آگاه: از این بین اما انتخاب واژه‌های دیکشنری آکسفورد دقیق‌تر و بیشتر مناسب حال و هوای وضعیت جهان است. این اقدام آکسفورد از سال۲۰۰۴ آغاز شد و شیوه انتخاب آن کلمه هم با توجه به میزان استفاده از این منبع است که ۱۱میلیارد کلمه از منابع مختلف مورد استفاده در کشورهای انگلیسی‌زبان را شامل می‌شود. این میزان جست‌وجو روح و ساختار یک سال را نمایندگی می‌کند یا اهمیتی فرهنگی به همراه دارد. این لغت‌ها پس از انتخاب، به‌صورت رسمی به دیکشنری آکسفورد افزوده می‌شوند. با نگاهی به کلمات منتخب آکسفورد در چهار سال گذشته متوجه می‌شویم، با وجود اینکه فراگیری کلمات خیلی دقیق نیست و شامل همه مرزهای جغرافیایی نمی‌شود اما بادقت به این کلمات می‌توان متوجه روح کلی حاکم بر جهان شد.
درمورد انتخاب کلمه سال۲۰۲۰ ازسوی آکسفورد یک اتفاق جالب افتاد و آن هم اینکه دیکشنری انگلیسی آکسفورد اعلام کرد برای نخستین‌بار در تاریخ هیچ کلمه‌ای را به‌عنوان «کلمه سال» انتخاب نمی‌کند، چراکه نمی‌توان فقط یک کلمه را به سال۲۰۲۰ نسبت داد.
علت این انتخاب نکردن همه‌گیری کرونا در دنیا نبود. براساس اعلام آکسفورد کلمات پرکاربرد این سال همه بار منفی داشتند و برگرفته از وضعیت پاندمیک در دنیا بودند؛ «کووید۱۹»، «قرنطینه»، «فاصله اجتماعی» و «بازگشایی» ازجمله واژه‌هایی بودند که برای سال۲۰۲۰ انتخاب شده بودند. سال۲۰۲۱ آکسفورد کلمه «واکسیناسیون» را به‌عنوان کلمه سال انتخاب کرد که دوباره برگرفته از شرایط کووید بود. اما انتخاب واژه سال برای دو سال پیش (۲۰۲۲) یک ویژگی خاص داشت و آن هم اینکه این واژه برای اولین‌بار از طریق رأی‌گیری عمومی از بیش از ۳۴۰هزار انگلیسی‌زبان در سراسر جهان انتخاب شد.
«Goblin mode» واژه‌ای بود که ازسوی مردم به‌عنوان واژه سال۲۰۲۲ لغت‌نامه آکسفورد انتخاب شد؛ در توضیح این واژه آمده است: نوعی رفتار بدون حس پشیمانی، خودخواهانه، تنبل، شلخته یا حریصانه که معمولا به‌گونه‌ای برخلاف هنجارها یا انتظارات اجتماعی است.
سال۲۰۲۳ واژه «Rizz» به‌عنوان کلمه سال دیکشنری آکسفورد انتخاب شد که حال و هوای فضای مجازی داشت. «Rizz» یک کلمه پرکاربرد آنلاین، به‌عنوان سبک، جذابیت یا توانایی فرد برای جذب فردی دیگر تعریف می‌شود. اعتقاد بر این است که این کلمه شکل کوتاه‌شده کلمه کاریزماست که از قسمت میانی کلمه گرفته شده است. این واژه همچنین می‌تواند به‌عنوان یک فعل استفاده شود: «rizz up» به‌معنای جذب و اغوا کردن است.
یکی از نکات جالب در انتخاب کلمات سال هر دیکشنری این است که برخی از این واژه‌ها پس از استفاده یک فرد معروف یا سیاستمدار از آن کلمه فراگیر می‌شوند و میزان جستجو و استفاده از آنها آنقدری زیاد می‌شود که به‌عنوان کلمه سال انتخاب می‌شوند؛ مثلا همین واژه «Rizz»در ژوئن سال۲۰۲۳ پس از اینکه «تام هالند» بازیگر آمریکایی در مصاحبه‌ای از آن استفاده کرد به‌سرعت رواج پیدا کرد و محبوب شد.
