آگاه: عملکرد رسانه‌های اوکراین در جنگ با روسیه با مشکلات و چالش‌های متعددی همراه بوده است که برخی از این مشکلات به صحت و دقت اطلاعات منتشرشده مربوط می‌شود. این مسائل نه‌تنها بر اعتبار رسانه‌های اوکراینی تاثیر گذاشته، بلکه باعث ایجاد سوالاتی درباره نقش آنها در جنگ اطلاعاتی شده است. مرور تمام این اتفاقات، نشان‌دهنده همراهی رسانه‌های غربی در توزیع اطلاعات و اخبار اوکراین در جنگ است که به‌مرور موجب افول و شکست در جبهه جنگ اطلاعاتی و خبری ازسوی اوکراین می‌شود؛ اما باید به بررسی دلایل این شکست پرداخت. روسیه در این مسیر چه کرد که اوکراین که در ابتدای جنگ، دست برتر را داشت، به چالش‌های سنگین و سپس شکست برخورد؟
۱. انتشار اطلاعات نادرست یا تأیید نشده
•شتاب در انتشار اخبار: در شرایط جنگ، رسانه‌های اوکراینی تحت‌فشار هستند تا اخبار را به‌سرعت منتشر کنند. این شتاب گاهی منجر به انتشار اطلاعات نادرست یا تایید نشده می‌شود؛ برای مثال، اخبار مربوط به عملیات نظامی یا تلفات قبل از تایید نهایی منتشر شده و بعدا اصلاح می‌شوند. روسیه با تسلط بر این تکنیک، به‌مرور توانست آمار را دستکاری کند و اوکراین به‌صورت مستمر مجبور به اصلاح اخبار خود شد. این اتفاق منجر به عدم قطعیت در اخبار و ناتوانی در تکیه بر اطلاعات آن شد.
•تکیه بر منابع نامطمئن: در برخی موارد، رسانه‌ها به منابع غیررسمی یا شبکه‌های اجتماعی تکیه می‌کنند که ممکن است اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده ارائه دهند. اوکراین از این جریان نیز دور نماند. همین تکیه بر منابع غیررسمی، اطلاعات نادرست را به بدنه اخبار تزریق کرد و منجر به درهم‌تنیدگی جریان اطلاعات واقعی با فیک‌نیوز شد.
۲. تبلیغات و جهت‌گیری‌های سیاسی
•وابستگی به روایت رسمی دولت: برخی رسانه‌های اوکراینی به‌دلیل وابستگی به دولت یا فشارهای سیاسی، تنها روایت رسمی را منعکس کرده و از ارائه تحلیل‌های مستقل یا انتقادی دوری می‌کنند. این موضوع باعث شد که تنوع دیدگاه‌ها کاهش یابد و اطلاعات منتشرشده یک‌جانبه باشند. استفاده از این رویکرد، منجر به حذف رسانه‌های مستقل و سوگیری تک نگاه به جنگ شد که اوکراین در این میان، از نقد تهی ماند و به روایت رسمی خود دل بست. روسیه با ترسیم روایتی جدید نسبت‌به روایت رسمی اوکراین، توانست به جای دوقطبی‌سازی، فضای همدلی را با مردم ایجاد کند و روایت‌های موازی اما متفاوت را برای آنان ایجاد کند. اوکراین برای شکست این روایت‌ها، راه‌حلی نداشت.
•استفاده از اطلاعات برای اهداف تبلیغاتی: در برخی موارد، رسانه‌ها ممکن است اطلاعاتی را منتشر کنند که بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد و هدف آن تقویت روحیه مردم یا تضعیف روحیه دشمن است، حتی اگر این اطلاعات کاملا دقیق نباشند. در این زمینه نیز مشکل اصلی، وجود نشانه‌هایی از ضعف و ترس از شکست است. مردم متوجه چنین مشکلاتی می‌شوند و از فضای تبلیغاتی، پی به مسائل پشت پرده می‌برند.
۳. جنگ اطلاعاتی و اخبار جعلی
•نفوذ اخبار جعلی روسیه: روسیه از ابزارهای تبلیغاتی قدرتمندی برای انتشار اخبار جعلی استفاده می‌کند و گاهی این اخبار به رسانه‌های اوکراینی نیز راه پیدا می‌کند. تشخیص اخبار واقعی از جعلی در چنین شرایطی بسیار دشوار است. راه‌حلی برای جلوگیری از انتشار این اخبار وجود ندارد. اوکراین در این زمینه، تنها به تکذیب اکتفا کرد و این امر، مشکلی برای جبهه اطلاعاتی این کشور شد.
