آگاه: طبق آمارهای جهانی، میانگین سنی کاربران اینترنت درحال کاهش است و بسیاری از کودکان زیر ۱۰سال به‌طور منظم از اینترنت استفاده می‌کنند. در ایران نیز با افزایش دسترسی به گوشی‌های هوشمند و اینترنت، کودکان به فضای مجازی وابسته‌تر شده‌اند. این امر در کنار فواید، نگرانی‌های بسیاری را به‌ویژه برای والدین و مسئولان به همراه داشته است.
دسترسی به محتوای نامناسب، اعتیاد به بازی‌های آنلاین، تاثیر بر رشد روانی و اجتماعی، سوءاستفاده‌های سایبری و هک اطلاعات از جمله مشکلاتی است که بچه‌ها در این فضا با آن روبه‌رو هستند. 

ممنوع برای زیر ۱۶ ساله‌ها
بسیاری از کشورهای پیشرفته با وضع قوانین خاص و اجرای برنامه‌های نظارتی، تلاش کرده‌اند استفاده کودکان از فضای مجازی را ایمن کنند:
مجلس استرالیا با اکثریت قاطع لایحه‌ای را تصویب کرد که استفاده از رسانه‌های اجتماعی ازسوی کودکان زیر ۱۶سال را ممنوع می‌کند. لایحه‌ای ازسوی مجلس نمایندگان تصویب شد، پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مانند تیک‌تاک، فیس‌بوک، اینستاگرام و ایکس را در صورت عدم رعایت این ممنوعیت تا ۵۰میلیون دلار استرالیا (۳۲میلیون دلار) جریمه می‌کند.
در آمریکا قانون COPPA (حفاظت از حریم خصوصی آنلاین کودکان) از سال۱۹۹۸ اجرا می‌شود و شرکت‌ها را ملزم به اخذ رضایت والدین برای جمع‌آوری اطلاعات کودکان زیر ۱۳سال می‌کند.
در اروپا نیز این قانون GDPR نام دارد و شامل مفادی خاص برای کودکان است که جمع‌آوری اطلاعات کودکان زیر ۱۶سال را بدون رضایت والدین ممنوع می‌کند.
در انگلستان با معرفی کد طراحی مناسب کودکان، وب‌سایت‌ها و برنامه‌ها باید اولویت را به حفاظت از منافع کودکان بدهند.
کره جنوبی نیز محدودیت‌هایی برای بازی‌های آنلاین اعمال کرده و دسترسی کودکان به این بازی‌ها را در ساعات خاصی ممنوع کرده است.
چرا قانونمندی در فضای مجازی اهمیت دارد؟
لیلا حیدری، متخصص روانشناسی کودک و مشاور فضای مجازی به آگاه می گوید: کودکان به‌دلیل نداشتن توانایی درک کامل از مخاطرات اینترنت، بیشتر از سایر گروه‌ها در معرض آسیب هستند. قانونمندی، علاوه‌بر محافظت از کودکان، به خانواده‌ها نیز کمک می‌کند تا نظارت بهتری داشته باشند.
عمل به قوانین باید با آموزش والدین، مدارس و حتی کودکان همراه باشد. همچنین فناوری‌هایی مانند فیلترها و نرم‌افزارهای نظارتی باید به‌صورت گسترده استفاده شوند. به اعتقاد او، وضع قوانین جامع و تصویب قوانینی مشابه COPPA برای حفاظت از حریم خصوصی کودکان و جلوگیری از سوءاستفاده از اطلاعات آنها در ایران کاملا لازم و ضروری به نظر می‌رسد. از سوی دیگر، راه‌اندازی پلتفرم‌های ایمن داخلی برای کودکان همراه با نظارت مداوم و برگزاری دوره‌های آموزشی برای آگاه‌سازی خانواده‌ها از خطرات و روش‌های پیشگیری باید در سرلوحه برنامه‌های ارگان‌های ناظر قرار گیرد. 
او معتقد است جای طراحی پلتفرم‌های مناسب برای کودکان در کشور ما خالی است و می‌طلبد که شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه ورود پیدا کنند.
به اعتقاد حیدری، تنظیم قوانین در حوزه فضای مجازی کودکان نه‌تنها به حفاظت از این گروه آسیب‌پذیر کمک می‌کند، بلکه جامعه‌ای سالم‌تر و آگاه‌تر را نیز رقم می‌زند. برای رسیدن به این هدف، ایران باید با بهره‌گیری از تجارب بین‌المللی، اقدامات جدی و موثری در این حوزه انجام دهد.

