آگاه: آیین افتتاحیه این جشن سینمایی یک روز پیش از آغاز آن، با حضور سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رائد فریدزاده رییس سازمان سینمایی، منوچهر شاهسواری دبیر جشنواره و جمعی از هنرمندان و مسئولان در تالار وحدت برگزار و از رضا بابک بازیگر، منوچهر والی‌زاده صداپیشه و سیروس الوند کارگردان به‌عنوان سه هنرمند برجسته سینمای ایران تجلیل شد. همچنین روز نخست این جشنواره در آیینی مطابق هرسال به پاس یک عمر فعالیت هنری ژاله علو، به این بازیگر پیشکسوت سینما، تئاتر و تلویزیون تقدیم شد. سانس‌های نمایش در خانه جشنواره که به پنج نوبت نمایش از ساعت ۱۰صبح تا ۲۲ تغییر یافته، در روز آغازین به فیلم‌های «صیاد» ساخته جواد افشار، «بازی خونی»، ساخته حسین میرزامحمدی، «سونسوز» ساخته رضا جمالی و «داد» ساخته ابوالفضل جلیلی اختصاص یافته و در سانس نمایش ویژه نیز فیلم «رگ‌های آبی» ساخته جهانگیر کوثری به نمایش درآمد.
بازی خونی
اتحادیه کمونیست‌های ایران در زمستان۱۳۶۰ گروهی از نیروهای خود را که به‌خاطر جانفشانی و شور جنگی به سربداران معروف بودند به آمل فرستاد اما درنهایت شورش آنها پس از ۴۸ساعت درگیری با سپاه و بسیج به شکست انجامید. این ماجرا سوژه فیلم سینمایی «ماهی سیاه کوچولو» نیز بوده و این‌بار حسین میرزامحمدی، «بازی خونی» را براساس این واقعه تاریخی ساخته است. فیلمی که ارسطو خوش‌رزم، سارا حاتمی، لیندا کیانی و پیام احمدی در آن ایفای نقش کرده‌اند و سعید پروینی تهیه‌کننده آن است.
این اثر دومین فیلم سینمایی بلند حسین میرزامحمدی است که در روز اول جشنواره فجر چهل‌وسوم در دومین سانس از خانه جشنواره فیلم در برج میلاد نمایش داده شد. میرزامحمدی بعد از «کت چرمی» که یک اثر اجتماعی بود، سراغ یک درام ملتهب با فضای سیاسی رفته است. کارگردان البته زمینه مشترک هر دو کار را وجوه معمایی آنها می‌داند که اینجا به یک درام جاسوسی معمایی تبدیل شده است.
مستندات و تخیل
از انتقادات واردشده به این اثر، مستند بودن بیش‌ازحد آن در قامت یک اثر سینمایی و درام بود که در جلسه نشست خبری آن نیز مطرح شد. مسعود هاشمی‌نژاد، نویسنده این فیلم در این مورد گفت: الزاما در یک درام تاریخی، همان‌طور که از اسمش پیداست، ابتدا درام شکل می‌گیرد و سپس مستندات تاریخی، قطعا در ابتدا تخیل صورت گرفته و پس از آن به مستندات پرداخته شده است.
کارگردان فیلم «بازی خونی» درمورد منابع پژوهشی مورداستفاده در کارگردانی این فیلم نیز گفت: چند مستند درمورد این واقعه وجود دارد که من این مستندات را چندبار دیده‌ام، در دکوپاژ و میزانسن از چندین عکسی که از این واقعه موجود بود، بهره گرفتم و در بحث فیلمنامه از تعدادی منابع مکتوب و شفاهی نیز استفاده کردم.
