آگاه، - آنچه که در حوزه توسعه و پیشرفت پهپادی کشور به دست آمده موضوعی است که در دیدار اخیر چندان مورد توجه رسانه‌ها قرار نگرفت اما در واقع بیانگر گامی نو در عرصه افزایش قدرت پهپادی کشور عزیزمان ایران است؛ دستاوردهایی که تثبیت قدرت پهپادی کشور را بیش از پیش اثبات می‌کند.
با مقایسه روند تولید و سرعت پیشرفت دانش «پهپاد» در جهان، به این مهم دست می‌یابیم که تاریخ فعالیت در حوزه پهپاد در سطح جهان بیش از یک قرن سابقه دارد. در این میان ایران اسلامی تنها حدود ۳۵ سال در این حوزه راهبردی فعالیت داشته و به اذعان و اعتراف کارشناسان و صاحب نظران غربی، به یکی از قدرت‌های برتر پهپاد در جهان تبدیل شده است.
در این بررسی به وضوح می‌توان دریافت که دانش «پهپادی» ایران و سرعت پیشرفت کشورمان در حوزه پهپادها در مقایسه با روند تولید و پیشرفت این صنعت در کشورهای جهان نسبت قابل ملاحظه‌ای دارد و این سرعت پیشرفت توانسته است بسیاری از معادلات را در عرصه‌های مختلف به خصوص عرصه نظامی در شرایط منطقه و جهان تغییر دهد.
روند تولید و سرعت پیشرفت دانش تولید پهپاد در جهان
در طول سالهای اخیر دانش تولید پهپاد پیشرفت‌های بسیاری داشته اما اگر به گذشته نگاه کنیم تاریخ فعالیت در این حوزه بیش از یک قرن است. نخستین پرنده بدون سرنشین در سال ۱۹۱۳ میلادی (۱۲۹۱ هجری شمسی) به پرواز درآمد که موفقیت‌های زیادی به همراه نداشت.
در طول جنگ جهانی دوم یعنی از ابتدای سپتامبر ۱۹۳۹ میلادی (۹ شهریور ۱۳۱۸) تا دوم سپتامبر ۱۹۴۵ میلادی (۱۱ شهریور ۱۳۲۴) اولین پرنده بدون سرنشین با استفاده از یک رادیو کنترل هدایت شد. نوع بعدی پهپاد که در طول جنگ جهانی دوم ساخته شد، هواپیمای v-۱ موسوم به بمب پرنده بود. آلمان‌ها با این پرنده موفق به درهم شکستن دژ مستحکم لندن و بمباران این شهر شدند. بیشترین سرمایه‌گذاری در زمینهٔ ساخت و تجهیز پهپادها را وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا در قیاس با سایر کشورها و شرکت‌های متعددی که در جهان در این حوزه سرمایه گذاری کرده‌اند، انجام داده است؛ به‌طوری‌که بین سالهای ۱۹۹۰ میلادی (۱۳۶۹ هجری شمسی) تا ۱۹۹۵ میلادی (۱۳۷۴ هجری شمسی) تنها در پنج سال حدود سه میلیارد دلار برای طراحی و ساخت و تجهیز پهپادها هزینه کرده‌است.
آمریکایی‌ها در جنگ ویتنام ۱۹۵۵ تا ۱۹۷۵ (۱۳۳۴ تا ۱۳۵۴) نیز از پهپاد استفاده گسترده‌ای کردند و این اولین باری بود که پهپاد اهمیت خود در عرصه نظامی به نمایش گذاشت. ارتش آمریکا در این جنگ ۳۴۳۵ پرواز شناسایی با پهپاد بر فراز ویتنام انجام داد. موفقیت پرنده‌های بدون سرنشین رژیم صهیونیستی در جنگ با اعراب در سال ۱۹۷۳ میلادی (۱۳۵۲) موجب شد ارتش آمریکا پروژه ساخت پرنده‌های بدون سرنشین را تنها یک سال بعد آغاز کند. نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۸۵ میلادی (۱۳۶۴ هجری شمسی) پرنده اسرائیلی پایونیر را برای هدف یابی و رهگیری در کشتی‌های جنگی استفاده کرد.
روسیه نیز فعالیت خود را برای ساخت پهپاد از سال ۱۹۲۰ میلادی (۱۲۹۹) آغاز کرد و در جنگ جهانی دوم تعدادی از این هواگردها را به کار گرفت ولی موفق نبود. در سال ۱۹۵۰ میلادی (۱۳۲۹ هجری شمسی) بار دیگر به این موضوع پرداخته و «یو ای وی» با موتور جت تولید شد.