ضرورتی انکارناپذیر در عصر دیجیتال
در ایران بحث‌هایی پیرامون ضرورت قانونگذاری در این حوزه شکل گرفته اما هنوز اقداماتی جامع و فراگیر انجام نشده است. مهرداد سلیمانی، کارشناس حوزه فناوری اطلاعات به «آگاه» می‌گوید: اینترنت یک ابزار بی‌نظیر برای کودکان است که می‌تواند به یادگیری و رشد آنها کمک کند اما بدون کنترل، این ابزار می‌تواند به تهدیدی جدی تبدیل شود. کودکانی که بدون نظارت وارد فضای مجازی می‌شوند، ممکن است با محتوای خشونت‌آمیز، تبلیغات فریبنده و حتی سوءاستفاده‌های سایبری مواجه شوند.
وی بر این باور است که بسیاری از والدین در ایران، به‌دلیل آگاهی کم از مخاطرات فضای مجازی، نمی‌توانند نقش نظارتی موثری ایفا کنند.
سلیمانی ادامه می‌دهد: ایران در سال‌های اخیر شاهد رشد سریع استفاده از فضای مجازی بوده است. براساس آمارهای رسمی، بیش از ۷۰درصد کودکان و نوجوانان ایرانی به گوشی‌های هوشمند دسترسی دارند. در چنین شرایطی، نبود قوانین شفاف می‌تواند آسیب‌های جدی به‌دنبال داشته باشد.
علیرضا محمودی، پژوهشگر حقوق سایبری نیز تاکید می‌کند: قانونمندی در فضای مجازی به‌ویژه برای کودکان، می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از سوءاستفاده‌های سایبری، کاهش محتواهای مضر و ارتقای آگاهی والدین داشته باشد. این موضوع، هم یک نیاز اجتماعی است و هم یک وظیفه حاکمیتی.
محمودی تاکید می‌کند: آگاهی‌بخشی به والدین و کودکان از طریق مدارس، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند تاثیر زیادی در کاهش مخاطرات فضای مجازی داشته باشد اما آموزش و آگاهی‌بخشی باید همراه با قانون باشد. والدین و کودکان باید بدانند چگونه از ابزارهای نظارتی و فیلترهای اینترنتی استفاده کنند.
از سوی دیگر، پلتفرم‌های داخلی و خارجی باید ملزم به رعایت استانداردهایی برای حفاظت از کودکان شوند. این همکاری می‌تواند شامل ایجاد پلتفرم‌های ایمن برای کودکان و توسعه الگوریتم‌هایی برای شناسایی و حذف محتوای مضر باشد.
پژوهشگر حقوق سایبری تاکید می‌کند: قانونمندسازی فضای مجازی کودکان، گامی اساسی برای ایجاد یک محیط ایمن و سازنده در دنیای دیجیتال است. همان‌طور که در کشورهای پیشرفته نشان داده شده، این فرآیند نیازمند تدوین قوانین شفاف، اجرای موثر و همکاری بین‌المللی است. ایران نیز باید با جدیت به این مسئله بپردازد تا از کودکان در برابر آسیب‌های ناشی از فضای مجازی محافظت کند.

