آگاه: زیرساخت‌های این کشور در نتیجه سال‌ها جنگ و نیز تحولات اخیر به‌شدت دگرگون شده و آینده این تحولات همچنان مبهم و نامشخص است، اما آنچه می‌توان با اطمینان گفت، تلاش بازیگران بیرونی برای مداخله در سوریه و شکل‌دهی به ساختار سیاسی جدید این کشور مطابق با خواست و منافع خود است.
در این میان، ایالات‌متحده آمریکا در زمره بازیگرانی به شمار می‌رود که تلاش می‌کند سیر تحولات سوریه را به سمتی هدایت کند که نه‌تنها دولت آینده این کشور چالشی برای متحدان واشنگتن و به‌ویژه رژیم اسراییل در خاورمیانه نباشد، بلکه سوریه به پایگاهی جدید برای ایالات‌متحده در منطقه شامات تبدیل شود.
شاید مهم‌ترین موضوعی که موجب نگرانی آمریکا از تحولات سوریه است و تکیه‌گاه دغدغه‌های بعدی این کشور در رابطه با سوریه به شمار می‌رود، بحث حفظ ثبات و امنیت در سوریه پس از سقوط دولت اسد باشد. اظهارنظرهای مختلفی از سوی مقام‌های آمریکایی در این زمینه صورت گرفته است؛ به‌عنوان‌مثال، می‌توان به نشست مطبوعاتی جان کربی، سخنگوی کاخ سفید در دهم دسامبر (۲۰ آذر ۱۴۰۳) اشاره کرد که به طرح مواضع دولت آمریکا در رابطه با سوریه پرداخت. نخستین اصل از نظر وی، حفظ ثبات در سوریه است. وی گفته بود: این به نفع ما و منافع امنیت ملی ماست که سوریه باثبات و امن باشد. همچنین به نفع ماست که به فشار بر داعش ادامه دهیم و ماموریت ضد داعش ازسوی نیروهای ما در سوریه ادامه یابد.
این فقط آمریکایی‌ها نبودند که پیرامون سوریه «پسااسد» اظهارنظر می‌کردند، بلکه وزیر امورخارجه آلمان و همتای فرانسوی‌اش به دمشق سفر و با جولانی دیدار و گفت‌وگو کردند.
رفت‌وآمدهای غربی‌ها نشان می‌دهد آنها تمایل دارند فصل نویی از روابط با این کشور عربی را تعریف کنند؛ به همین جهت عازم سوریه شدند تا آنچه باید را بگویند و مواضع حاکمان جدید را بشنوند و درنهایت تصمیمات جدید اتخاذ شود. تحلیل‌ها در رسانه حول و حوش سفر مقامات غربی به سوریه ارائه می‌شد که یک سفر فلش را به سمت کشور دیگری برد و آن عربستان سعودی بود. «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان روز جمعه در نخستین سفر رسمی خود بعد از سقوط نظام بشار اسد وارد دمشق شد و با سرکرده تشکیلات تروریستی هیئت تحریرالشام دیدار کرد. او پیش از این به بیروت سفر و با مقامات لبنانی دیدار کرده بود.
این نخستین سفر رسمی بن فرحان به سوریه از زمان سقوط نظام بشار اسد تاکنون به شمار می‌رود. اکنون باید پرسید هدف سفر یک مقام سعودی در عصر جدید به سوریه چیست و از چه ابعادی برخوردار است؟
صابر گل‌عنبری، کارشناس‌ارشد مسائل خاورمیانه در پاسخ به این سوال، می‌گوید: درحالی وزیر خارجه عربستان به شامات (لبنان و سوریه) سفر کرده است که این منطقه قبلا مقصد سفرهای فشرده مقامات ایرانی بود. در واقع سفر بن‌فرحان به لبنان پس از ۱۵سال، سپس به دمشق برای نخستین‌بار پس از سقوط نظام اسد و دستکم پایان دید و بازدیدهای فشرده مسئولان ایرانی از بیروت و قطع ارتباط با دمشق برونداد یک جابه‌جایی ژئوپلیتیکی در اطلس شامات و تغییراتی است که در بلوک‌بندی‌های منطقه‌ای رخ داده است.
