آگاه: عکس منتشرشده ازسوی رضا حضرتی در فضای مجازی با عنوان فروش غیرقانونی پرندگان مهاجر در بازار پل خشتی لنگرود واقع در شرق گیلان یکی از آنهاست که حسین جهش، رییس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان لنگرود در این رابطه گفت: پایش مداوم بازار لنگرود با هدف مقابله با عرضه و فروش پرندگان وحشی و پیشگیری از انتشار آنفلوآنزای پرندگان به‌طور مستمر ادامه دارد. برنامه پایش تا پایان فصل حضور پرندگان مهاجر در آب‌بندان‌های شهرستان ادامه خواهد یافت.
فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست گیلان نیز با بیان اینکه بیش از ۳۰۰متخلف شکارغیرمجاز در ۹ماه امسال دستگیر شده‌اند بر تقویت پاسگاه‌های محیط‌بانی ازلحاظ نیروی انسانی تاکید کرد و گفت: پایش و گشت‌های محیط‌بانان در شرایط سخت و سرما انجام می‌شود و از این‌رو رفع نواقص و کمبودهای محیط‌بانان مورد توجه قرار گرفته است. رامین زراعتی افزود: بسیاری از این کمبودها مرتفع و برخی دیگر نیز به سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام شده و سازمان نیز درصدد ارتقای سطح تجهیزات برای محیط‌بانان است.
زراعتی از شکارچیان خواست از قوانین و مقررات مربوط به شکار از جمله فصل‌ها، تاریخ‌ها و مجوزها پیروی کنند و از شکار در مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان، محدوده قرق‌های اختصاصی و سایر حفاظت‌گاه‌های مردمی به‌طور جدی خودداری کنند و در صورت هرگونه ابهام با ادارات حفاظت محیط‌زیست شهرستان‌ها یا پاسگاه‌های محیط‌بانی محل خود تماس بگیرید تا مطمئن شوند که تمام قوانین را رعایت می‌کنند.
ماجرای مهاجرت دسته‌جمعی پرندگان
قوها، غازها، اردک‌ها، آبچلیک‌ها و کاکایی‌ها پرندگانی هستند که زمستان‌ها سواحل شمالی و تالاب‌های ایران را برای زمستان‌گذرانی انتخاب می‌کنند. همین‌هایی که این‌سوی جهان را به آن‌سوی جهان طی می‌کنند، تالاب به تالاب می‌چرخند تا نشان دهند که زندگی در جریان است. این پرندگان مهاجر با مهاجرت خود، با مرگ دست و پنجه نرم می‌کنند که اگر در راه نمانند و از گله جدا نشوند و جریان‌های بادهای شمالی مسیرشان را منحرف نکند و به تالاب‌های ایران برسند، اینجا با شکارچیان آماده‌ای روبه‌رو می‌شوند که ماه‌ها تفنگشان را پر کرده و منتظر رسیدن آنها بوده‌اند. هنوز هم کسی به‌درستی نمی‌داند که چرا به‌یکباره دسته‌های پرندگان با هم حرکت می‌کنند و مسیر طولانی چندین کشور را طی کرده و دوباره به زادگاه خود برمی‌گردند اما بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تغییرات طول شب و روز، تغییر درجه حرارت هوا و تغییر در میزان غذای موردنیاز این پرندگان آنها را وادار به مهاجرت می‌کند. آنها به‌صورت غریزی مسیر هرساله خود را بدون هدایت انسان طی کرده و به مقصد می‌رسند.
گزارش‌های سازمان‌های محیط‌زیست جهانی نشان می‌دهد که هر ساله حدود ۵۰میلیارد قطعه پرنده در کره زمین مهاجرت می‌کنند؛ سفری خسته‌کننده که با تغییراتی در وزن، رژیم غذایی، فیزیولوژی و رفتار پرندگان همراه است. همه مهاجرت‌ها در پرندگان از طریق پرواز صورت نمی‌گیرد. برخی از گونه‌ها مانند پنگوئن‌ها ممکن است از طریق شنا کردن و برخی با پیاده‌روی مهاجرت کنند.