اما طبق اعلام بخش مطبوعات دانشگاه آکسفورد که دیکشنری انگلیسی آکسفورد را منتشر می‌کند، واژه «پوسیدگی مغزی» (Brain rot) به عنوان کلمه برتر سال ۲۰۲۴ معرفی شده است. معنی این واژه «زوال وضعیت روانی و عقلی فرد» است و به مصرف بیش‌ازحد محتواهای آنلاین و بی‌هدف به‌خصوص در شبکه‌های اجتماعی ازجمله تیک‌تاک اشاره دارد. اندرو پرزیبلیسکی، روانشناس و استاد دانشگاه آکسفورد، می‌گوید که محبوبیت این واژه، نشانه‌ای از دوران ماست. پرفسور پرزیبلیسکی هم در خصوص انتخاب کلمه «پوسیدگی مغزی» گفت: هیچ شواهدی مبنی بر اینکه فرسایش مغز واقعا وجود دارد، وجود ندارد. در عوض، این واژه نارضایتی ما از دنیای آنلاین را توصیف می‌کند و واژه‌ای است که می‌توانیم برای جمع‌بندی نگرانی‌های خود درمورد شبکه‌های اجتماعی از آن استفاده کنیم.
پوسیدگی مغز چیست؟پوسیدگی مغز به‌عنوان وخیم شدن فرضی وضعیت ذهنی یا فکری یک فرد، به‌ویژه درنتیجه مصرف بیش‌ازحد مطالب (ویژه محتوای آنلاین) تعریف می‌شود که نوعی جستجوی بی‌حاصل و بدون چالش مغزی در نظر گرفته می‌شود. پوسیدگی مغز برای اولین‌بار ازسوی آکسفورد معرفی نشده و سابقه قبلی دارد. اولین استفاده از آن در کتاب «والدن» اثر هنری دیوید ثورو در سال۱۸۵۴ بوده است. در آن زمان، ثورو به‌عنوان بخشی از نتیجه‌گیری‌های خود از تمایل جامعه به بی‌ارزش کردن ایده‌های پیچیده و ساده‌انگاری آنها سخن گفت و هشدار داد درحالی‌که بسیاری از پژوهشگران به‌دنبال راهی برای کاهش پوسیدگی سیب‌زمینی هستند، آیا نباید تلاشی نیز برای درمان پوسیدگی مغز که مهم‌تر است پیدا کرد؟کاسپر گراتول، رییس دپارتمان زبان آکسفورد در این باره گفت: پوسیدگی مغز یکی از خطرات زندگی مجازی و نحوه استفاده ما از اوقات فراغت را نشان می‌دهد؛ این واژه ازسوی نسل زد پذیرفته شده است، چراکه این نسل عمدتا مشغول استفاده و ایجاد محتوای دیجیتالی هستند که این اصطلاح به آن اشاره دارد.اما شاید برایتان سوال باشد که حضور در شبکه‌های اجتماعی چطور می‌تواند مغزتان را پوسیده کند. پیش از هرچیزی باید بگوییم که افراط در هرچیزی خطرناک است و اگر جزو آن دسته از افراد هستید که در حضور شبکه‌های اجتماعی هم افراط می‌کنید باید بگوییم شما دستی دستی دارید مغزتان را پوسیده می‌کنید. چرا؟ چون وقتی تلفن شما همیشه در دسترس است - که برای بسیاری از افراد این وضعیت وجود دارد - وسوسه می‌شوید که به طور مداوم پیام‌ها و شبکه‌های اجتماعی‌تان را بررسی کنید. پس از مدتی، ممکن است حتی متوجه نشوید که چقدر زمان را صرف این کار کرده‌اید. این زمان صرف شده در صفحه‌نمایش به‌راحتی می‌تواند جایگزین فعالیت‌های دیگری مانند مطالعه، ورزش یا حتی خیال‌پردازی شود. علاوه بر این، زمانی که به طور مداوم با محتوای جدید مواجه می‌شوید، مغز شما فرصتی برای پردازش و هضم آنها ندارد. این وضعیت شبیه به مصرف مداوم غذاهای ناسالم در طول روز است؛ اگرچه ممکن است از آن لذت ببرید اما به بدن شما (یا در این مورد، به مغزتان) آنچه را واقعا برای عملکرد بهینه نیاز دارد، نمی‌رساند.
