آگاه: مواد ۶۰۸ و ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی ازجمله مستندات قانونی هستند که مدعی‌العموم در رسیدگی به پرونده خشونت علیه کادر درمان به آنها ارجاع می‌دهد. این در حالی است که این مسئله صورت‌های جدیدتری فراتر از فحاشی و استعمال الفاظ رکیک به خود گرفته‌اند. چنانچه از ۵، ۶ روز پیش که خبر قتل دکتر مسعود داوودی، پزشک متخصص قلب و عروق به دست یکی از اشرار به رسانه‌ها رسید، بار دیگر توجه جامعه به ضرورت حفظ امنیت کادر درمان جلب شد.
به گزارش آگاه؛ معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی یاسوج در توضیح جزییات حادثه قتل دکتر مسعود داوودی، متخصص قلب و عروق این شهرستان می‌گوید: «ریشه ارتکاب این قتل، به سال۱۴۰۱ بازمی‌گردد؛ زمانی که برادر قاتل به‌عنوان بیمار مراجعه‌کننده به مرحوم داوودی در سال۱۴۰۱ به‌دلیل سکته قلبی به بیمارستان شهید جلیل یاسوج منتقل شده بود و پس از اقدامات اولیه به بیمارستان امام سجاد(ع) اعزام شد و بیمار در آنجا جان خود را از دست داد. پس از این حادثه، خانواده بیمار به پزشکی قانونی شکایت کردند، ابتدا در یاسوج، پزشک متخصص طب اورژانس محکوم شد اما پس از اعتراض به رأی و انتقال پرونده به شیراز و تهران، در هر دو محل، کادر پزشکی به‌طور کامل تبرئه شدند. دکتر داوودی طی این دو سال مکررا ازسوی خانواده بیمار تهدید می‌شد اما این تهدیدها را گزارش نکرده بود. ظاهرا کمیسیون بدوی پزشکی، مقتول را به‌لحاظ قصور پزشکی در فوت برادر قاتل مقصر تشخیص داده بود که پس از اعتراض خانواده مقتول، کمیسیون بالاتر تقصیری را متوجه پزشک مقتول ندانسته است. از همان روز تاکنون واکنش‌ها به این اتفاق پربسامدتر می‌شود. در مراسم سازمان نظام پزشکی که به‌منظور بزرگداشت مرحوم مسعود داوودی برگزار شد، بسیاری از مسئولان و چهره‌های برجسته پزشکی کشور نسبت‌به افزایش خشونت نسبت به کادر درمان موضع گرفتند.
از تهدید مجازی تا اقدام حقیقی
کامران باقری لنکرانی، وزیر اسبق بهداشت ایران و رییس انجمن اندوسکوپی‌های گوارش ایران، در واکنش به حادثه قتل متخصص قلب در یاسوج، گفت: تهدید کادر سلامت باید جرم‌انگاری شود. وی تاکید کرد: این اتفاق تلخ باید مبنای بازنگری‌هایی قرار گیرد تا مجددا تکرار نشود. لنکرانی سپس توضیح داد: اولا وقتی پزشکی یا احدی از کارکنان نظام سلامت تهدید می‌شوند باید مسئولان نظام سلامت، مسئولان انتظامی و قوه قضاییه این تهدید را جدی تلقی کنند و صرف تهدید هم باید جرم‌انگاری شود و برای جلوگیری از خشونت از ابتدا چاره‌اندیشی شود. وقتی تهدیدکننده بی‌محابا به شیوه‌های حضوری، مجازی یا تلفنی یا به هر صورت دیگری تهدید می‌کند و بازخواست نمی‌شود طبیعتا جری‌تر شده و اقدامات خود را خشن‌تر می‌کند. ما اخیرا در شیراز پزشکی را از دست دادیم که به دلیل تهدیدهای مکرر خانواده بیماری که بهترین درمان ممکن را گرفته بود و با نظر گروه درمان قطع عضو شده بود، دچار افسردگی شد که منجر به خودکشی شد. وزیر اسبق بهداشت گفت: در بسیاری از کشورها مجازات خشونت علیه کارکنان نظام سلامت به‌صورت ویژه دیده شده است. خود درمان و ارائه خدمت آن هم در شرایط کمبود بسیاری از وسایل و امکانات و تاخیر در پرداخت‌ها به‌ویژه در بیمارستان دولتی و در مناطق محروم مشقت‌بار است. اگر این مشقت با توهین و تهدید همراه شود، عملا ماندگاری کارکنان نظام سلامت و ارائه خدمت دچار اختلال جبران‌ناپذیری می‌شود. ما در جریان بررسی برنامه توسعه هفتم پیشنهاد کردیم موضوع خشونت علیه کارکنان نظام سلامت مورد توجه قرار گیرد که وعده داده شد بعدا در لوایح یا طرح‌ها بحث خواهد شد اما اقدامی هنوز رخ نداده است. لنکرانی ادامه داد: موضوع دیگر جوسازی و موج‌سواری علیه کارکنان نظام سلامت به‌ویژه پزشکان است. انکار نمی‌کنم تخلفاتی در نظام سلامت داریم ولی متاسفانه قربانی خشونت معمولا ازجمله در همین مورد یعنی ازدست‌دادن شادروان دکتر داوودی کسانی قرار می‌گیرند که از جان و دل برای سلامت بیماران کار کرده و در شرایط سخت هم درس داده و هم مراقبت بیمار را بدون چشمداشت مالی انجام داده‌اند. وی افزود: باید با کسانی که با توهین به کارکنان نظام سلامت موج‌سواری می‌کنند، فالوئر می‌گیرند یا سودای نمایندگی و رأی‌آوری در سر می‌پرورانند برخورد قاطع انجام شود.لنکرانی گفت: سازمان نظام پزشکی باید علیه تک تک این افراد شکایت کند تا گزافه‌گویی برایشان راحت نباشد. مدعی‌العموم نیز باید نسبت‌به ترک فعل خود در صیانت از جایگاه پزشکان پاسخگو باشد و برای این مسئله بعد از این اقدام کند.