ایران یکی از مسیرهای انتخابی پرندگان مهاجر به شمار می‌رود. استان‌های گیلان، مازندران، تهران، آذربایجان غربی، لرستان، خراسان شمالی، ایلام، کرمانشاه، سمنان، قم و همدان همه‌ساله میزبان پرندگان مهاجری هستند که از راه‌های دور سفری به این مناطق داشته‌اند. اما نکته مهم در این داستان شکارهای غیرمجازی است که هر سال سبب می‌شود تعداد این پرندگان کاهش پیدا کند.
اما آمارها نشان می‌دهد که بیشترین مهاجرت پرندگان به‌دلیل وجود تالاب‌های زیاد در استان‌های مازندران و گیلان به این دو استان رخ می‌دهد و بیشترین قتل‌عام پرندگان مهاجر نیز در همین دو استان اتفاق می‌افتد. شکارچیانی که هر کدام به روشی این مهمانان را به شکار خود درمی‌آورند؛ برخی تور می‌گسترند و برخی با سلاح غیرمجاز به جان پرندگان می‌افتند اما به گفته مسئولان محیط‌زیست، شکار این حیوانات ازسوی افرادی که مجوز اسلحه شکاری دارند سه برابر بیشتر از شکار با سلاح‌های غیرمجاز است. ماهان مه‌رو، پرنده‌شناس به «آگاه» توضیح می‌دهد که بحث شکار پرندگان به موضوعی جدی در سال‌های اخیر تبدیل شده است. با وجود اینکه این شکارها غیرمجاز به شمار می‌رود، همچنان این تخلفات ادامه دارد و به دلیل اینکه تناسبی بین جرم و مجازات برای این متخلفان وجود ندارد، همچنان شکار پرندگان در فصل مهاجرت آنها ادامه دارد. او معتقد است که شکار در این استان‌ها هماهنگ‌شده انجام می‌شود و تعداد زیادی از آنها به‌صورت گروهی و مافیایی شکار می‌کنند. تعدادی اسلحه دارند و برخی نیز نقش نگهبان ایفا می‌کنند که بتوانند با مشاهده ماموران گشت تالاب‌ها شکارچیان اصلی را از گرفتار شدن نجات دهند.
مه‌رو به این موضوع نیز اشاره می‌کند که همه این شکارچیان بومی و محلی نیستند و تعداد زیادی از آنها شکارچیان حرفه‌ای هستند که در فصل مهاجرت پرندگان در اطراف تالاب‌ها کمین می‌کنند و با سلاح‌های پیشرفته خود به شکار آنها می‌پردازند. هدف اصلی این افراد کسب درآمد از شکار تجاری است.
این پرنده‌شناس بر این باور است که محیط‌بانان با وجود آنکه تمام تلاش خود را برای جلوگیری از شکارهای غیرمجاز می‌کنند اما باز هم شکارچیان راه خود را می‌روند. او توضیح می‌دهد: گاهی شکارچیان با تجهیزات قوی و خودروهای مجهز هستند و این در شرایطی است که محیط‌بانان در مقابل تجهیزات آنها حرفی برای گفتن ندارند و این شرایط را برای محیط‌بانان سخت‌تر می‌کند، آنها تجهیزاتشان کاملا به‌روز است و تورهای زمینی و هوایی را در مسیر حرکت پرندگان قرار می‌دهند. آنها اسپیکرهایی را در سر راه پرندگان با صدای آنها قرار می‌دهند که پرندگان به آنجا جذب شوند. از سوی دیگر، قفس‌های بزرگی می‌سازند و در مسیر این پرندگان غذا می‌گذارند تا آنها با پای خودشان به داخل قفس‌ها بروند و اینها سبب می‌شود که هر سال میزان شکار این پرندگان افزایش داشته باشد. او به این موضوع اشاره می‌کند که این اتفاق بیشتر در دو استان مازندران و گیلان رخ می‌دهد و برای فروش این پرندگان نیز بازارهای محلی تشکیل می‌شود. برخی از این پرندگان در بازارهای ماهی‌فروشان عرضه می‌شود و آنها هم که زنده‌گیری می‌شوند، درصورتی‌که از گونه‌های نادر باشند، گاهی به کشورهای حوزه خلیج‌فارس قاچاق می‌شوند.