پلتفرم‌هایی نظیر TikTok،Instagram و Twitter به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که به‌راحتی اعتیادآور شوند. در حینی که شما به صفحه‌نمایش خیره شده‌اید، مغزتان در دنیایی از محتوای بی‌ارزش گرفتار می‌شود. باگذشت زمان، این موضوع می‌تواند تمرکز روی کارهای پیچیده‌تر را که به توجه مداوم نیاز دارند دشوارتر کند. همچنین، لایک‌ها، کامنت‌ها و اعلان‌ها به‌سرعت دوپامین را آزاد می‌کنند و این امر می‌تواند انگیزه شما را برای مشارکت در فعالیت‌های ذهنی مهم‌تر کاهش دهد.
به مغزتان هم نرمش دهید
علاوه‌براین ممکن است وقتی مشغول تماشای فیلم هستید با خودتان فکر کنید دارید یک کار سرگرم‌کننده انجام می‌دهید اما اگر این تنها کاری است که انجام می‌دهید، مغز شما به‌اندازه کافی تمرین نمی‌کند. مغز خود را یک ماهیچه در نظر بگیرید که درست مانند هر ماهیچه دیگری برای قوی ماندن به تمرین نیاز دارد. اگر همیشه محتوای بی‌کیفیت شبکه‌های اجتماعی را می‌بینید، مغز شما به‌اندازه کافی به چالش کشیده نمی‌شود. وقتی تمام‌وقت خود را در شبکه‌های اجتماعی سپری می‌کنید، به‌سادگی می‌توانید از مسائلی که واقعا شما را به تفکر وامی‌دارد، غافل شوید؛ مانند یادگیری یک مهارت جدید یا مطالعه یک کتاب خوب. تجربه‌کردن فعالیت‌های جدید باعث می‌شود مغز شما به شیوه‌های متفاوتی فعالیت کند و این امر به حفظ سلامت آن کمک می‌کند. اما زمانی که مغز شما به لذت‌های فوری ناشی از محتوای آنلاین عادت می‌کند، پیداکردن انگیزه برای مواجهه با چالش‌های دشوارتر می‌تواند مشکل‌ساز شود.
امروزه شبکه‌های اجتماعی را علت به‌وجودآمدن مجموعه‌ای از مشکلات روانی می‌دانند. طبق گزارشی که انجمن سلطنتی بهداشت عمومی بریتانیا در سال۲۰۱۷ منتشر کرد، استفاده از شبکه‌های اجتماعی ارتباط مستقیمی با افسردگی، اضطراب و اعتیاد دارد. برخی از شخصیت‌های تأثیرگذار قدیمی به مقابله با شبکه‌های اجتماعی برخاسته‌اند و در پی برجسته‌کردن این نکته هستند که درست‌کردن تصویری از خود، که در واقع امر به پشیزی نمی‌ارزد، مخاطرات فراوانی به همراه دارد. در این میان، برخی از پلتفرم‌ها، به‌منظور مراقبت از سلامت کاربران، در طراحی‌های خود اصلاحاتی انجام داده‌اند، مانند امکان مخفی‌کردن تعداد لایک‌های مطالب.
البته که راه‌های بسیاری برای کم‌کردن این مشکلات وجود دارد ازجمله کمتر وقت‌گذراندن در فضای مجازی؛ اما برای برخی از ما این مطلب فقط در حرف آسان و در عمل دشوار است. براساس شواهد موجود، این‌طور به نظر می‌رسد که شبکه‌های اجتماعی اعتیادآور هستند. گزارشی جامع در سال۲۰۱۵ منتشر شد که اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی را این‌گونه تعریف می‌کند: مشغول‌بودن و تمایل بیش‌ازاندازه به استفاده از شبکه‌های اجتماعی که به بخش‌های دیگر زندگی نیز آسیب می‌زند. طبق این گزارش، حدود ۱۰درصد از کاربران شبکه‌های اجتماعی علائم اعتیاد را دارند. شگفت اینکه تعداد افرادی که اسیر مشکلات مشروبات الکلی هستند حول‌وحوش همین آمار است. درحالی‌که مشکلات ناشی از اعتیاد به مشروبات الکلی نسبتا خوب شناخته شده است اما مسائل مربوط به اعتیاد شبکه‌های اجتماعی کمتر مورد بررسی قرار گرفته است.
زمانی که شبکه‌های اجتماعی نخستین گام‌ها را برای حضور میان مردم برمی‌داشتند، این باور ایجاد شده بود که اعضای این قبیل پلتفرم‌ها به‌صورت ناخودآگاه مهارت انجام همزمان چند کار را کسب می‌کنند و مغز آنها قابلیت تفکیک کارهای مختلف را به خوبی یاد می‌گیرد.