تامین امنیت کادر درمان با دولت
محمد رئیس‌زاده، رییس‌کل سازمان نظام پزشکی ایران، با اشاره به موضوع خشونت علیه کادر درمان، از دولت و وزارت بهداشت خواست به بحث تامین امنیت کادر درمان ورود کنند. وی نیز در مراسم بزرگداشت مرحوم داوودی با بیان اینکه موضوع امنیت کادر درمان باید در کانون توجه دولت قرار گیرد، ادامه داد: رییس‌جمهور از اعضای جامعه پزشکی کشور است و همچنین وزیر بهداشت نیز در برهه‌ای از زمان در سازمان نظام پزشکی حضور داشته است، به موضوع هجمه‌ها علیه کادر درمان توجه‌کنند؛ به نحوی که فضای کنونی کینه‌توزانه علیه کادر درمان تغییر کند. رئیس‌زاده با بیان اینکه خون مرحوم داوودی به ناحق ریخته شده، تاکید کرد: خونی که به ناحق ریخته شده، می‌بایست زمینه‌ساز شرایطی شود که جامعه پزشکی کشور بتواند در یک فضای امن به مردم خدمت کند.
همیشه نگران خشونت
علی جعفریان، مشاور عالی و جانشین وزیر بهداشت هم در مراسم مزبور یادآور شد: اگر به کادر سلامت به‌عنوان نیروی برجسته و موردنیاز کشور نگاه نکنیم، دچار اشتباه شده‌ایم. اگر سرمایه اجتماعی که ازسوی کادر سلامت ایجاد می‌شود، مورد غفلت قرار گیرد، باز هم دچار اشتباه بزرگ‌تری شده‌ایم. مشاور وزیر بهداشت با بیان اینکه حادثه قتل مرحوم داوودی به‌دلیل خطای یک فرد مریض‌احوال است، ادامه داد: خانواده مرحوم درباره برخورد با قاتل مرحوم داوودی تصمیم می‌گیرند. وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی از تصمیم خانواده مرحوم داوودی درباره چگونگی برخورد با فرد خاطی حمایت می‌کنند.
جانشین وزیر بهداشت با بیان اینکه خشونت علیه کادر درمان در حال افزایش است، توضیح داد: امروز، دو گزارش در ارتباط با خشونت علیه پرستاران مخابره شده است. گزارش‌های متعددی مبنی بر خشونت علیه پرستاران و پزشکان همواره گزارش می‌شود که این خشونت در مسائل فرهنگی ریشه دارد. جعفریان با اشاره به برخی فرهنگ‌های اشتباه در جامعه گفت: برخی بر این باور هستند که اشتباه یک فرد را می‌بایست با خشونت پاسخ دهند. افرادی که فرهنگ استفاده از خشونت برای پاسخ‌دادن به اشتباهات را ترویج می‌دهند، به سرمایه اجتماعی آسیب وارد می‌کنند. افرادی هم که به ترویج فرهنگ خشونت‌آمیز علیه کادر درمان دامن می‌زنند به نیرویی که به جامعه خدمت می‌کند، آسیب وارد می‌کنند. وی گفت: برخورد با خطاهای احتمالی جامعه پزشکی نیز نیازمند روش خاص خود است و نباید از خشونت استفاده کرد. گروه‌هایی در جامعه وجود دارند که به‌راحتی به کادر درمان توهین می‌کنند و مواردی را علیه تمام اعضای کادر درمان در شبکه‌های اجتماعی وارد می‌کنند. گروه‌هایی که به کادر درمان خدشه وارد می‌کنند، آسیب‌هایی که به کادر درمان وارد می‌کنند، نادیده می‌گیرند.
