آگاه: وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّیٰ یَبْلُغَ أَشُدَّهُ ۖ وَأَوْفُوا الْکَیْلَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ ۖ لَا نُکَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ۖ وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَیٰ ۖ وَبِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ۚ ذَٰلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ.
سوره انعام آیه ۱۵۲
و به مال یتیم جز به روشی که نیکوتر است، نزدیک نشوید تا به حدّ بلوغِ [بدنی و عقلیِ] خود برسد، و پیمانه و ترازو را براساس عدالت و انصاف کامل و تمام بدهید؛ هیچ‌کس را جز به اندازه توانش تکلیف نمی‌کنیم؛ و هنگامی که سخن گویید، عدالت ورزید هرچند درباره خویشان باشد، و به پیمان خدا وفا کنید؛ خدا این [گونه] به شما سفارش کرده تا پند گیرید.
عدالت در سخن، ستون استواری جامعه
همه ما تجربه شنیدن سخنانی را داریم که بی‌انصافی در آنها موج می‌زند. حرف‌هایی که شاید در ظاهر ساده به نظر برسند، اما در دل خود ظلمی بزرگ نهفته دارند؛ مثلا زمانی که کسی، برای حمایت از دوستی نزدیک، واقعیتی را تحریف می‌کند یا حقی را ناحق جلوه می‌دهد. یا وقتی مدیری در یک جلسه، از فردی ستایش می‌کند که تنها به‌دلیل روابط نزدیکش با او موردتایید قرار گرفته، نه به‌خاطر شایستگی واقعی‌اش. این بی‌عدالتی‌های کوچک در کلام، گاه به اختلاف‌های بزرگ در جامعه منجر می‌شود. حتی ممکن است خود ما در مکالمات روزمره، به‌خاطر تعصب به خانواده یا دوستان، به‌ناحق از کسی دفاع کرده باشیم. شاید در یک بحث ساده، به‌خاطر علاقه شخصی، حقیقت را نادیده گرفته و قضاوتی ناعادلانه کرده‌ایم.
حال تصور کنید، اگر این بی‌عدالتی‌ها در سطح یک جامعه گسترش پیدا کند، چه بر سر اعتماد و همبستگی آن خواهد آمد؟
خداوند در آیه کریمه وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَی ، به ما یادآور می‌شود که حتی در سخن گفتن درباره نزدیک‌ترین افراد خود نیز باید انصاف را رعایت کنیم. زبان، ابزاری قدرتمند است که می‌تواند پیوندها را مستحکم کند یا آنها را از هم بگسلد. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: وَ قُلْ لِعِبادی یَقُولُوا الَّتی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُمْ إِنَّ الشَّیْطانَ کانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوًّا مُبینا . شیطان، از همین لغزش‌های کوچک در سخن بهره می‌گیرد تا میان مردم دشمنی ایجاد کند. هر کلامی که از سر بی‌عدالتی یا بی‌انصافی گفته شود، فرصتی برای شیطان است تا در میان دل‌ها شکاف ایجاد کند و پیوندها را از بین ببرد. جامعه‌ای که در آن سخن از انصاف و عدالت دور شود، به‌سرعت دچار شکاف و تفرقه می‌شود. رهبر انقلاب اسلامی می‌فرمایند: «ما قدرت داریم که جلوی زبانمان را بگیریم، نمی‌توانیم بگوییم زبانمان اختیار ندارد. ما قدرت داریم که جلوی قلممان را بگیریم، نمی‌توانیم بگوییم قلم من اختیار ندارد…هرچه هم انسان حُبِّ به یک کسی داشته باشد، یا بُغض به یک کسی داشته باشد، قلمش را نگه دارد.»
امروز که فضای اجتماعی و رسانه‌ای، گاه به عرصه انتشار سخنان ناعادلانه و قضاوت‌های بی‌پایه تبدیل شده است، مومنان باید با مراقبت از زبان خود، الگویی از انصاف و حق‌گویی باشند. سخن شما می‌تواند نوری باشد که دل‌ها را به هم نزدیک‌تر کند یا تیغی که آنها را از هم جدا سازد. پس با دقت و انصاف سخن بگوییم که خداوند ناظر بر زبان‌ها و دل‌هاست. خداوند در این آیه از ما خواسته است که: در گفتارمان عدالت را رعایت کنیم، حتی اگر درباره نزدیکانمان سخن می‌گوییم. برای عمل به این آیه در زندگی می‌توانیم:
_ با خود قرار بگذاریم همیشه هنگام داوری یا بیان نظر درباره دیگران، حقایق را بی‌طرفانه و بادقت بیان کنیم.
