آگاه: بالارفتن از آثار ملی و باستانی و رانندگی‌های پرخطر و بدون درنظرگرفتن حقوق سایر مسافران در طول مسیر و در جاده‌ها و تصرف شانه خاکی جاده‌ها برای چنددقیقه‌ای زودتر رسیدن به قیمت فروکردن خاک در حلق سایر درراه‌ماندگان هم که جای خود را داشت. در این میان، تمام یا بخشی از جلوه جراحت‌های عمیق فرهنگی ازسوی برخی هموطنانمان به تصویر کشیده شد و آنها را با گوشی تلفن همراه خود برای افکار عمومی مخابره کردند. به‌طوری‌که پای این گزارش‌های غیررسمی شهروندی به رسانه‌های بین‌المللی هم کشیده شد. در این میان به توبره کشیدن خاک سرخ جزیره هرمز بیش از سایر سوژه‌ها جلب‌توجه کرد.
به گزارش آگاه؛ قاچاق خاک مناطق جنوبی کشور به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در سال‌های اخیر حساسیت‌های فراوانی ایجاد کرده است. بر این اساس سوغاتی بردن خاک رنگین‌کمانی جزیره هرمز به‌مثابه قطره‌ای که یک لیوان را سرریز می‌کند، عصبانیت اهالی بومی منطقه را سرریز کرد و پای این عصبانیت را به رسانه‌های شخصی و عمومی کشاند. به‌طوری‌که در فضای مجازی تصاویر و ویدیوهایی دست به دست شد که نشان می‌داد برخی گردشگران خاک جزیره را در کیسه‌های نایلونی و بطری‌های شیشه‌ای یا پلاستیکی جمع‌آوری می‌کنند و با خود می‌برند. دلایل این اقدام متفاوت است. برخی خاک جزیره را به‌عنوان یادگاری برای مجموعه‌های شخصی نگه می‌دارند و برخی آن را به دیگران هدیه می‌دهند. گروهی نیز از آن برای ساخت صنایع‌دستی استفاده می‌کنند. این اقدام گردشگران به اندازه‌ای دامنه‌دار شد که برخی از آن با عنوان ترور زیست‌بوم منطقه‌ای یاد کردند و برخی دیگر آن را تاراج خاک دانستند. از سوی دیگر اهالی بومی منطقه و دوستداران محیط‌زیست تلاش کردند در غیاب رسانه‌های رسمی کشور برای نجات خاک سرخ و رنگین‌کمانی جزیره هرمز که در زبان بومی به گلک مشهور است از تمام ظرفیت رسانه‌های مجازی استفاده کنند تا جلوی این خاک‌خواری را بگیرند. کار به جایی رسید که مسئولان محلی تهدید کردند در صورت مشاهده خاک در دست مسافران، آن را به طبیعت بازمی‌گردانند. یکی از راهنمایان گردشگری نیز تاکید کرد که بسیاری از گردشگران به توصیه‌ها مبنی بر خودداری از دست‌درازی به خاک جزیره اعتنا نمی‌کنند.علاوه‌براین گزارش‌ها از درگیری‌ها میان ساکنان محلی و مسافران بر سر برداشتن خاک در شرایطی منتشر می‌شود که فروش خاک جزیره هرمز درون ظروف شیشه‌ای و پلاستیکی کوچک به‌عنوان سوغاتی و صنایع‌دستی اولین‌بار از سوی ساکنان جزیره صورت گرفت و باب شد.
خاک منحصربه‌فرد جزیره بیضی
جزیره هرمز، یکی از جزایر خلیج‌فارس، در دهانه تنگه هرمز و در فاصله حدود هشت‌کیلومتری از بندرعباس، مرکز استان هرمزگان، قرار دارد. این جزیره بیضی‌شکل با مساحتی حدود ۴۲کیلومترمربع به‌دلیل موقعیت راهبردی آن در یکی از مهم‌ترین آبراهه‌های بین‌المللی، از دیرباز موردتوجه قدرت‌های دریایی جهان بوده است. هرمز از نظر زمین‌شناسی جزیره‌ای آتشفشانی است که ساختار زمین آن از لایه‌های متنوع نمک، کانی‌ها و خاک‌های رنگارنگ تشکیل شده است. آب‌وهوای جزیره گرم و مرطوب است و تابستان‌های بسیار گرمی دارد، درحالی‌که زمستان‌های آن معتدل‌تر و مناسب گردشگری است. هرمز با سواحل شگفت‌انگیز، کوه‌های رنگی و مناظری «فرازمینی» یکی از زیباترین جلوه‌های طبیعت ایران محسوب می‌شود و خاک رنگین‌کمانی آن در دنیا شهرت دارد.این خاک نه‌تنها زیبایی منحصربه‌فردی به جزیره بخشیده است، بلکه در صنایع مختلفی مانند رنگسازی، لوازم آرایشی، داروسازی، آشپزی و سرامیک‌سازی هم استفاده می‌شود. خاک جزیره هرمز که یکی از منحصربه‌فردترین پدیده‌های زمین‌شناسی در ایران و جهان است، به‌دلیل تنوع ترکیبات معدنی و کانی‌شناختی دارای طیف وسیعی از رنگ‌هاست؛ از قرمز و زرد گرفته تا نارنجی، سفید، قهوه‌ای و حتی بنفش.
