آگاه: از ۲۴نقطه مشخص در اهواز، ورود مستقیم فاضلاب به رودخانه ثبت شده است. علاوه‌برآن، فاضلاب‌های صنعتی پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌های نفت و گاز مستقر در خوزستان نیز با کمترین نظارت محیط‌زیستی به کارون می‌ریزند. این امر باعث کاهش شدید کیفیت آب، افزایش غلظت آلاینده‌ها و نابودی اکوسیستم‌های آبی شده است. طبق گزارش‌های محیط‌زیستی، سطح اکسیژن محلول در کارون در برخی نقاط به کمتر از چهار میلی‌گرم در لیتر رسیده که برای بقای بسیاری از گونه‌های آبزی غیرممکن است.
اگرچه طرح جامع فاضلاب اهواز به‌منظور جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب‌های ورودی به کارون در دست اجراست اما پیشرفت کند این پروژه، نگرانی‌ها درباره اثرات بلندمدت بر محیط‌زیست و سلامت عمومی را افزایش داده است. برآوردها نشان می‌دهد که تکمیل این طرح نیازمند سرمایه‌گذاری بیش از ۱۰هزار میلیارد تومان و زمانی نزدیک به یک دهه است. درهمین‌حال، بسیاری از کارشناسان تاکید دارند که عدم توجه به راه‌حل‌های کوتاه‌مدت، مانند احداث تصفیه‌خانه‌های موقت، می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای منابع آبی و حیات منطقه به همراه داشته باشد.
کارون که زمانی به‌عنوان شریان حیاتی جنوب ایران شناخته می‌شد، اکنون به یکی از آلوده‌ترین رودخانه‌های کشور تبدیل شده است. این بحران نه تنها حیات طبیعی این رودخانه را تهدید می‌کند، بلکه امنیت آبی میلیون‌ها نفر از ساکنان خوزستان را نیز به مخاطره انداخته است. زیرساخت‌های ناکافی فاضلاب یکی از دلایل اصلی مشکلات زیست‌محیطی کارون به شمار می‌رود. استان خوزستان هنوز از نظام جامع و کارآمدی برای جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب بهره‌مند نیست. بخش عظیمی از فاضلاب شهرهای اهواز، شادگان و آبادان به‌طور مستقیم وارد رود می‌شود.
از سوی دیگر، فقدان نظارت بر کارخانه‌ها مشکلات این رودخانه را دوچندان کرده است، بسیاری از کارخانه‌ها و صنایع منطقه مواد زایده خود را بدون تصفیه وارد رود کارون می‌کنند. مشکلات مربوط به فاضلاب کشاورزی نیز به این ماجرا اضافه می‌شود. آلودگی‌های ناشی از مواد شیمیایی و کودهای مصنوعی همراه با آب‌روهای مزارع وارد رود می‌شود.
پیامدهای ورود فاضلاب به کارون
کارشناسان بر این باورند که ورود فاضلاب به رود کارون موجب آلودگی و به مخاطره انداختن سلامت مردم می‌شود. این مشکلات علاوه‌بر تاثیرات مستقیم بر محیط‌زیست، موجب تهدید اقتصاد منطقه می‌شود. آلودگی آب موجب افزایش بیماری‌های منتقل‌شونده ازطریق آب، از جمله اسهال و بیماری‌های عفونی می‌شود.
نکته مهم درمورد این اتفاق این است که افزایش مواد سمی در رود موجب مرگ و نابودی انواع ماهیان و زیستگاه‌های آبزی می‌شود. این تنها بخشی از مشکلات این منطقه است، چراکه آلودگی رود تاثیر منفی بر کشاورزی و صید ماهی داشته و موجب افزایش هزینه‌های مربوط به تصفیه آب می‌شود.
داریوش مختاری، کارشناس حوزه آب در گفت‌وگو با «آگاه» در مورد اینکه ورود فاضلاب به کارون تا چه اندازه بحرانی است می‌گوید: ورود فاضلاب به کارون یک بحران جدی است. این مسئله نه‌تنها باعث کاهش کیفیت آب می‌شود، بلکه اکوسیستم منطقه را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده است. عوامل اصلی شامل تخلیه فاضلاب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی، فقدان سیستم تصفیه مناسب، رشد جمعیت و گسترش بی‌رویه شهرها هستند. او در پاسخ به اینکه ورود فاضلاب چه تاثیری بر کیفیت آب رود کارون داشته است؟ تاکید می‌کند: کیفیت آب رود کارون به‌شدت کاهش یافته است.
