آگاه_ الناز برکاتی_ خبرنگار سرویس فرهنگی: صدای آژیری که این روزها به واسطه کوروش کمپانی در کشور پیچیده است، پیش از این هم به صدا درآمده بود اما چندان توجهی به آن نشده بود. قصه این کلاهبرداری‌ها، نَقلِ امروز و دیروز نیست و تنها محدود به ایران هم نیست. پیش از این هم کلاهبرداری‌های اینترنتی و مجازی صورت گرفته بوده اما نظارتی بر آن‌ها وجود نداشت. پدیده شاندیز که همچنان پرونده آن باز است نمونه بارز کلاهبرداری‌هایی است که از طریق رسانه به آن‌ها بال و پر داده شده است. برخی از سلبریتی‌ها که در ماجرای پانزی بازی کوروش کمپانی، آب در آسیاب این شرکت ریخته و با تبلیغات برای این شرکت پول دریافت کرده بودند، حالا پشیمان هستند و برای جبران خسارت وارد شده به مردم تمام مبلغ دریافتی خود را به خزانه دولت برگردانده‌اند.
مشهورین گمراه
کوروش کمپانی که با ادعای فروش آیفون با نصف قیمت در دل فضای مجازی جا خوش کرده بود رفته‌رفته سلبریتی‌ها، ورزشکاران و هنرمندان را نیز با خودش همراه کرد. افراد مشهور زیادی از جمله: «محسن افشانی، هادی چوپان، احمد ایراندوست، شاهین صمدپور، علیرضا بیرانوند، فاطمه گودرزی، محسن ابراهیم‌زاده، حسن ریوندی، محمد عمری، نیوشا ضیغمی، سیدجواد هاشمی، بهرنگ علوی، هادی ساعی، حسین کنعانی‌زادگان، الهام پاوه‌نژاد، الهام حمیدی، یوسف تیموری، یوسف صیادی، اکبر عبدی، علیرضا بیرانوند و حمید لولایی و ... » و حتی «صادق بوقی» که به تازگی توانسته بعد از حواشی که برایش پیش آمد، نام خود را در میان سلبریتی‌ها بگنجاند، برای این شرکت تبلیغ کردند. بسیاری از مردم هم با توجه به احترام و علاقه‌ای که به افراد مشهور ازجمله فوتبالیست‌ها و بازیگران دارند به این شرکت اعتماد کرده و در دام این کلاهبرداری افتادند. چندی پیش که کلاهبرداری این شرکت لو رفت دست تمام مردمی که اعتماده کرده و برای خریدن گوشی زیر قیمت ثبت‌نام کرده بودند در پوست گردو ماند. پس از آن که داستان کلاهبرداری این شرکت با متواری شدن، امیرحسین شریفیان، مالک اصلی آن رو شد، سر پیکان سوی هنرمندان و کسانی که دست به تبلیغ این شرکت زده بودند، گرفته شد و واکنش‌های بسیاری از سوی مردم و مالباختگانی که به اعتماد هنرمندان قدم در این راه گذاشته بودند، به سلبریتی‌ها نشان داده شد.
مقصر اما قلدر
بعد از افشای متواری‌شدن مالک اصلی این شرکت، برخی از چهره‌های مشهور که دست به تبلیغات برای کوروش کمپانی زده بودند، ساکت ماندند و واکنشی نداشتند، اما در این میان برخی دیگر همچون محسن افشانی طلبکارانه باد در غبغب انداخته و با قیافه‌ای حق به جانب، خود را کنار کشیده و جمله «به من چه» را تحویل مالباختگانی داد که به واسطه تبلیغات او همکارانش در تله افتاده بودند. او که چندین ماه پیش با انتشار یک پست تبلیغاتی اعلام کرده بود برای حمایت از چند نفر که موبایل آیفون را ۲۰ میلیون زیر قیمت می‌دهند، این پست را منتشر کرده و تأسف خورده بود برای افراد حسودی که قصد زدن این شرکت را دارند، حالا با انتشار یک پست دیگر در صفحه اینستاگرامی خود به مردم حمله کرده که مشکل خودتان است که به وعده فروش موبایل ۲۰ میلیونی اعتماد کرده‌اید.