این پرنده‌شناس اینطور توضیح می‌دهد که در واقع سه گروه از افراد این پرندگان را شکار می‌کنند؛ گروه نخست افراد محلی و بومی که برای امرار معاش شکار می‌کنند. گروه دوم افرادی که برای لذت و نشان دادن قدرت خود در شکار این کار را انجام می‌دهند و گروهی نیز افرادی که به‌صورت سازماندهی‌شده و کاملا غیرمجاز به شکار می‌پردازند و از آن برای کسب درآمدهای کلان استفاده می‌کنند.او با اشاره به اینکه برخی از شکارچیان از تاثیرات منفی شکار بر اکوسیستم اطلاع ندارند و برای آنها حفاظت از طبیعت اولویت ندارد، توضیح می‌دهد: عدم توازن در اکوسیستم این پرندگان یکی از اثرات این اتفاق است. کاهش تعداد پرندگان مهاجر می‌تواند به کاهش تنوع زیستی و عدم توازن میان گونه‌ها منجر شود. این موضوع می‌تواند منجر به افزایش آلودگی و سقوط در زنجیره غذایی شود.به اعتقاد مه‌رو، برخی از پرندگان مهاجر نقش مهمی در گرده‌افشانی و توزیع دانه‌های گیاهی دارند. کاهش جمعیت آنها می‌تواند به کاهش تنوع گیاهی و تغییر در پوشش گیاهی مناطق تالابی بینجامد. از سوی دیگر، صید و شکار بی‌رویه می‌تواند به کاهش جمعیت ماهی‌ها و دیگر موجودات زنده در تالاب‌ها منجر شود که می‌تواند به صنعت ماهی‌گیری آسیب برساند. او به این موضوع اشاره می‌کند که ما به فرهنگ‌سازی نیاز داریم. باید به مردم بفهمانیم که حفظ پرندگان، حفظ طبیعت و به‌خصوص حفظ تالاب‌هاست.
شکار پرندگان مهاجر فقط به طبیعت آسیب نمی‌زند، بلکه به خود ما نیز آسیب می‌رساند.وی با بیان اینکه اغلب اراضی کشاورزی در روستاها تک‌محصولی بوده و با کاهش قیمت برنج به‌دلیل واردات، بسیاری از مردم برای تامین معیشت خود به شکار روی آورده‌اند، ادامه می‌دهد: اگر شکار با رعایت قوانین و محدود به گونه‌های مجاز باشد، می‌تواند به‌عنوان تکمیل‌کننده معیشت آن هم صرفا برای جامعه محلی نیازمند مورد بهره‌برداری قرار گیرد اما شکار تفریحی و تجاری با خودروها و سلاح‌های چند صدمیلیونی جایی در قوانین و مقررات ما که می‌بایست منطبق بر شرع باشد، ندارد. او توضیح می‌دهد که این افراد معمولا از شهرهای اطراف با تجهیزات گران‌قیمت، مانند سلاح‌های چندصد میلیونی و خودروهای لوکس، به مناطق حضور پرندگان نظیر تالاب‌ها و آب‌بندان‌ها سفر می‌کنند. درحالی‌که شکار صرفا برای معیشت مجاز است، این افراد به‌صورت گسترده و با هدف تفریح یا کسب درآمد از شکار اقدام می‌کنند.