غلظت بالای مواد آلاینده، نیترات‌ها، فسفات‌ها و فلزات سنگین باعث شده آب دیگر برای شرب، کشاورزی یا حتی زیست جانوری مناسب نباشد. برخی بخش‌های رودخانه عملا به رودخانه فاضلابی تبدیل شده‌اند. مختاری توضیح می‌دهد که آلودگی باعث کاهش اکسیژن محلول در آب شده و زندگی ماهی‌ها و موجودات آبزی را به خطر انداخته است. برخی گونه‌ها در معرض انقراض قرار دارند و تعادل اکوسیستم در منطقه نیز به‌هم خورده است. او با اشاره به تاثیر این آلودگی‌ها بر سلامت انسان‌ها و جوامع محلی خاطرنشان می‌کند: مصرف آب آلوده یا محصولات کشاورزی آبیاری‌شده با این آب، می‌تواند به بیماری‌هایی مانند مسمومیت، مشکلات گوارشی، بیماری‌های پوستی و حتی بیماری‌های خطرناک‌تر منجر شود.
به اعتقاد این کارشناس حوزه آب از سوی دیگر بسیاری از محصولات کشاورزی تحت‌تاثیر آبیاری با آب آلوده قرار گرفته‌اند. این موضوع نه‌تنها بازدهی محصولات را کاهش می‌دهد، بلکه مواد آلاینده از طریق زنجیره غذایی وارد بدن انسان‌ها می‌شود.
مختاری به این موضوع صحه می‌گذارد که برخی تلاش‌ها شامل ساخت تصفیه‌خانه‌ها، قوانین محدودکننده برای صنایع و آموزش عمومی بوده است. بااین‌حال، کمبود بودجه، نظارت ضعیف و عدم هماهنگی بین نهادها باعث شده این اقدامات کافی نباشند. او تاکید می‌کند ساخت و توسعه تصفیه‌خانه‌های مدرن، الزام صنایع به رعایت استانداردهای زیست‌محیطی، تفکیک و مدیریت پسماندها و احیای مسیرهای طبیعی تصفیه آب از طریق کاشت پوشش گیاهی حاشیه رودخانه می‌تواند در حل این مشکل تاثیرگذار باشد. از سوی دیگر، صنایع باید به فناوری‌های پاک و تصفیه فاضلاب صنعتی مجهز شوند. کشاورزی نیازمند بهینه‌سازی مصرف آب و کاهش استفاده از کودها و سموم شیمیایی است. مدیریت شهری نیز باید زیرساخت‌های دفع و تصفیه فاضلاب را توسعه دهد.
از سوی دیگر می‌توان از طریق برنامه‌های آموزشی، رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و کمپین‌های عمومی مردم را با اهمیت رود کارون و اثرات آلودگی آن آشنا کرد. مشارکت عمومی در پروژه‌های پاکسازی نیز موثر است؛ چراکه مردم می‌توانند با کاهش مصرف مواد آلاینده، تفکیک زباله‌ها و مشارکت در پروژه‌های محیط‌زیستی نقش موثری ایفا کنند. آموزش و انگیزه‌سازی از طریق مشوق‌های مالی یا اجتماعی می‌تواند مشارکت آنها را افزایش دهد، چراکه اگر اقدامات جدی انجام نشود، کارون ممکن است به یک منبع آب غیرقابل استفاده و منطقه‌ای کاملا مرده از نظر اکولوژیکی تبدیل شود که تاثیرات اجتماعی و اقتصادی فاجعه‌باری خواهد داشت. به اعتقاد این کارشناس که سال‌ها بر حوزه وضعیت رود کارون مطالعه داشته دولت باید بودجه بیشتری به این مسئله اختصاص دهد و قوانین سختگیرانه‌تری وضع کند. سازمان‌های بین‌المللی می‌توانند با ارائه کمک‌های فنی و مالی، به توسعه فناوری‌های تصفیه و احیای اکوسیستم کمک کنند.
کمبود اعتبار مالی
داود میرشکار، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان اظهار می‌کند که تصفیه‌خانه فاضلاب شهری با ظرفیت کامل در این استان وجود ندارد. این موضوع نشان‌دهنده چالشی جدی در مدیریت فاضلاب شهری و صنعتی خوزستان است. وی به این موضوع تاکید می‌کند که در برخی مناطق، ازجمله شادگان، هنوز تصفیه‌خانه‌ای برای فاضلاب شهری وجود ندارد و فاضلاب به‌صورت خام به تالاب شادگان وارد می‌شود. این امر پیامدهای زیست‌محیطی گسترده‌ای را به دنبال داشته است.