صیاد
چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر با اکران فیلم «صیاد» به نویسندگی حسین تراب‌نژاد، کارگردانی جواد افشار و تهیه‌کنندگی محمدرضا شفیعی در سالن اصلی برج میلاد آغاز شد. این فیلم برشی از زندگی شهید علی صیاد شیرازی، سرلشکر نیروی زمینی ارتش در زمان دفاع مقدس را روایت می‌کند. بازیگران فیلم سینمایی «صیاد» علی سرابی، هومن برق‌نورد، مارال بنی‌آدم، نادر سلیمانی، محمدرضا هدایتی، ایوب آقاخانی، خیام وقار کاشانی، حامد شیخی و رز رضوی هستند. علی سرابی پیش از این یکبار برای فیلم «چ» ابراهیم حاتمی‌کیا در نقش شهید چمران تست گریم شده بود که درنهایت این نقش به فریبرز عرب‌نیا رسید. مارال بنی‌آدم نیز سال گذشته برای بازی در نقش پروین اعتصامی، سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول زن را دریافت کرد.پیش‌تر قرار بود داستان زندگی این شهید در قالب یک سریال تلویزیونی تولید شود اما به‌دلیل خارج شدن از اولویت‌های تولید در رسانه ملی، گروه سازنده تصمیم گرفتند اثری سینمایی ساخته شود. پیش‌تولید فیلم «صیاد» از شهریور۱۴۰۲ در سکوت خبری آغاز و فیلمبرداری آن از فروردین امسال کلید خورد. شنیده می‌شود مارال بنی‌آدم برای حضور در همین فیلم، بازی در نقش پانته‌آ در سریال زخم کاری را رد کرده است. این فیلم محصول مشترک بنیاد سینمایی فارابی و بنیاد شهید انقلاب اسلامی است که با حمایت سازمان عقیدتی سیاسی ارتش و ازسوی موسسه فرهنگی هنری صاد تولید شده است.
پنجره‌ای کوتاه به زندگی شهید
روایت فیلم خیلی زود و بدون هیچ مقدمه و پیچ‌وتابی وارد قصه و بخشی از زندگی شهید صیاد شیرازی می‌شود. ماجرا با جلسه مشترک او و ابوالحسن بنی‌صدر، اولین رییس‌جمهوری ایران ادامه می‌یابد و از همان ابتدا، مخاطب متوجه تعارض میان خواست این دو شخصیت می‌شود؛ یکی (بنی‌صدر) به‌طور واضح به‌دنبال بازی‌های سیاسی و حزبی و دیگری (صیادشیرازی) در پی جلوگیری از تجاوز دشمن به خاک وطن. صدای بازیگران در فیلم با استفاده از تکنولوژی شبیه‌سازی صداهای شخصیت واقعی داستان، برای اولین‌بار در سینمای ایران اتفاق می‌افتد که با استفاده از ظرفیت‌های هوش مصنوعی به دست امین شریفی، طراح صداگذاری فیلم انجام شده است. بهره‌گیری از این ایده برای ارتباط بهتر و سریع مخاطب با شخصیت‌های واقعی و تاریخی اثر بوده است. این تغییر صدا اگرچه در ابتدا کمی برای مخاطب ناآشنا و غریب بود، در ادامه تاثیر خوبی ایجاد کرد. در کنار آن، روایت روزهای شهید صیاد شیرازی نیز در حین فیلم با صدای مارال بنی‌آدم که نقش همسر او را بازی می‌کند، بیش از پیش تاکیدی بر پیوند عاطفی میان این دو است.
علاوه‌براین، یکی از جدی‌ترین انتقادات ثانویه‌ای که نسبت‌به آثار دفاع مقدس و انقلاب اسلامی مطرح می‌شود، صرف بودجه‌های سنگین برای آنهاست. از سویی، آثار دفاع مقدسی و ژانر جنگی به‌طور کلی در دسته آثاری هستند که پرهزینه و با تجهیزات زیاد ساخته می‌شوند. در نشست خبری این اثر، محمدرضا شفیعی، تهیه‌کننده درباره هزینه‌های «صیاد» گفت: این فیلم سینمایی ارزان‌ترین فیلم دفاع‌مقدسی بوده که در چندسال اخیر ساخته شده است.
کاریزماتیک اما واقعی
سال گذشته در جشنواره فیلم فجر چهل‌ودوم، بعد از آنکه فیلم‌های «آسمان غرب» و «احمد» به نمایش درآمدند، یکی از پرتکرارترین انتقاداتی که به آنها شد، غیرواقعی و رویاپردازانه بودن شخصیت شهدا بود؛ انتقادهایی که تا حدی نیز پذیرفته و مبنایی واقعی داشت. بعد از اکران اولیه این اثر نیز انتقاداتی مبنی‌بر «کاریزماتیک نبودن» شخصیت شهید نسبت‌به آن مطرح شده که این خود نشان‌دهنده مواجهه‌ای دوگانه با آثار سینمای دفاع مقدس و انقلاب اسلامی است.