به گفته زمین‌شناسان، رنگارنگی خاک جزیره هرمز و ماسه نقره‌ای آن به‌دلیل وجود انواع مختلف اکسیدهای فلزی و مواد معدنی در ترکیبات آنهاست. مهم‌ترین عامل رنگ سرخ خاک وجود مقدار زیادی هماتیت است که در اثر فرآیندهای زمین‌شناختی و فعالیت‌های آتشفشانی در این منطقه شکل گرفته است. در کنار هماتیت سایر ترکیبات معدنی نیز در شکل‌گیری رنگ‌های دیگر تاثیر دارند. ازجمله رنگ زرد و طلایی که در اثر وجود گوگرد و ترکیبات سولفاتی پدید آمده و رنگ سفید که حاصل تجمع نمک و ترکیبات کربناته است. رنگ قهوه‌ای و سیاه جزیره هرمز نیز از ترکیبات آلی و برخی اکسیدهای فلزی دیگر حاصل شده و رنگ بنفش و آبی آن هم حاصل از ترکیبات منگنز و برخی رسوبات آذرین است. این ویژگی‌ها در مجموع جزیره هرمز را به یکی از کم‌نظیرترین گنبدهای نمکی جهان تبدیل کرده که حاصل میلیون‌ها سال فعالیت زمین‌شناختی است که طی آن، لایه‌های نمک و رسوبات معدنی تحت فشار از اعماق زمین به سطح رانده شده‌اند. در واقع این فرآیند همراه با شرایط خاص اقلیمی و جریانات دریایی خلیج‌فارس باعث شکل‌گیری خاک‌های رنگارنگ و ساختارهای منحصربه‌فرد در جزیره شده است. خاک جزیره علاوه بر ارزش زمین‌شناسی، از لحاظ زیست‌محیطی نیز بسیار حائزاهمیت است. ترکیبات معدنی موجود در آن زیستگاه خاصی را برای گونه‌های میکروسکوپی و باکتری‌های مقاوم به شرایط شور و گرم فراهم می‌کند که در نوع خود منحصربه‌فرد است.
رکورددار فرسایش خاک شدیم
فعالان و کارشناسان محیط‌زیست تاکید می‌کنند که برداشت بی‌رویه خاک جزیره هرمز به هر دلیلی که باشد، تهدید جدی برای بافت زمین‌شناختی و محیط‌زیست جزیره محسوب می‌شود، چراکه فرسایش تدریجی و کاهش منابع خاکی می‌تواند به ازبین‌رفتن تدریجی مناظر طبیعی و تخریب اکوسیستم جزیره بینجامد. علاوه‌برآن، برداشت خاک جزیره در طولانی‌مدت به کاهش جذابیت‌های گردشگری این منطقه منجر می‌شود و به اقتصاد محلی آسیب می‌زند. این در حالی است که کمتر از یک ماه از انتشار نتایج مطالعات پژوهشگران دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران می‌گذرد که طی آن اعلام شد ایران با داشتن میانگین فرسایش خاک حدود ۱۶. ۵تن در هکتار و نرخ فرسایش خاک تقریبا معادل ۲ تا ۲. ۵برابر آسیا و ۶ تا ۷برابر میانگین جهانی دارای بالاترین نرخ فرسایش خاک در جهان است. هرچند به لطف فضای مجازی و هوشیاری تازه برانگیخته بومیان منطقه، برداشت خاک جزیره هرمز در نوروز امسال موردتوجه افکار عمومی قرار گرفت، با وجود این غارت خاک این جزیره و فروش آن برای مصارف مختلف سال‌هاست که در جریان است و تاجران و دلالان به‌راحتی خاک جزیره را در پلتفرم‌های فروش آنلاین تبلیغ و حتی بر کیسه‌های آن قیمت‌گذاری می‌کنند.