به گفته مدیرکل حفاظت از محیط زیست خوزستان، تصفیه‌خانه فاضلاب شهری آبادان اخیرا افتتاح شده و عملکرد آن درحال بررسی است. تصفیه‌خانه‌های شهری خرمشهر، ماهشهر و بندر امام(ره) نیز با پیشرفت فیزیکی ۷۰ تا ۸۰درصدی درحال تکمیل هستند. بااین‌حال، برای بهره‌برداری کامل، نیاز به تامین اعتبارات مالی است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان تاکید می کند که پیگیری‌ها برای احداث تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری و صنعتی با جدیت ادامه دارد. در زمینه تصفیه‌خانه‌های بیمارستانی، تمامی پروژه‌ها به‌طور کامل اجرا شده‌اند و پایش‌ها نشان می‌دهند که وضعیت این تصفیه‌خانه‌ها مناسب است، مگر در مواردی که به‌دلیل مشکلات فنی از مدار خارج شده‌اند. وی به ظرفیت قانونی برنامه هفتم توسعه اشاره کرده و می‌گوید: صنایع بزرگ ملزم به استفاده از آب‌های نامتعارف شده‌اند. برای تحقق این هدف، احداث شبکه جمع‌آوری فاضلاب و تصفیه‌خانه‌های مربوطه ضروری است. او تاکید می‌کند که استفاده از ظرفیت صنایع بزرگ آب‌بر برای بهره‌برداری از آب‌های نامتعارف، علاوه بر کاهش مشکلات بهداشتی، به بهبود مدیریت منابع آبی کمک می‌کند.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان همچنین به تدوین سند توسعه گردشگری تالاب شادگان اشاره کرده و اظهار می‌کند که اقدامات مثبتی در این راستا انجام شده و تامین اعتبارات مالی می‌تواند به گسترش این برنامه‌ها کمک کند. این سند می‌تواند برای توسعه سایر تالاب‌ها و رودخانه کارون نیز مورد استفاده قرار گیرد. وی بیان می‌کند که خوزستان دارای منابع آبی ارزشمندی است که می‌تواند در ایجاد اشتغال سازگار با اکوسیستم استان موثر باشد. بااین‌حال، تمرکز بیش‌ازحد بر صنایع بزرگ آب‌بر و آلاینده موجب شده تا ظرفیت‌های دیگری نظیر گردشگری و سایر فعالیت‌های اقتصادی سازگار با محیط زیست نادیده گرفته شود. او خواستار توجه بیشتر به این حوزه‌ها شد.
در برنامه هفتم توسعه ظرفیت قاونی ایجاد شده است که طبق آن صنایع باید آب موردنیاز خود را از آب‌های نامتعارف استفاده کنند که برای این کار باید شبکه جمع‌آوری فاضلاب و تصفیه خانه‌ها احداث شوند. درحال‌حاضر صنایع بزرگ آب‌بر به دنبال این هستند از ظرفیت صنایع برای این کار استفاده شود تا از آب‌های نامتعارف که اکنون مشکلات بهداشتی عدیده‌ای ایجاد می‌کند، استفاده کنند. تکمیل پروژه‌های تصفیه‌خانه فاضلاب شهری و صنعتی، توسعه اشتغال سازگار با محیط‌زیست و بهره‌برداری از ظرفیت‌های طبیعی نظیر تالاب شادگان و رودخانه کارون، گام‌های اساسی برای حفاظت از محیط‌زیست خوزستان و بهبود کیفیت زندگی مردم این منطقه هستند. تامین اعتبارات مالی و هماهنگی بین سازمانی، کلید موفقیت در این مسیر خواهد بود.
در شهر اهواز، فاضلاب از ۲۴ نقطه وارد رودخانه کارون می‌شود.
پساب از ۳۱۱ نقطه وارد این رودخانه‌ها می‌شود که در مجموع، فاضلاب شهری از ۱۷۱ نقطه به رودخانه‌های کارون و دز تخلیه می‌شود.
روزانه حدود ۱۸۵هزار مترمکعب فاضلاب خام از اهواز به رودخانه کارون سرریز می‌شود.
طرح جمع‌آوری ۱۲ نقطه ورود فاضلاب به کارون تا پایان سال جاری برنامه‌ریزی شده است.
۹۱ درصد منابع آبی این رودخانه‌ها به حوزه کشاورزی، ۶ درصد در بخش‌های شرب و ۳ درصد در حوزه صنعت استفاده می‌شود.