•انتشار اطلاعات نادرست برای مقابله با روسیه: در برخی موارد، رسانه‌های اوکراینی ممکن است برای مقابله با تبلیغات روسیه، اطلاعات نادرست یا اغراق‌آمیز منتشر کردند که این موضوع اعتبار آنها را زیر سوال برد. پس از آن با مقابله روسیه، تشخیص اینکه رسانه اوکراینی دروغ منتشر کرده و می‌تواند مسائل دیگر را نیز با دروغ همراه کرده باشد، برای مردم واضح‌تر شد؛ بنابراین تکیه بر محتوای منتشرشده ازسوی اوکراین، چندان معقول نبود. کانال‌های انتشار به‌مرور دست از همکاری با اوکراین کشیدند.
۴. فشارهای امنیتی و محدودیت‌های جنگ
•عدم دسترسی به مناطق جنگی: در بسیاری از مناطق جنگی، دسترسی رسانه‌ها به‌دلیل خطرات امنیتی یا محدودیت‌های اعمال‌شده ازسوی نیروهای نظامی محدود شد. این موضوع باعث شد که رسانه‌ها مجبور شوند به گزارش‌های دست‌دوم یا غیرمستقیم تکیه کنند که ممکن است دقیق نباشند؛ بنابراین روسیه به استفاده از اخبار زمان واقعی و در لحظه دست زد. انتشار تصاویر با استفاده از پهپادها، تقریبا تمام کنترل اوکراین بر اخبار مناطق جنگی را بر هم زد.
•سانسور و کنترل اطلاعات: در شرایط جنگ، دولت اوکراین برای حفظ امنیت ملی، برخی اطلاعات را محدود یا سانسور کرد. این موضوع باعث کاهش شفافیت در گزارش‌ها شد. همین کاهش شفافیت، منجر به استفاده مخاطبان از کانال‌های دیگر اطلاعاتی و افت محسوس مخاطب کانال‌های دولت اوکراین شد.
۵. فقدان مکانیزم‌های نظارتی قوی
•ضعف در بررسی صحت اطلاعات: در شرایط بحرانی مانند جنگ، مکانیزم‌های نظارتی برای بررسی صحت اطلاعات ضعیف می‌شوند. این موضوع باعث می‌شود که اطلاعات نادرست به‌راحتی منتشر شوند و قبل از اصلاح، گسترش یابند. همین امر در جنگ اوکراین و روسیه، منجر به درز اخبار مختلف در رسانه‌ها شد و تصاویری از ضعف نیروهای اوکراین به بیرون درز پیدا کرد.
•کمبود منابع مالی و انسانی: بسیاری از رسانه‌های اوکراینی با کمبود بودجه و نیروی انسانی مواجه شدند، به‌ویژه پس از تخریب زیرساخت‌ها و مهاجرت بخشی از جمعیت. این موضوع بر کیفیت و دقت گزارش‌ها تاثیر گذاشت. مخاطبان با مواجهه به افت کیفیت و دقت، رو به کانال‌های دیگر اطلاعاتی گذاشتند.
۶. تضاد بین امنیت ملی و آزادی بیان
•محدودیت‌های امنیتی: در شرایط جنگ، دولت اوکراین برای حفظ امنیت ملی، محدودیت‌هایی بر آزادی بیان و فعالیت رسانه‌ها اعمال کرد. این موضوع گاهی با انتقاد ازسوی نهادهای مدافع آزادی بیان مواجه شد؛ اما به‌هرحال، این مسئله از مواردی بود که اوکراین نمی‌توانست آن را حل کند. همان‌طور که دولت روسیه نیز محدودیت‌های خود را در رسانه اعمال کرد.
•سرکوب رسانه‌های منتقد: برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که رسانه‌های منتقد دولت اوکراین با محدودیت‌هایی مواجه شدند، هرچند این موضوع در شرایط جنگ کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد اما همین امر باعث شد مواجهه با چندصدایی رخ ندهد و فضای یک‌سویه رسانه‌ای اوکراین منجر به گریز مخاطبان از کانال‌ها و دستیابی به کانال‌های دیگر شد.
به‌هرحال عملکرد رسانه‌های اوکراین در جنگ با روسیه، باوجود حمایت‌های غرب، با مشکلات متعددی همراه بوده است، ازجمله انتشار اطلاعات نادرست، جهت‌گیری‌های سیاسی، جنگ اطلاعاتی، فشارهای امنیتی و محدودیت‌های جنگ.
این مشکلات باعث شده است که صحت و دقت اطلاعات منتشرشده زیر سوال برود، مخاطبان آن ریزش کنند و تکیه بر محتوای آن نشود؛ بنابراین اوکراین، باوجود اینکه از ابتدای جنگ، هزینه بسیاری برای پیشبرد اهداف خود کرد، نتوانست به خواسته‌های خود برسد و علاوه‌بر ریزش مخاطب، جنگ رسانه‌ای را نیز واگذار کرد.