او گفت: منطقه به‌شکل مستمر در این چند دهه شاهد این نوسانات و جابه‌جایی‌ها بوده است و آنچه در این دوره جدید می‌تواند از پیامدهای منفی آن برای منطقه و روابط میان بازیگران بزرگ آن تا حدودی بکاهد، این است که مناسبات و رقابت منطقه‌ای میان دو بازیگر رقیب (تهران و ریاض) دیگر مثل گذشته آن صبغه خصومت و عداوت را ندارد. چه بسا عزیمت فیصل بن‌فرحان به عین‌التینه برای دیدار با نبیه بری، رییس مجلس لبنان و نزدیک به ایران و عدم اکتفا به دیدار با نخست‌وزیر و رییس‌جمهور جدید این کشور نیز پیامی و اماره‌ای در این راستاست.
کارشناس مسائل خاورمیانه با بیان اینکه سفر وزیر خارجه عربستان به دمشق در امتداد ترافیک دیپلماتیک در سوریه بر دو گزاره کلیدی تاکید دارد و آن هم وجود اراده‌ای منطقه‌ای و بین‌المللی بر ثبات نسبی در سوریه پسااسد، اظهار کرد: همچنین همکاری تدریجی با نظام جدید این کشور است که تاکنون نوعی «مقبولیت» و «مشروعیت» به آن بخشیده است.
در این میان اما برخی گسترش روابط ریاض و هیات حاکمه جدید سوریه را از دریچه رقابت عربستان و ترکیه در منطقه می‌نگرند اما این احتمال درمورد ریاض و ابوظبی وارد است؛ نقش ریاض در سوریه «فعلا» در واقع در امتداد و مکمل نقش ترکیه است. بازسازی سوریه و رفع مشکلات آن و «مشروعیت‌بخشی» به نظام جدید آن تنها از عهده ترکیه برنمی‌آید.
این گونه به نظر می‌رسد که آنکارا از همان ابتدای کار توانست ریاض را وارد این بازی کند، تا جایی که وزیر خارجه عربستان از رایزنی فشرده کشورش با آمریکا و اروپا برای رفع تحریم‌های سوریه خبر داد. همان اوایل سقوط نظام سوریه نیز هاکان فیدان بیان کرد که ترکیه در پرونده سوریه کاملا با عربستان هماهنگ است.
لبنان و سوریه هر دو اقتصادی ورشکسته دارند. در سال‌های اخیر لبنان متعاقب قطع کمک‌های خارجی به ویژه از عربستان پس از تشکیل دولت نزدیک به حزب‌الله و متحدانش دچار قسمی فروپاشی شد و ایران هم در سایه تحریم‌ها و بی‌پولی نتوانست جای عربستان را در این کشور پر کند و حتی دولت نجیب میقاتی به علت بیم از تحریم‌های ثانویه آمریکا از همکاری اقتصادی با ایران و واردات سوخت از پرهیز می‌کرد. در واقع در کنار نحیف بودن اقتصاد ایران و نبود حکمرانی توسعه‌محور، تحریم‌های آمریکا هم جدا از تاثیرات ویرانگرش بر این اقتصاد، پیامدهای زیادی نیز بر فروکاست موقعیت منطقه‌ای ایران در یک دهه اخیر داشته است و همین خود یکی از عوامل برهم خوردن موازنه قوا در شامات بود.
اکنون اما با بازگشت عربستان به لبنان و برقراری روابط با نظام جدید سوریه و درخواست ریاض برای لغو تحریم‌ها هر دو کشور به بهبود اقتصاد ورشکسته خود از طریق کمک‌های مالی امیدوار شده‌اند. به احتمال زیاد هم وضعیت معیشتی لبنانی‌ها بهتر از قبل شود، اما تداوم آن و یک بهبودی پایدار معطوف به اصلاحات اقتصادی و تحقق رشدی مستمر است.
۶ بهمن ۱۴۰۳ - ۲۳:۵۳
سوریه که این روزها درگیر اوضاع بحرانی مانند هر کشور آشوب‌زده و جنگ‌زده است، در داخل، شاهد سهم‌خواهی و درگیری بین گروه‌های متعدد مسلحانه با گرایش‌های فکری و مذهبی مختلف بوده و هرکدام داعیه استقلال منطقه‌ای را دارند و هر روز با یکدیگر در حال جنگ و جدال هستند.