علی رستگار، منتقد سینما درباره شخصیت شهید صیاد شیرازی در این اثر به آگاه گفت: با آنکه نظراتی منفی از آن شنیده بودم، فکر می‌کنم پرداخت و نیز بازی شخصیت اصلی خوب از آب درآمده بود و وجهه‌ای باورپذیر و درعین‌حال کاریزماتیک از این شهید ارائه می‌کرد. به پیوندهای خانوادگی و جنبه شخصی زندگی او نیز به حد کفایت پرداخته شده بود و اثری که باید را بر کل فیلم گذاشته بود. علاوه‌براین، زن‌وشوهر بودن علی سرابی و مارال بنی‌آدم، انتخاب خوبی بوده است، مانند آن در سال‌های گذشته در فیلم «شنای پروانه» اثر محمد کارت اتفاق افتاده بود که آن هم تاثیر مثبتی بر فیلم و نیز ارتباط مخاطب با آن گذاشته بود.
زبان اصلی
فیلم «سونسوز» نخستین ساخته سینمایی رضا جمالی، یک فیلم به زبان ترکی است؛ فیلمی که یکی از معدود آثار جشنواره فجر است که به زبان محلی تولید شده است. اثر به بیان کارگردان، در قالب مستند داستانی و در گونه کمدی تولید شده است.
فیلم درمورد کاظم، فیلمساز پیری است که ۲۰سال پیش درباره نازایی زنان روستایشان فیلمی ساخته اما زنان روستا متوجه کار او شده و از ترس آبرویشان فیلم را دزدیده و آن را می‌سوزانند. پس از گذشت چندین سال و با بچه‌دار نشدن مردان از زنان دوم و سومشان، کاظم متوجه می‌شود که مشکل بچه‌دار نشدن نه از زنان، بلکه از مردان بوده است. او که دچار عذاب‌وجدان شده است، می‌خواهد گذشته را جبران کند و این‌بار به کمک دستیارانش فیلمی را با موضوع عقیم‌بودن مردان روستا بسازد که در این میان، اتفاقاتی برای او می‌افتد. این فیلم اثری در گونه کمدی است که در استان اردبیل تولید شده و بازیگرانی چون مریم مومن، حمدالله سلیمی، بهروز الله‌وردی‌زاده، صفت آهاری و ناصر محبی در آن ایفای نقش کرده‌اند.
تجربه نمایش آثار به زبان آذری در جشنواره فجر که طی سالیان اخیر به فیلم‌هایی چون «او» (خانه) و «آتابای» مربوط است، نشان می‌دهد که در صورت پرداخت درست و داستانگو بودن اثر، استقبال خوبی از این آثار به عمل می‌آید. رضا جمالی از اعضای انجمن سینمای جوانان است که در مرکز اردبیل فعالیت داشته و تاکنون چندین فیلم کوتاه ساخته که «عروسی مسلم» یکی از آنهاست.
عوامل این فیلم سینمایی عبارت‌اند از؛ مدیر فیلمبرداری: عبدالله شکری، فیلمبردار: محبوب شکرزاده، مدیر صدابرداری: رضا حیدری، صدابردار: امیر عباس علیرضایی، مدیرصحنه ولباس: رسول علیزاده، تدوین: امیر اطمینان و هما ولی‌زاده، صداگذاری: حسین قورچیان، طراح گریم: رحیم پرواسی، دستیاران گریم: سودا صدری، سجاد سیدهدا و رضا صاحب نظر، مدیر تولید: مقداد اکبری، برنامه‌ریز و دستیار اول کارگردان: امین راک، منشی صحنه: مینا عباس‌زاده، عکاس: وحید یوسف‌خانی، اصلاح رنگ: نیما دبیرزاده، مشاور رسانه‌ای: فرانک قنبری.