- در اختلافات، به جای حمایت بی‌چون‌وچرا از یکی، به قضاوت عادلانه فکر کنیم.
- قبل از هر سخنی از خود بپرسیم: آیا این سخن عادلانه است؟
منشور اخلاق اجتماعی و اقتصادی
در آیه۱۵۲ سوره انعام
یک پژوهشگر دینی گفت: آیه۱۵۲ سوره انعام، همچون منشوری جامع، اصول اخلاقی و رفتاری را در زمینه تعاملات اجتماعی و اقتصادی برای مسلمانان ترسیم می‌کند. محمدحسین محمددوست اظهار کرد: آیه۱۵۲ سوره انعام، همچون منشوری جامع، اصول اخلاقی و رفتاری را در زمینه تعاملات اجتماعی و اقتصادی برای مسلمانان ترسیم می‌کند. این پژوهشگر دینی بیان کرد: این آیه، با تاکید بر عدالت، انصاف و وفای به عهد، راهنمایی ارزشمند برای ساختن جامعه‌ای سالم و پویا ارائه می‌دهد. وی افزود: «وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ» و به مال یتیم جز به بهترین وجه نزدیک نشوید، فراتر از یک منع ساده، دستورالعملی برای مراقبت و مدیریت اموال یتیمان است. این آیه بدین معناست که هرگونه تصرف در اموال یتیم باید با نیت خیرخواهانه و به‌منظور حفظ و افزایش آن باشد. هرگونه سوءاستفاده، تضییع یا سهل‌انگاری در این زمینه، مغایر با دستور الهی است.محمددوست بیان کرد: حَتَّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ (تا زمانی که به بلوغ برسد)، نقطه پایانی بر دوره سرپرستی و نگهداری از اموال یتیم تعیین می‌کند. این تاکید، نشان‌دهنده اهمیت آماده‌سازی یتیم برای پذیرش مسئولیت‌های زندگی و مدیریت مستقل اموال خویش است. هدف نهایی، توانمندسازی یتیم برای ورود به جامعه به عنوان فردی مستقل و کارآمد است. وی ادامه داد: وَأَوْفُوا الْکَیْلَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ (و پیمانه و ترازو را به عدالت تمام دهید)، سنگ‌بنای یک نظام اقتصادی سالم و عادلانه را بنا می‌نهد. این دستور، فراتر از دقت در اندازه‌گیری، بر ضرورت پرهیز از هرگونه تقلب، کم‌فروشی و اجحاف در معاملات تاکید دارد. رعایت عدالت در معاملات، اعتماد عمومی را تقویت کرده و به رونق اقتصادی پایدار می‌انجامد. این پژوهشگر دینی در ادامه گفت: عبارت لَا نُکَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا (هیچ‌کس را جز به اندازه توانش تکلیف نمی‌کنیم)، اصلی مهم در نظام تکلیف الهی است. این اصل، نشان می‌دهد که خداوند متعال، تکالیف را براساس توانایی‌ها و ظرفیت‌های هر فرد تعیین می‌کند. این امر، از یک سو، از تحمیل فشار بیش‌ازحد بر افراد جلوگیری می‌کند و از سوی دیگر، انگیزه تلاش و پیشرفت را در آنان تقویت می‌کند. وی گفت: و در عبارت وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَی (و هنگامی که سخن می‌گویید، عدالت را رعایت کنید، حتی اگر [درباره] خویشاوند [شما] باشد)، بر اهمیت عدالت در گفتار و داوری تأکید دارد. این دستور، به ما یادآوری می‌کند که نباید به دلیل روابط خویشاوندی یا عواطف شخصی، از حقیقت منحرف شویم و در قضاوت‌های خود، جانب انصاف را رعایت کنیم.محمددوست اظهار کرد: وَبِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا (و به پیمان خدا وفا کنید)، وفای به عهد و پیمان را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نشانه‌های ایمان و دیانت معرفی می‌کند. وفای به عهد، اعتماد و اطمینان را در روابط اجتماعی تقویت کرده و زمینه‌ساز همکاری و همبستگی در جامعه می‌شود.این پژوهشگر دینی در پایان بیان کرد: آیه۱۵۲ سوره انعام، مجموعه‌ای از اصول اخلاقی و عملی را در زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی ارائه می‌دهد که عمل به آنها می‌تواند به ساختن جامعه‌ای عادلانه، پویا و برخوردار از اعتماد و همبستگی کمک کند. این آیه، همچون چراغی فروزان، راهنمای مسلمانان در تعاملات روزمره و تصمیم‌گیری‌های کلان است.