بررسی‌های جدید نشان داد که این باور کاملا غلط است و مغز افرادی که مدام در این قبیل فضاها حضور دارند به گونه دیگر عمل می‌کند.
در بررسی جدید یکی از مراکز تحقیقاتی، مشخص شد کسانی که به‌صورت دائم در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند نسبت به کاربران معمولی اینترنت کمتر از مهارت یادشده بهره می‌برند و به عبارت دیگر، افرادی که معتاد به شبکه‌های اجتماعی نیستند مهارت بیشتری برای انجام چند کار به‌صورت همزمان دارند. مغز معتادان به شبکه‌های اجتماعی قادر نیست روی اختلالات صورت‌گرفته و حواس پرتی‌های ناشی از اطلاعات مختلفی که دریافت می‌کند، فیلتر بگذارد و همین مسئله باعث می‌شود این افراد نتوانند چند کار را به‌صورت همزمان انجام دهند. این بررسی همچنین مشخص کرده است افرادی که حضور کمرنگ‌تری در اینترنت دارند، اطلاعات را با دقت و کیفیت بالاتر در حافظه خود ذخیره می‌کنند.
کی مغز ما هَک می‌شود؟
دوپامین یکی از هورمون‌هایی است که باعث احساس رضایت و لذت می‌شود و احتمالا می‌دانید یکی از راهکارهای شبکه‌های اجتماعی برای نگه‌داشتن کاربران در سرویس‌هایشان، هک کردن «چرخه واکنش دوپامین» در مغز ما است. (بله مغز ما هم هک می‌شود آن هم به راحتی!).
این هورمون وقتی در مغز آزاد می‌شود که در انتظار جایزه هستیم و به ما یک حس رضایت القا می‌کند. البته شرایط متعدد دیگری مانند غذا خوردن، ورزش، رابطه جنسی، مصرف مواد مخدر و… هم باعث ترشح این هورمون می‌شوند.
اینجا می‌خواهیم با چرخه تقویت انگیزه دوپامینی آشنا شویم. فرمول آن ساده است: ما در شبکه‌های اجتماعی یک پست منتشر می‌کنیم > به انتظار واکنش دیگران می‌نشینیم > دریافت واکنش (مانند لایک و کامنت) باعث ترشح دوپامین در مغز ما می‌شود و این رفتار در ما تقویت می‌شود.
بخش جالب ماجرا اینجاست که فاکتور «سورپرایز» هم در این سیستم نقش مهمی ایفا می‌کند. درواقع اگر ما همیشه واکنش یکسانی دریافت می‌کردیم، در این چرخه گرفتار نمی‌شدیم اما لایک، کامنت و... برای هر پست متفاوت است و برای ما قابل پیش‌بینی نیست.
چیزی شبیه به خرید بلیت بخت‌آزمایی که منجر به ایجاد هیجان می‌شود.این داستان باعث می‌شود ما روزانه بارها و بارها به کسی که به ما مواد می‌رساند (شبکه‌های اجتماعی) جهت تامین دوپامین مراجعه کنیم. به تدریج مغز ما دچار تغییراتی می‌شود و برخی قابلیت‌هایمان مانند تمرکز و بهره‌وری افت قابل‌توجهی پیدا می‌کند. مثلا آخرین‌باری که توانسته‌اید یک کتاب ۳۰۰صفحه‌ای را مطالعه کنید کی بوده است؟
در مجموع کارشناسان هشدار داده‌اند که اگر شبکه‌های اجتماعی بیش از اندازه مورد توجه قرار گیرند و حضور آنها در زندگی روزمره پررنگ شود، مهارت خواندن و نوشتن در انسان دچار اختلال و به مرور زمان از توانایی مغز در یادآوری اطلاعات ذخیره شده در حافظه کاسته می‌شود.کلام پایانی اینکه مرحوم عباس کیارستمی در یکی از جلساتش عبارت جالبی گفته بود با این مضمون که در کنار هرچیز واژه «خیلی» را بگذارید تباه می‌شود؛ حالا اگر شما اهل «خیلی استفاده کردن» از شبکه‌های اجتماعی هستید یعنی دارید مغزتان را تباه می‌کنید و خودتان خبر ندارید.