الناز برکاتی _ خبرنگار سرویس فرهنگی: در سال‌های ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی ایران در صداوسیما مناظره‌هایی برگزار می‌شد که همچنان خاطرات آن در اذهان عمومی باقی مانده است. یکی از مناظره‌های بی‌نظیری که در یادها ماند، جلسه مناظره با حضور نورالدین کیانوری از حزب توده و شهید دکتر بهشتی از حزب جمهوری اسلامی بود. پس از آن بنا به دلایلی مناظره‌ها دست کم گرفته می‌شدند و تنها در موارد استنایی به آن‌ها بها داده می‌شد. اما این‌روزها دوباره مناظره‌هایی که از سال 88 به محاق رفته بودند، سر از رسانه ملی در آورده‌اند.
200 شبکه تلویزیونی برای مناظرات
با گذشت 45 سال از عمر انقلاب اسلامی، دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی و ششمین دوره مجلس خبرگان رهبری درحال برگزاری است. در پی برگزاری این دوره از انتخابات، مناظرات انتخاباتی میان نامزدها از ۲۰۰ شبکه تلویزیونی در حوزه‌هایی با بیش از دو نماینده پخش خواهد شد. پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما در خصوص راه اندازی این شبکه‌ها گفت: «در این طرح، به تعداد حوزه‌های انتخابیه، کانال‌های انتخاباتی به صورت بیست و چهار ساعته در اختیار نامزدها قرار داده شده است. مناظرات انتخاباتی نامزدهای دوازدهین دوره مجلس شورای اسلامی به صورت ضبط شده است و از بین نامزدهایی که در هر حوزه انتخابیه ثبت‌نام کرده‌اند، انجام خواهد شد».
رقابت‌هایی کم‌رنگ و بی رمق
با وجود اینکه کمتر از یک ماه تا انتخابات مجلس زمان باقی است، فضای جامعه هنوز به طور مطلوب رقابتی و انتخاباتی نشده است که می‌توان هم شرایط بد اقتصادی و هم رد صلاحیت برخی نامزدها را بی‌تأثیر ندانست. باتوجه به اتفاقات سال گذشته و مسائل پیش آمده، شاید بتوان گفت برگزاری مناظره‌ها به این سبک و ایجاد فضای رقابتی یکی از سیاست‌های رسانه ملی برای زمینه‌سازی حضور حداکثری مردم در انتخابات است. برگزاری مناظره‌های انتخاباتی در سال ۸۸ هم نمونه‌ای برای بالا رفتن میزان مشارکت عمومی در انتخابات بود.
اثرات روانی مناظره
یکی از نکات مهمی که در برگزاری هر مناظره‌ای نهفته است، موضوع اثر روانی صحبت‌های مطرح شده در آن جلسه خواهد بود. زمانی که طبقه‌ای یا قشری از یک جامعه منتقد فضای موجود باشند و در مقابل هیچ جایی برای بیان انتقاد خود نیابند، فشار روانی به آن بخش از اجتماع بیشتر و بیشتر خواهد شد. وقتی مجالی برای مخالفت نباشد، بخش‌هایی از جامعه ممکن است دچار سرخوردگی شود و چنین چیزی مشارکت عمومی را می‌تواند تحت تاثیر قرار دهد.
از دیگر سو، وقتی در یک مناظره و به ویژه در برنامه‌ای که از رسانه ملی پخش می‌شود صدایی مخالف و منتقد از وضع موجود شنیده می‌شود؛ در بسیاری از موارد موجب تخلیه روانی گروه‌های مختلف اجتماعی می‌شود.
مناظراتی شاید خلاقانه
برگزاری مناظرات نامزدهای انتخاباتی ایده‌ای خلاقانه است که کمک می‌کند تا مردم با قضاوت و داوری درست و مناسب پای صندوق‌های رای رفته و اعلام آمادگی کنند. اما طبق روال همیشگی، این مناظرات خارج از حاشیه نبوده و حواشی بسیاری را به دنبال داشته است. حواشی که بیشتر آن به دوران ریاست جمهوری حسن روحانی و سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور حال حاضر بازمی‌گردد. در این خصوص ویدئویی از یک مناظره جنجالی درباره قیمت دلار، گوشت و اجاره خانه مورد توجه قرار گرفته است.