مشاور عالی وزیر بهداشت گفت: وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی می‌بایست به موضوع خشونت علیه کادر درمان توجه کند. به‌عنوان یک پزشک، تجربه تهدید و برخورد خشونت را دارم. متاسفانه نواقصی در زمینه برخورد با تهدیدها وجود دارد و دستورالعملی درباره چگونگی برخورد و مواجهه با تهدیدها در دسترس نیست. اقدامات مدیریتی می‌بایست در دستورکار قرار گیرد تا در صورت بروز هرگونه تهدید بتوان از وقوع حوادث جلوگیری کرد. وی ادامه داد: خشونت علیه کادر درمان در تمام دنیا وجود دارد اما اقداماتی می‌بایست در کشور انجام شود که از شدت و تعداد خشونت علیه کادر درمان کم شود. شرایط به نحوی است که خشونت علیه کادر درمان وجود دارد و کادر درمان با نگرانی به ارائه خدمت می‌پردازد. کادر درمان همواره و در هر شرایطی به ارائه خدمت می‌پردازند و اغلب مردم جامعه قدردان زحمات کادر درمان هستند. شاید بتوان گفت که مردم شهر یاسوج پس از خانواده مرحوم داوودی، ناراحت‌ترین مردم کشور برای این حادثه باشند. جعفریان افزود: هنگامی که کادر درمان در شرایط ناآرام به ارائه خدمات بپردازند و گروهی نیز به ناآرام شدن فضا دامن زنند، سبب کاهش کیفیت خدمات درمانی می‌شوند. کاهش کیفیت خدمات درمانی، خواسته هیچ گروهی نیست.
گفتنی است محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت نیز پیشتر در حاشیه چهارمین کنگره ملی ترومای کشور در واکنش به حادثه دلخراش به قتل رساندن پزشک یاسوجی گفت: پیگیری دادستانی قوه قضاییه و نیروهای انتظامی به‌خوبی انجام گرفته و به‌سرعت این فرد دستگیر شده است اما باید نوع برخورد طوری باشد که عبرت‌آموز بوده و دیگر این حادثه برای جامعه پزشکی اتفاق نیفتد.
نوک کوه یخ
به‌طورکلی از خشونت علیه پزشکان، به‌عنوان یک فوریت بین‌المللی یاد می‌کنند. سازمان جهانی بهداشت (WHO) خشونت فیزیکی و روانی در محل کار را اینگونه تعریف می‌کند: «حوادثی که در آن کارکنان در شرایط مرتبط با کارشان مورد آزار، تهدید یا تجاوز قرار می‌گیرند. ازجمله حین رفت‌وآمد به محل کار و بازگشت از محل کار که منجر به چالش صریح یا ضمنی برای ایمنی، رفاه و آسایش یا سلامتی فرد می‌شود.» بر این اساس می‌توان گفت خشونت در محل کار یک مشکل جهانی است که در بخش‌هایی که به تعاملات انسانی نزدیک و زیاد نیاز دارند، شیوع بیشتری دارد و بخش مراقبت‌های بهداشتی نمونه بارز آن است.
افزایش تعداد گزارش‌هایی که در رابطه با تهدید و فحاشی و ضرب و شتم پزشکان و پرستاران منتشر می‌شوند، جامعه را نسبت به آن حساس کرده و موجی از احساسات مختلف در میان مردم به وجود آورده است؛ به‌گونه‌ای‌که حتی واکنش‌های قضایی و حقوقی به بی‌قانونی‌ها در این رابطه را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. حتما با جمله‌هایی از این دست به نقل از مسئولان قضایی و انتظامی آشنا هستید که: «به‌دلیل اینکه حادثه مزبور باعث جریحه‌دار شدن افکار عمومی شده در اولویت رسیدگی قرار دارد یا به اندازه جراحتی که به احساسات مردم وارد کرده، جزای سنگین‌تری دریافت می‌کند تا بازدارندگی بیشتری داشته باشد.»
همچنین به استناد گزارش‌های منتشرشده در سال‌های اخیر، تعداد موارد اعمال خشونت‌آمیز علیه کارکنان مراقبت‌های بهداشتی به‌طور باورنکردنی افزایش یافته است. روند فزاینده خشونت علیه پزشکان درحال تبدیل‌شدن به یک موضوع جهانی است که پا را از مرزهای جغرافیایی فراتر می‌گذارد و همه سطوح مراقبت را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. اگرچه ابعاد واقعی آن به‌دلیل عدم گزارش‌دهی کافی قابل‌توجه، مشخص نیست. درحالی‌که اکثر حملات، کلامی هستند، مقدار قابل‌توجهی از حمله فیزیکی، ضرب و جرح، تعقیب یا آزار جنسی را نیز شاهد هستیم. در واقع حملات فیزیکی نوک کوه یخ این رفتارهاست.
از دیگر سو، مطالعات مختلف نشان می‌دهد علل و عوامل متعددی وجود دارد که به خشونت علیه پزشکان کمک می‌کند و باید ترکیب پیچیده‌ای ازعوامل اجتماعی، سازمانی و سیاسی را در نظر گرفت. برخی شامل عوامل حرفه‌ای و فردی مرتبط با پزشک هستند. برخی از آنها مربوط به ارتباطات و مسائل مربوط به روابط پزشک و بیمار است و برخی از آنها به بیماران و وضعیت شخصی یا بالینی آنها مربوط می‌شود.
همچنین در برخی موارد، پزشکان به‌دلیل محکوم کردن شرایط نامناسب کار، کمبود آشکار تجهیزات پزشکی یا انتقاد از عملکرد دولت، قربانی تلافی‌جویی می‌شوند.