روند تولید و سرعت پیشرفت ایران در حوزه پهپاد
اگرچه بیش از یک قرن است که ساخت و به کار گیری پرنده‌های بدون سرنشین در تعداد محدودی از کشورهای پیشرفته قدمت دارد و امروزه استفاده از پهپاد در این کشورها دایره گسترده‌ای را دارد و در صنعت و حوزه‌های گوناگون پهپادها به کار گرفته می‌شوند، اما این صنعت در ایران تاریخچه چندانی ندارد و سابقه فعالیت در این حوزه به نیم قرن هم نمی‌رسد. شاید بتوان گفت بیش از دو یا سه دهه نیست که فرزندان ایران اسلامی به صورت جدی وارد عرصه طراحی، ساخت و بهکارگیری پهپاد در عرصه‌های مختلف شده‌اند اما در همین مدت کوتاه نیز پیشرفت‌های خیره کننده‌ای داشته‌ایم.
ساخت پهپاد در کشورمان به پیش از انقلاب بازمی‌گردد، در آن زمان برنامه‌ای ۱۰سالهای برای تولید پهپاد در نظر گرفته شده و قرار بود صنایع پهپاد سازی ایران در سال ۱۳۶۰ شروع به کار کند. پس از انقلاب این طرح دچار وقفه شد، اما در نهایت منجر به تأسیس صنایع هوایی قدس شد. این شرکت یکی از مجموعه شرکت‌های فعلی سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع است که در اواسط جنگ تحمیلی یعنی در سال ۱۳۶۴، به منظور طراحی و ساخت انواع پرنده‌های هدایت پذیر از دور (پهپادها) تاسیس شد.
صنایع هوایی قدس با توجه به اهمیت موضوع وارد صنعت پهپادها شد و با طراحی و تولید چند نمونه هواپیمای شناسایی و مراقب و به کار گیری آن توسط رزمندگان در عملیات‌هایی مثل کربلای ۵ و والفجر ۸، اطلاعات ارزشمندی از دشمن به دست آورد. طراحی و تولید هواپیمای بدون سرنشین در این شرکت بعد از جنگ تحمیلی نیز ادامه پیدا کرد. مهم‌ترین این پهپادها همان پهپاد «مهاجر» است که نمونه‌های اولیه آن در سالهای پایانی جنگ تحمیلی طراحی شد و در سالهای بعد نمونه‌های پیشرفته‌تر آن معرفی شد.
صنایع هوایی قدس در اوایل دهه ۱۳۸۰ اقدام به طراحی و ساخت پهپادهای «مهاجر۴» و «ابابیل۳» کرد که تبدیل به موفق‌ترین پهپادهای شناسایی ایران شد. این پهپادها به‌طور گسترده در تمامی یگان‌های نیروهای مسلح ایران به خدمت گرفته شد و حتی تعدادی هم به برخی کشورها صادر شد. به جز صنایع هوایی قدس، مرکز تحقیقات صنایع هوایی شاهد هم در توسعه و ساخت پهپاد یا پرنده‌های بدون‌سرنشین فعال است و این دو به همراه صنایع هواپیماسازی ایران یک پهپاد با دم وی (V) شکل و طراحی آیرودینامیکی مدرن تولید کردند که «هسا ۱۰۰» نام گرفت. نمونه توسعه یافته «هسا ۱۰۰»، «شاهد ۱۲۳» نامیده شد که نخستین پرواز آن در سال ۱۳۸۴ در شاهین‌شهر اصفهان انجام و تولید انبوه آن در سال ۱۳۸۸ آغاز شد.
«شاهد ۱۲۳» تبدیل به بستری برای طراحی و توسعه «شاهد ۱۲۹» شد. نخستین پیش نمونه «شاهد ۱۲۹» در اسفند ماه سال ۱۳۹۰ در فرودگاه بدر اصفهان به پرواز درآمد. پیش نمونه بعدی که برخلاف نمونه نخست مجهز به ارابه فرود جمع شونده بود در خرداد سال ۱۳۹۱ به پرواز درآمد. تا پیش از سال ۱۳۹۱ اطلاعات چندانی درباره توانایی و قابلیت‌های کشورمان در حوزه پهپادی و جایگاه ایران از لحاظ علم و دانش طراحی و ساخت و به کارگیری پرنده‌های بودن سرنشین در میان کشورهای دارای این فناوری در سطح جهان وجود نداشت اما در ۱۸ بهمن ۱۳۹۱ بود که محمد اسلامی، معاون وقت امور تحقیقاتی و صنعتی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در برنامه تلویزیونی ثریا، که به بهانه شکار پهپاد فوق پیشرفته آمریکا RQ-۱۷۰ و قابلیت‌ها و ویژگی‌های این پرنده بدون سرنشین و البته بررسی و نمایش دستاوردهای کشور در حوزه فناوری پهپاد پخش شد، با بیان اینکه ایران در اکثر حوزه نظامی در بین ۱۰ کشور اول دنیا قرار دارد تاکید کرد: «ایران در حوزه فناوری پهپاد جزو ۵ کشور دنیاست.» همچنین در این برنامه برای اولین بار تصاویری از خط تولید انبوه پهپاد اسکن ای گل که رزمندگان کشورمان در دوشنبه ۲۷ آذر ۱۳۹۱ (۱۷ دسامبر ۲۰۱۲) آن‌را سالم بر زمین نشانده بودند نیز پخش شد.