ایده برآمده از فیلمی کوتاه
رضا جمالی، کارگردان این فیلم درباره ایده اولیه فیلم می‌گوید: ایده اولیه فیلم برمی‌گردد به سال۱۳۹۰ که در آن زمان فیلم کوتاهی با عنوان «کات» را با موضوع بچه‌دار نشدن زنان روستایی و تجدیدفراش مردان به‌دلیل نازایی زن‌هایشان تولید کردم. سال‌ها بعد از ساخت فیلم کوتاه «کات» براساس داستان اصلی و با اعمال تغییرات و اضافه‌کردن موارد مربوط به سوژه اصلی سرانجام موفق به ساخت نسخه بلند آن با عنوان «سونسوز» شدم که پخش بین‌المللی این فیلم بعد از گذراندن مراحل فنی در اواخر سال۱۴۰۱ شروع شد. نزدیک به دو سال طول کشید تا به‌طور متناوب روی فیلمنامه «سونسوز» کار کنم و در طول نگارش، بارها آن را بازنویسی کردم.
داد
کارگردان این اثر درباره فیلم «داد» گفته است: داد جدیدترین فیلم سینمایی من است که به‌صورت مشترک با آقای امیر سیدزاده تهیه کردیم. در داستان فیلم سعی کرده‌ایم مقوله وفای‌به‌عهد را مدنظر داشته که امیدوارم موفق شده باشیم.
ابوالفضل جلیلی حالا به‌نوعی رکورددار فیلم‌های توقیفی و اکران‌نشده در سینمای ایران است. این فیلمساز تقریبا هر فیلمی ساخته به اکران نرسیده است. او به سبک و سیاق خودش فیلم می‌سازد و در دهه۷۰ کارهایش خیلی به چشم می‌آمد اما تکرار خودش در کارهای بعدی موجب شد تا منتقدان هم به او روی خوش نشان ندهند. جلیلی در این فیلم مانند سایر آثار قبلی‌اش به مقوله‌های انسانی پرداخته است.
قصه فیلم از این قرار است که در کانون اصلاح و تربیت نوجوانان، بچه‌هایی که پدر و مادر، یا وثیقه مالی یا ملکی ندارند، برای رفتن به مرخصی باید قسم یاد کنند که بعد از مرخصی به زندان برمی‌گردند. یکی از بچه‌ها حاضر به قسم‌خوردن نیست. روز بعد قاضی با مسئولیت خودش به او مرخصی می‌دهد، با این شرط که بعد از اتمام مرخصی شرافتمندانه به زندان برگردد.
ابوالفضل سلیمی، کاوه دارابی، مسعود امین‌ناجی، شهاب‌الدین طباطبایی، مهدی ملکی و حسین میرزائیان بازیگران اصلی این فیلم هستند. دیگر عوامل فیلم نیز به این قرار است: نویسنده، کارگردان، فیلمبردار و تدوین: ابوالفضل جلیلی، دستیار کارگردان و صدابردار: حسین نوابی، مدیر تولید: مریم اشرفی، صداگذاری و میکس: میلاد جلیلی، دی‌سی‌پی و مسترینگ: مهرداد سلیمانی و تهیه‌کنندگان: ابوالفضل جلیلی و امیرسیدزاده عوامل فیلم داد هستند.
رگ‌های آبی
تابستان دو سال گذشته خبر بازی باران کوثری در نقش فروغ فرخزاد در اولین فیلم پدرش جهانگیر کوثری، بازتاب‌های بسیار زیادی به همراه داشت. بعد از گسترده‌شدن اعتراض‌ها، شائبه توقیف این فیلم شکل گرفت و بعد از آن خبر جدیدی درباره این فیلم منتشر نشد و پروژه مسکوت ماند. سال گذشته نیز اعلام شد پروانه نمایش آن صادر شده است و حالا این اثر در بخش ویژه جشنواره فیلم فجر برای اهالی رسانه به نمایش درمی‌آید.
ماجرای فیلم از این قرار است که ستاره پسیانی، کارگردانی است که قصد دارد مستندی درباره فروغ فرخزاد بسازد. او برای انتخاب بازیگر نقش فروغ، از چند نفر تست گریم و بازیگری می‌گیرد و نهایتا به باران کوثری می‌رسد. باران کوثری گریم می‌شود تا نقش فروغ را در این مستند بازی کند. هنوز تصویری از گریم باران کوثری در نقش فروغ منتشر نشده است. این بازیگر چندی پیش در سریال «شبکه مخفی زنان» نقش پروین اعتصامی، دیگر شاعره نامدار ایران را بازی کرد.