آگاه: آمارها نشان می‌دهد سالانه حدود ۱۷ میلیون تن نهاده دامی شامل جو، ذرت و کنجاله سویا مورد نیاز است که سهم عمده آن به دلیل محدودیت‌های منابع آبی و شرایط نامساعد اقلیمی، از مسیر واردات پوشش داده می‌شود. باتوجه‌به عدم امکان تولید کامل این محصولات در داخل، برنامه‌ریزی‌ها بر جایگزینی بخشی از نهاده‌های وارداتی با گیاهان کم‌آب متمرکز شده است. این اقدام که در چارچوب سیاست‌های افزایش خوداتکایی و کاهش وابستگی به خارج دنبال می‌شود، هدف اصلی خود را جلوگیری از خروج گسترده ارز از کشور و مدیریت بهینه منابع آبی تعیین کرده است.
داود رنگی، رییس هیات مدیره اتحادیه واردکنندگان نهاده‌های دامی گفت: بنابر آمار سالانه ۱۰ میلیون تن ذرت، چهار تا چهار و نیم‌میلیون تن کنجاله سویا و سه میلیون تن جو مورد نیاز است که برای این میزان واردات به هفت و نیم تا هشت میلیارد دلار ارز مورد نیاز است. این در حالی است که در دو سال گذشته به‌دلیل جنگ اوکراین و افزایش قیمت جهانی، ۱۰ تا ۱۱ میلیارد دلار ارز برای تامین این میزان نهاده تخصیص یافت.
جایگزینی نهاده‌های دامی با هدف خوداتکایی نهاده‌های خوراک
علیرضا آقاشاهی، رییس بخش تحقیقات تغذیه دام و طیور موسسه تحقیقات علوم دامی کشور، گفت: در ارتباط با نهاده‌ها کمترین وابستگی در ارتباط با جو و بیشترین وابستگی بالغ بر ۸۰ درصد در حوزه ذرت و کنجاله سویا است.
به گفته وی، جایگزینی نهاده‌های دامی را از دو نگاه باید مدنظر داشت؛ در هدف نخست باید با هر روش منطقی خوداتکایی در زمینه نهاده‌های خوراک را ارتقا دهیم. چرا که به دلیل محدودیت منابع آبی، دست‌یابی به خودکفایی در حوزه غلات و کنجاله‌های پروتئینی وجود ندارد. آقاشاهی ادامه داد: در حوزه جایگزینی نهاده‌های دام و طیور توانمندی‌های خوبی داریم ولی هر چند قدرت مانور زیادی نداریم، اما می‌توان وضعیت را بهتر کرد. به‌عنوان‌مثال در حوزه تولید جو می‌توانیم به سمت کشت تریتیکاله برویم و تا حدی (به دلیل بالاتربودن پروتئین تریتیکاله از جو) سهمی از بار کنجاله سویا را کم کرد. از طرفی شرایط کشت این گیاه و جو به هم نزدیک است و لذا فشاری بر منابع آب‌وخاک وارد نمی‌شود.
این مقام مسئول با بیان اینکه در حوزه واردات می‌توان وابستگی را کاهش داد، افزود: جایگزینی نهاده دامی بدان معنا نیست که به‌ویژه در غلات به سراغ جایگزین‌ها رفت و در این حوزه ۱۰۰ درصد خودکفا شد، اما در خصوص جو می‌توان به حداقل وابستگی رسید، اما در حوزه ذرت و کنجاله‌ها به دلیل آب‌بر بودن، چنین امکانی نیست. در زمینه تامین منابع پروتئینی هم می‌توان با تولید محصولاتی که سازگار اقلیم ما هستند می‌توان به سمت تولید آنها رویم، مشروط بر آن که دست‌درازی به تولید نهاده‌های دیگر نداشته باشیم.