چه پرندگانی در چه تالاب‌هایی ساکن می‌شوند؟
تالاب‌ها و آبگیرهای تهران بیشتر مقاصد پرندگان مهاجری است که از قسمت‌های شمالی آسیا و اروپا به این استان مسافت‌های طولانی را پر می‌زنند و پرنده‌هایی از گونه‌های مختلفی همچون اردک سرسبز، خروس کولی، خوتکا، انواع حواصیل، غاز، کشیم، انواع کاکائی، باکلان و آنقوت و حتی فلامینگوهایی که حضورشان در این استان تنها تا پایان اسفند است. اما بیشتر فلامینگوها تلاش می‌کنند که زمستان را در مازندران سپری کنند، آمار زیادی از آنها که پس از طی مسافت طولانی از عرض شمالی به تالاب بین‌المللی میانکاله در شرق مازندران می‌رسند. اردک سرسبز، باکلان، بوتیمار، خوتکا، حواصیل و اردک ماهی‌خور سفید از گونه‌های آبزی یا کنارآبزی هستند که از نواحی سردسیر سیبری راه طولانی را طی می‌کنند و خودشان را به آبگیرهای خراسان شمالی می‌رسانند. پلیکان‌های سفید هر سال به مهاباد می‌روند و روزهای طولانی در آبگیرهای این شهر سپری می‌کنند. تعداد زیادی از پرندگان مهاجر آسیایی از گونه‌های انواع لک‌لک، حواصیل خاکستری و سفید و مرغابی سار، چنگر، کاکانی، پرستوی دریایی، گیلانشاه و بالکان هم در ارومیه، ایلام و کرمانشاه زمستان خود را می‌گذرانند.
مقصد پرندگان مهاجر
گیلان اگرچه یکی از کوچک‌ترین استان‌های کشور است و ۰.۹ از مساحت ایران‌زمین را تشکیل می‌دهد اما دارای پتانسیل‌های ملی و جهانی بسیار است و پرندگان که یکی از مهم‌ترین شاخص‌های حیات‌وحش در دنیاست ظرفیت عظیم پرنده‌نگری را برای این استان رقم زده است؛ تعداد ۵۳۳گونه پرنده در ایران وجود دارد که از این میان ۶۰درصد آنها در گیلان مشاهده می‌شوند. تالاب‌های امیر کلایه، پارک ملی بوجاق و تالاب بین‌المللی انزلی به‌ویژه پناهگاه حیات‌وحش سلکه، پناهگاه حیات‌وحش سرخانگل و منطقه حفاظت‌شده سیاه‌کشیم بیشترین میزان مهاجرت پرندگان را به خود اختصاص می‌دهند. در اهمیت پرندگان مهاجر برای جهانیان همین بس که از سال۲۰۰۶ به این طرف هر ساله دومین شنبه از ماه‌های می و اکتبر روز جهانی پرندگان مهاجر شناخته می‌شود و هدف از این نامگذاری و برنامه‌هایی که به این مناسبت تدارک دیده می شود تاکید بر مشارکت فعال در حفاظت از پرندگان مهاجر است؛ برگزاری روز جهانی پرندگان مهاجر به‌منظور آگاهی مردم نسبت‌به درک اهمیت حضور پرندگان در محیط‌های طبیعی و ترغیب جوامع محلی به مشارکت فعال در حفاظت از پرندگان مهاجر است.
اقدامات پیشگیرانه
افزایش آگاهی عمومی: برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای جوامع محلی درباره اهمیت حفاظت از پرندگان مهاجر
خنثی‌سازی بازار سیاه: نظارت بر بازارهای فروش گوشت پرندگان و پیگیری قانونی فروشندگان غیرمجاز
تقویت قوانین: اعمال جریمه‌های سختگیرانه‌تر برای شکارچیان غیرقانونی و افزایش نیروهای حفاظتی در تالاب‌ها
ایجاد مجمع‌های محلی: تشکیل گروه‌های محلی با هدف حفاظت از پرندگان و تالاب‌ها به صورت جمعی بر رفتارهای غیرقانونی