پشیمان و در پی جبران
الهام حمیدی از دیگر هنرمندانی بود که برای این شرکت تبلیغات گرفته بود. او با انتشار یک استوری در صفحه شخصی خود در اینستاگرام، از مردم عذرخواهی کرد و گفت، پیش از آنکه برای شرکت مذکور تبلیغ بگیرم، تمام تحقیقات لازم را توسط وکیلم انجام داده بودم و متوجه تخلفی نشده بودم. او همچنین اعلام کرد برای تسلی و ابراز همدردی با در دام‌افتادگان، مبلغ دریافتی منوط بر تبلیغات این شرکت را به خزانه بازگردانده است. مریم مومن، نیوشا ضیغمی، سیدجواد هاشمی نیز از آن دست افرادی بودند که بابت این موضوع عذرخواهی کردند. اینکه برخی از چهره‌ها به صورت خود جوش دست به جبران اشتباه اجتماعی خود زده‌اند، رویه خوبی است اما به آن شرط که مابقی افراد هم بزه و اثرگذاری منفی اجتماعی خود را بپذیرند و در صدد جبران برآیند و دیگر تکرار نکنند.
باکس/ راهی بی‌پایان کلاهبرداری و قوانین تبلیغاتی
«کوروش کمپانی» نخستین و آخرین پرونده کلاهبرداری در کشور نیست. مفاسد اقتصادی در سراسر دنیا با سوابق و اشکال متفاوتی وجود دارند. از نمونه‌های آن می‌توان به تبلیغ رونالدو برای صرافی «بایننس» اشاره کرد که با شکایتی به ارزش یک میلیارد دلار روبه‌رو شد. یا شکایت 2 هزار نفر از سرمایه‌گذاران در «هنگ‌کنگ» که از ۱۱ اینفلوئنسر برای تبلیغات در پلتفرم معاملاتی JPEX ارز دیجیتال، ثبت شده بود که موجب ضرر ۱.۳ میلیارد دلاری برای آن‌ها شده بود. نمونه کلاهبرداری‌های مشابه کوروش کمپانی در دنیا کم نیست اگرچه شیوه و شگردهای متفاوتی برای این دست جرایم استفاده می‌شود اما روش موفقی که بارها تکرار شده، استفاده از افراد مشهور برای کلاهبرداری است.
با افزایش تبلیغات محصولات مختلف توسط چهره‌های شناخته شده در فضای مجازی در سراسر جهان، قوانینی برای تبلیغاتی که می‌تواند برای مخاطبان اشتباه یا گمراه‌کننده باشد در نظر گرفته شده است. در آمریکا اساساً دو آژانس اصلی فدرال وجود دارد که به موضوع تبلیغات نادرست رسیدگی می‌کند، SEC (کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا) در صورتی که موضوع مربوط به اوراق بهادار باشد، و FTC (کمیسیون تجارت فدرال) که به طور کلی مسئول تنظیم تبلیغات نادرست و شیوه‌های تجاری فریبنده است. بر این اساس مقررات «FTC» به وضوح نشان می‌دهد که تأییدکننده (تبلیغ‌کننده) مشهور یک محصول می‌تواند مسئول اظهارات نادرست در طول دوره تأیید باشد. برای اینکه این فرد مشهور در این مورد مسئول شناخته شود، احتمالاً باید از اظهارات نادرست و گمراه‌کننده در زمان بیان آن اطلاع داشته باشد. فرد مشهور در قبال اظهارات خود و ارائه اطلاعات نادرست به مخاطبان مسئول است.
باکس/ نظارت جامانده!
هشدارهای فعالان بازار موبایل، تقریبا از اواسط تابستان سال جاری آغاز شده بود و از خطر شرکتهایی نظیر کوروش کمپانی نوشته‌اند. اما بنابر گفته سخنگوی قوه قضائیه، وزارت اطلاعات از پاییز به موضوع ورود کرد: «از آبان ماه سال جاری رسیدگی به این موضوع بر اساس گزارش‌های واصله از سوی وزارت اطلاعات آغاز شده است.» این مسئله نشان از آن دارد که یک ماه بعد از خروج مالک این شرکت، پیگیری‌ها آغاز شده و سوال اینجاست چرا به رغم هشدارها و گردش مالی بالا، توجه بیشتری به این شرکت و اقدامات مالکش نشده، که مشخص نیست. آن هم در شرایطی که به گفته رئیس انجمن واردکنندگان موبایل، کوروش کمپانی اصلا مجوز واردات موبایل نداشته است.