جنجال‌های مناظراتی
یکی از جنجالی‌ترین مناظره‌ها، مناظره میان علی‌اکبر بهمنش رییس جبهه اصلاح طلبان در مازندران و حجت‌الاسلام حیدری عضو شورای ائتلاف نیروهای انقلاب مازندران بود که مجری به ناچار برنامه را قطع و خداحافظی کرد. از دیگر جنجال‌های این دوره می‌توان به مناظره محسن هاشمی رفسنجانی اشاره کرد. او در یک مناظره تلویزیونی به سیم آخر زد و در بخشی از صحبت‌های خود گفت به‌عنوان مثال آقای مهر علیزاده در سال ۱۳۹۸ برای نمایندگی مجلس رد صلاحیت می‌شوند، یک سال و نیم بعد برای ریاست جمهوری ۱۴۰۰ ایشان تایید می‌شوند. یا چه‌طور یک فردی که برای مجلس که یک کار تقنینی است تایید نمی‌شود ولی ۱۴۰۰ صلاحیتش تایید می‌شود. یا در مورد جناب آقای علوی می‌بینید که برای نمایندگی مجلس خبرگان رهبری ایشان تایید می‌شود اما برای نمایندگی مجلس دوباره رد صلاحیت می‌شود و بعد هم می‌بینیم که ایشان به پیشنهاد رییس جمهور برای وزارت اطلاعات معرفی می‌شود.
این درحالی است که البته برخی طرح شبهات و موضوعات از منظر تخصصی آن بیان و بررسی نمی‌شود و تنها در حد طرح مسئله باقی می‌ماند.
ویژه برنامه‌هایی متفاوت
ویژه برنامه انتخاباتی شبکه خبر با عنوان «بالاتر» به مناسبت دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، از سوی صداوسیما برای ترویج و تشویق مردم بر شرکت هرچه باشکوه‌تر در این انتخابات از روز شنبه نهم دی ماه از ساعت 19:30 روی آنتن شبکه خبر رفت و تا انتخابات ادامه خواهد داشت. در این برنامه نامزدهای انتخابات مجلس شورای اسلامی با دیدگاه‌های اجتماعی، اقتصادی،سیاسی و .. متفاوت روبروی یکدیگر نشسته و به نوعی اهداف و افکار خود را بیان می‌کنند. می‌توان گفت برخی از نامزدهای حاضر در مناظرات تلویزیونی تلاش دارند تا با تخریب حریف خود برتری خود را ثابت کرده و با جا شدن در دل مخاطبین آن‌ها را پای صندوق‌های رای بیاورند و خود بر مسند مجلس بنشینند.
برنامه جریان یکی از برنامه‌های بی‌نظیری است که با میزبانی دکتر علیرضا زادبر، روزهای زوج در ساعت 20 از شبکه یک سیما پخش می‌شود. این برنامه هم به برگزاری مناظرات مشغول است و تا به امروز چهار مناظره را به‌گونه‌ای پوشش داده که بازخوردهای مناسبی در فضای مجازی هم داشته است.
عملکردی جدید برای صدا و سیما
می‌توان گفت صدا و سیما در این دوره از انتخابات عملکرد مناسب‌تری داشته و فضا را برای گفت‌وگوی بیشتر فراهم کرده است. اما گویی جنجال‌های به راه افتاده مناظرات را بیشتر به حاشیه کشیده است، حاشیه‌ای که اصولگرایان و اصلاح‌طلبان برای اثبات برتری خود نسبت به یکدیگر به راه انداخته‌اند. در عمل ایده‌ای بسیار مناسب تلقی می‌شود اما به آن شرط که شبهات مطرح شده برطرف گردد و به‌گونه‌ای اجرا شود که مخاطبان و مردم را جذب کرده و به پای تلویزیون و برنامه‌های مناظراتی و در نهایت با تببین درست به پای صندوق‌های رای بیاورد.