به گفته وی، کاملینا با شرایط خشک سازگار است و تا حدی جایگزین سویا می‌شود یا مثلا امکان رشد سورگوم حتی با آب با کیفیت پایین‌تر وجود دارد. لذا در جایگزینی نهاده‌ها باید بر اساس توانمندی داخل تصمیم‌گیری کنیم تا محدودیت نهاده‌ها در حوزه دام و طیور کاهش یابد. آقاشاهی گفت: ارتقای خوداتکایی فقط به جایگزین‌ها محدود نمی‌شود، توجه شود که به دلیل محدودیت منابع آب‌وخاک ناگریز به واردات هستیم، اما اگر سیاست درستی در پیش بگیریم، می‌توان با همین ابزار نیز خوداتکایی را بهبود بخشید. به‌عنوان‌مثال اگر سهمی از واردات کنجاله‌های پروتئینی خوراک دام و طیور، را به گلوتن ذرت اختصاص دهیم، همراه با آن می‌توان مقادیر بیشتری اوره (که یک منبع داخلی است) برای تامین پروتئین دام‌های نشخوارکننده، استفاده کرد که محدودیتی در تولید آن نداریم. گفتنی است با تنوع‌بخشی نهاده‌های وارداتی، می‌توان اقتصادی‌تر نهاده وارد کرد. این مهم مستلزم تعریف نهاده‌های با ارزش و متنوع غیر از ذرت و جو و سویا هم در سامانه‌های تخصیص ارز و هم توزیع نهاده (بازارگاه) است. نکته دیگر اینکه در حوزه سیاست‌گذاری مصرف، تخصیص یارانه‌ها باید تغییر کند. مبنای توزیع نهاده به ازای هر راس یا هر قطعه، کاملا در جهت کاهش بهره‌وری در استفاده از نهاده‌ها است! بر این اساس در حوزه نهاده دام و طیور، می‌توان قدم‌های بزرگ و مثبتی برداشت و با همین امکانات فعلی، وضعیت تامین نهاده را بسیار بهبود
بخشید.
گفتنی است سورگوم به عنوان یک گیاه قابل‌استفاده در خوراک دام و طیور، با شوری و کم‌آبی سازگاری خوبی دارد. به همین علت گسترش سطح زیر کشت آن، از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه است و می‌تواند بخش قابل‌توجهی از نیاز فعالان بخش پرورش دام و طیور به علوفه را تامین کند.
امکان جایگزینی سورگوم با ذرت
در ادامه افشین صدردادرس، مدیرعامل اتحادیه دام سبک، گفت: در دام سبک مهم‌ترین و اصلی‌ترین نهاده جو است و هیچ جایگزینی برای جو در دنیا وجود ندارد. در کشور ما هم سالانه دو میلیون و ۹۰۰ هزار تا سه میلیون تن جو تولید و مابقی از طریق واردات تامین می‌شود.
به گفته وی، در دام‌های شیری که ذرت برای تامین انرژی دام نیاز دارند به‌صورت محدود می‌توان بخشی از ذرت را با سورگوم جایگزین کرد. همچنین بخشی از کنجاله‌ها با انواع دیگر کنجاله که میزان پروتئینشان در همین حد است، می‌توان جایگزین کرد. صدردادرس ادامه داد: برخی مواد خوراک دام محدودیت‌های مصرفی به لحاظ فیزیولوژیک دارند، درحالی‌که اگر میزان تغذیه دام از حد مشخصی بالاتر رود، ایجاد مسمومیت می‌کند؛ بنابراین جایگزینی کامل به‌دلیل محدودیت منابع آبی امکان‌پذیر نیست، اما برای جایگزینی کار ترویج باید در دامداری صورت بگیرد.
سویا، ذرت و گندم سه نهاده اصلی
حمیدرضا کاشانی، رییس هیات مدیره اتحادیه مرغداران میهن گفت: در واحدهای تخم‌گذار امکان جایگزینی گیاهان کم آب به جای کنجاله سویا وجود ندارد و در دنیا هم سویا، ذرت و گندم برای گله‌های تخم‌گذار استفاده می‌کنند. وی با بیان اینکه امکان جایگزینی گیاهان کم‌آب با جیره تخم‌گذار نیست، گفت: غذای اصلی مرغ تخم‌گذار کنجاله سویا، ذرت و در برخی کشورها گندم و جو است و استفاده از گیاهان کم‌آب و جایگزینی با خوراک دام توجیه اقتصادی گله را از بین می‌برد. باتوجه‌به محدودیت منابع آبی، بخش اعظم ذرت و کنجاله سویا از طریق واردات تامین می‌شود که جایگزینی گیاهان کم آب‌بر و ذرت علوفه‌ای می‌تواند در کاهش خروج ارز از کشور تاثیر بسزایی داشته باشد.