تیغ کند قانون در برابر سوداگری خاک
این در حالی است که تصویب قانون ممنوعیت برداشت و فروش خاک از جزایر خلیج‌فارس در سال۱۳۹۷، هم نتوانسته مانع سوداگری این خاک نایاب و منحصربه‌فرد شود و با یک جستجوی ساده در اینترنت می‌توان به آگهی‌های فروش خاک هرمز دست‌یافت. از کیسه‌های ۳۰کیلویی که برای مصارفی همچون آجرسازی، رنگسازی و نقاشی به فروش می‌رسند، تا عرضه خاک در تناژهای بالا. حتی برخی فروشندگان تنها سفارش‌های بالای یک تن را می‌پذیرند که این بدان معناست که به ازای هر خرید، دست‌کم ۴۰۰کیلو خاک از جزیره هرمز جدا و خارج می‌شود. روندی که به‌گفته کارشناسان، اگر ادامه یابد، این یاقوت خلیج‌فارس را با فرسایش شدید خاک، تخریب پوشش گیاهی و نابودی تدریجی ساختار زمین‌شناختی آن روبه‌رو خواهد کرد و در سال‌های آینده، از این جزیره شگفت‌انگیز چیزی باقی نخواهد ماند؛ به بیان دیگر، سود بالای خریدوفروش خاک جزیره هرمز ، قوانین در این رابطه را کم‌اثر کرده است.
زباله هست؛ برنامه نیست!
گزارش‌های تصویری مزبور نشان می‌دهند که گردشگران نوروزی در ازای خاک زیبایی که به زور از یاقوت خلیج‌فارس سوغاتی می‌گیرند اینجا و آنجا انبوهی از زباله در آن به جا گذاشته‌اند. این وضعیت نشان می‌دهد که نبود یک برنامه جامع و مدون برای گردشگری پایدار از عوامل اصلی تشدید بحران برداشت بی‌رویه خاک در جزیره هرمز است. گردشگری پایدار بر حفظ منابع طبیعی، احترام به فرهنگ محلی و ایجاد تعادل میان توسعه اقتصادی و حفاظت محیط‌زیست تاکید دارد. اما در هرمز، فقدان مدیریت اصولی در حوزه گردشگری باعث شده است ورود گسترده و بی‌ضابطه گردشگران به تهدیدی جدی برای این جزیره منحصربه‌فرد تبدیل شود. گزارش‌ها تاکید دارند که در برخی فصول سال، هزاران گردشگر به هرمز سفر می‌کنند، درحالی‌که این جزیره ظرفیت پذیرش چنین جمعیتی را ندارد. نتیجه این روند انباشت زباله، برداشت خاک، فرسایش سواحل و آسیب جدی به زیستگاه‌های طبیعی جزیره است.از سوی دیگر، افزایش تعداد گردشگران بدون ایجاد زیرساخت‌های حمایتی نظیر مراکز اطلاع‌رسانی، تابلوهای راهنما و برنامه‌های آموزشی محیط‌زیستی، باعث شده است بسیاری از مسافران از حساسیت بالای خاک جزیره بی‌اطلاع باشند. در نتیجه، بسیاری از گردشگران خاک جزیره را به‌عنوان یادگاری با خود می‌برند، بی‌آنکه بدانند این کار در بلندمدت به نابودی تدریجی این میراث زمین‌شناختی منجر خواهد شد. علاوه بر این، در بسیاری از مناطق جهان که جاذبه‌های طبیعی منحصربه‌فرد دارند، برداشت منابع طبیعی به‌شدت کنترل و با قوانین سختگیرانه محدود می‌شود. اما در هرمز، هیچ مقررات بازدارنده و نظارت موثری برای جلوگیری از برداشت خاک اعمال نمی‌شود. به‌هررو امسال سفرهای نوروزی هموطنانمان به‌جز مسئله ترافیک و تصادفات جاده‌ای که به این سفرها سنجاق شده‌اند، حواشی دیگری نیز داشت. حواشی که در چند سال گذشته پررنگ‌تر از قبل به سفرهای درون سرزمینی ما پیوسته است و آن مسئله حفاظت از محیط‌زیست در جریان این سفرهاست. اگرچه اهمیت حفاظت از محیط‌زیست منحصر به ایام نوروز نیست، بااین‌حال به‌دلیل تراکم سفرها در این روزها و افزایش حضور مردم در طبیعت و جاده‌ها دامنه تخریب‌ها می‌تواند گسترده‌تر باشد.
این موضوع هر سال در فصل فراگیری سفرها تکرار می‌شود و بعد از اولویت افکار عمومی خارج می‌شود و دوباره در همان فصل در سال بعد تکرار می‌شود و این خود تاییدی بر بی‌برنامگی مدیریتی در حوزه گردشگری است.
نظر شما