راه سریع پیشرفت
این سخنان اهمیت بسیار بالایی داشت و تعجب همگان را برانگیخت، زیرا بنابر اعلام محمد اسلامی، معاون وقت امور تحقیقاتی و صنعتی وزارت دفاع ایران تنها در مدت کوتاهی از زمان آغاز فعالیت خود در سال ۱۳۶۴ و در کمتر از ۳۰ سال و با وجود پشت سر گذاشتن جنگ تحمیلی ۸ ساله و تحریم‌های همه جانبه توانسته بود با اتکا به دانش و توان بومی، فاصله بیش از ۷ دهه‌ای خود با کشورهای پیشگام این صنعت را جبران و به یکی از ۵ قدرت برتر این حوزه تبدیل شود. در واقع ایران اسلامی مسیری را که کشورهای پیشرفته بیش از یک قرن طی کردند را تنها در مدت ۳۰ سال طی کند.
سردار امیر علی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه نیز در آبان ماه ۱۳۹۷ در برنامه ثریا شبکه اول سیما درباره جایگاه ایران در جهان در حوزه پهپاد هم گفت: «امروز ما در سطح منطقه قدرت اول و در سطح جهان جزء ۴ تا ۵ کشور اول جهان در حوزه پهپادی هستیم.» علاوه بر اظهارات سردار حاجی‌زاده در برنامه ثریا، فرمانده هوا فضا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بار دیگر در آبان ماه سال ۹۷ در کنگره ملی سه هزار شهید استان قزوین با تاکید بر توان دفاعی و پهپادی کشور گفت: «امروزه در حوزه پهپادهای بدون سرنشین با فاصله زیادی از کشورهای جهان جلوتر هستیم و بسیاری از محصولات دفاعی و نظامی ما از ایده تا فکر ایرانی هستند؛ به عنوان مثال پهپادهای بمب افکن ایده ایرانی هستند که می‌توانند در فواصل دور هدف خود را مورد اصابت قرار داده و باز گردند.»
به طور کلی اگر بخواهیم روند آغاز و انجام فعالیت ایران با سایر کشورها پیشرفت را در قالب اعداد و ارقام و سال‌هایی که تلاش برای دستیابی به این فناوری صورت گرفته بررسی کنیم، براساس اطلاعات موجود اولین پرنده بدون سرنشین همان طور که در بالا اعلام شد به سال ۱۹۱۳ یعنی ۱۲۹۱ هجری شمسی به پرواز درآمد و در طول جنگ جهانی دوم در سالهای ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ میلادی برای اولین بار در ابعاد نظامی استفاده شده است. آلمان‌ها که یکی از پیشرفته‌ترین کشورها در حوزه پرنده‌های بدون سرنشین هستند، سابقه‌ای بیش از ۱۰۰ سال در این عرصه دارند و آنها در جنگ جهانی دوم از این ابزار استفاده عملی کرده‌اند. فعالیت در حوزه پرنده‌های بدون سرنشین در آمریکا نیز به بیش از یک قرن بر می‌گردد و آنها بیشترین سرمایه‌گذاری را در زمینه ساخت، تجهیز و بکارگیری پهپاد در سطح جهان داشته و در جنگ ویتنام استفاده گسترده از آن کرده‌اند. امروز نیز پرنده‌های بدون سرنشین در ارتش آمریکا جایگاه ویژه‌ای دارد. روسیه به عنوان یکی دیگر از کشورهای پیشرفته در حوزه صنایع نظامی و دفاعی فعالیت خود را برای ساخت پهپاد از سال ۱۹۲۰ (۱۲۹۹ هجری شمسی) آغاز کرده و در جنگ جهانی دوم نیز از آن استفاده کرده است.
با این حال تولید و بهکارگیری پرنده‌های بدون سرنشین در ایران اسلامی از سال ۱۳۶۴ آغاز شده و در جنگ تحمیلی ۸ ساله نمونه‌های ابتدایی آن استفاده شده است. اینها نشان می‌دهد که طراحی و تولید پرنده‌های بدون سرنشین در کشورمان با فاصله‌ای بیش از ۷۰ سال با سایر کشورهای دیگر آغاز شده است. ایران در مدت کوتاهی، یعنی ۲۷ سال (زمانی که محمد اسلامی معاون وقت امور تحقیقات و صنعتی وزارت دفاع جایگاه ایران را در حوزه پهپادی اعلام کرد) خود را در جمع پنج قدرت برتر جهان در حوزه فناوری پرنده‌های بدون سرنشین قرار دهد و تنها ۶ سال بعد به گفته سردار امیرعلی حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه فاصله بسیاری از دیگر کشورهای فعال در این حوزه بگیرد، این در حالی است که ایران بیش از ۴۰ سال است که در حوزه‌های دفاعی و علمی در شدیدترین تحریم‌ها قرار داریم.