باکس/ تغییر رویه اثرگذاران - اهمیت فهم و آگاهی رسانه‌ای
پس از بالاگرفتن کلاهبرداری کوروش کمپانی، غفلت نهادهای نظارتی مورد توجه قرار گرفت. فوتبالیست‌ها، بازیگران، بلاگرها و دیگر چهره‌های سرشناس، در طول 10 ماه گذشته بارها و بارها اقدام به تبلیغ کوروش کمپانی کردند. اقدامی که از دید برخی حقوق‌دانان، اگر در جلب اعتماد افکار عمومی موثر نبوده باشد، بی تأثیر هم نبوده است. سخنگوی قوه قضائیه هم گفته است: «متأسفانه تعدادی از چهره‌های مطرح هنری و ورزشی کشور برای این شرکت در فضای مجازی مبادرت به تبلیغاتی ناصحیح کرده‌اند که در جلب اعتماد شهروندان موثر بوده است که بر اساس قانون باید مبالغی که برای تبلیغات این شرکت دریافت کردند را به صندوق دولت برگردانند و این روند ادامه دارد.»
اینکه چطور بازیکن ملی، بازیگر، بلاگر و... بدون بررسی اسناد و مدارک و ایجاد اطمینان حداقلی نسبت به اقدامات کوروش کمپانی، صرفا به ازای دریافت پول، به طور گسترده، اقدام به تبلیغ و دعوت مخاطب به خرید از آنان کردند، پرسشی بدون پاسخ و نشانگر عدم پایبندی این افراد به مسئولیت فردی و اخلاقی‌شان در قبال جامعه است اما در حقیقت در شرایطی که در قوانین داخل ایران، هیچ قانون مشخصی به این موضوع نپرداخته است، بی اخلاقی را نمی‌توان جرم دانست. رضا قربانی، رئیس کمیسیون فنی تک سازمان نصر تهران و کارشناس فناوری مالی دراین‌باره گفت: «هر چند که معتقدم سلبریتی ها نیز مسئول هستند، اما واقعیت این است که مسئول اصلی این اتفاق نهادهای تنظیم‌گر دولت و قوه قضائیه هستند؛ چراکه در قوه قضائیه نهادی وجود دارد به عنوان "معاونت امور اجتماعی و پیشگیری از جرم" که باید در این زمینه اکنون پاسخگو باشد. از سوی دیگر در پلیس فراجا بخشی با عنوان "پلیس پیشگیری" وجود دارد که آنجا هم باید پاسخگو باشد. این بخش‌ها باید گزارش منتشر کنند که چه کارهایی برای پیشگیری از وقوع چنین جُرمی کرده‌اند.»
بسیاری از مالباختگان از آن دست افرادی هستند که چشم بسته و با اعتماد به چهره‌ها اقدام به خرید کرده‌اند، توجه و اهتمام خود مردم در خریدها و فعالیت‌های اینترنتی امر مهمی است اما نقش سلبریتی‌ها هم در امر تبلیغات، همواره تاثیرگذار بوده است. در سراسر دنیا برای معرفی یا رونمایی از محصولات و خدمات جدید از چهره‌ها و شخصیت‌های مطرح ورزشی و هنری یا حتی افراد شناخته شده در فضای مجازی که به بلاگر و یا مشهورند، استفاده می‌کنند تا بازخورد بیشتری از تبلیغ محصول خود داشته باشند. این در حالی است که باید نهادی برای نظارت بر عملکرد سلبریتی‌ها و هنرمندان وجود داشته باشد تا در چنین شرایطی روند قضائی و قانونی طی شود و از کلاهبرداری‌های این چنینی جلوگیری شود.