فضای مجازی و کنترل آن 

علیرضا چابکرو ـ آگاه رسانه

با رشد تکنولوژی و گسترش اینترنت، استفاده از فضای مجازی به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی کودکان تبدیل شده است. هرچند این فضا فرصت‌های آموزشی و تفریحی متعددی ارائه می‌دهد، اعتیاد به آن می‌تواند اثرات مخرب جسمی، روانی و اجتماعی به همراه داشته باشد. اعتیاد به فضای مجازی می‌تواند اثرات روانی و عاطفی متعددی داشته باشد. این وابستگی موجب افزایش استرس، انزوا و کاهش تعاملات اجتماعی در کودکان می‌شود. همچنین ممکن است توانایی‌های تمرکز و خلاقیت آنها را تحت‌تاثیر قرار دهد. از نظر جسمی، استفاده طولانی‌مدت از دستگاه‌های الکترونیکی با مشکلاتی چون خشکی چشم، سردرد و کم‌تحرکی همراه است که می‌تواند منجر به چاقی و ضعف در سلامت عمومی شود. اثرات اجتماعی این معضل نیز شامل کاهش ارتباطات واقعی، ضعف در مهارت‌های گفتاری و تعاملات اجتماعی است. برای مقابله با این معضل، کارشناسان راهکارهایی ارائه می‌دهند؛ نخست، تعیین زمان مشخص برای استفاده از اینترنت و فضای مجازی ضروری است. والدین باید قوانین روشن و مشخصی برای مدت زمان استفاده کودکان از دستگاه‌های دیجیتال وضع کنند. دوم، ایجاد برنامه‌های جایگزین نظیر فعالیت‌های ورزشی، بازی‌های گروهی و کارگاه‌های آموزشی می‌تواند به کاهش وابستگی کمک کند. سوم، آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان و خانواده‌ها ضروری است تا آنها با خطرات و فرصت‌های فضای مجازی آشنا شوند. چهارم، نظارت والدین بر محتوای مصرفی کودکان از طریق نرم‌افزارهای کنترلی و گفت‌وگوهای منظم با فرزندان اهمیت دارد. درنهایت، تقویت ارتباطات خانوادگی و اجتماعی می‌تواند به کاهش نیاز کودکان به فضای مجازی کمک کند. باتوجه‌به سرعت رشد تکنولوژی، لازم است که خانواده‌ها، مدارس و جامعه با همکاری یکدیگر برای مدیریت و کاهش اثرات منفی فضای مجازی بر کودکان اقدام کنند. در کنار این راهکارها، نقش سیستم آموزشی نیز بسیار حائز اهمیت است. مدارس می‌توانند با گنجاندن برنامه‌های آموزشی در زمینه استفاده مسئولانه از فضای مجازی، کودکان را به شیوه‌ای هدفمند و متعادل با تکنولوژی آشنا کنند. همچنین، فعالیت‌های گروهی و پروژه‌های عملی در محیط مدرسه می‌تواند جایگزین مناسبی برای وقت‌گذرانی غیرهدفمند در فضای مجازی باشد. نقش مشاوران و روان‌شناسان نیز در این فرآیند غیرقابل انکار است. بسیاری از کودکان ممکن است به دلایل عاطفی یا روانی به فضای مجازی پناه ببرند؛ ازاین‌رو ارائه خدمات مشاوره‌ای و روان‌شناختی می‌تواند به شناسایی و رفع این دلایل کمک کند. همچنین، آموزش والدین برای شناخت علائم اولیه اعتیاد به فضای مجازی، مانند افت عملکرد تحصیلی، کاهش روابط اجتماعی و تغییرات رفتاری، بسیار اهمیت دارد. از منظر سیاست‌گذاری، دولت‌ها و نهادهای مرتبط می‌توانند با وضع قوانینی برای محدودسازی تبلیغات نامناسب و ایجاد محتواهای آموزشی جذاب، به سالم‌تر شدن فضای مجازی کمک کنند. همچنین، توسعه زیرساخت‌های محلی برای فعالیت‌های خارج از فضای مجازی، مانند مراکز تفریحی، کتابخانه‌ها و باشگاه‌های ورزشی، می‌تواند به کودکان کمک کند تا به جای صرف وقت در اینترنت، به فعالیت‌های سازنده بپردازند.
درنهایت، حل این معضل نیازمند یک رویکرد جامع و همه‌جانبه است که در آن خانواده‌ها، مدارس، جامعه و دولت نقش‌های مکمل یکدیگر را ایفا کنند. تنها از طریق تعامل و همکاری مستمر می‌توان به کاهش اثرات منفی اعتیاد به فضای مجازی و تربیت نسلی سالم و آگاه امیدوار بود.