آگاه: برآوردها نشان می‌دهد که بیش از ۸۰درصد ساختمان‌های تهران قبل از سال۱۳۷۵ ساخته شده‌اند و بسیاری از آنها فاقد استانداردهای لازم مقاوم‌سازی در برابر زلزله هستند. براساس آمارهای رسمی، حدود ۶هزار ساختمان ناایمن در تهران شناسایی شده‌اند که نیازمند ارزیابی و مقاوم‌سازی فوری هستند. همچنین، بیش از ۸۵گود پرخطر در سطح شهر وجود دارد که در صورت وقوع زلزله، احتمال ریزش و تشدید خسارات در آنها بسیار بالاست.
تهران با تراکم جمعیتی بالا و زیرساخت‌های حیاتی گسترده، ازجمله شبکه‌های آب، برق، گاز و حمل‌ونقل، در صورت وقوع زلزله‌ای بزرگ، با چالش‌های بی‌شماری مواجه خواهد شد. بر اساس مطالعات، تنها ۲۰۵مخزن آب از ۵۱۲مخزن موردنیاز در سطح شهر ساخته شده است و تنها ۳۳مخزن به شبکه آب متصل هستند. این کمبودها می‌تواند در زمان بحران، مشکلات جدی برای تامین آب شرب و امدادرسانی ایجاد کند.
از سوی دیگر، سیستم هشدار سریع زلزله که درحال‌حاضر تنها در ۹کشور جهان فعال است، در ایران هنوز به‌طور کامل راه‌اندازی نشده است. بااین‌حال، اقداماتی مانند نصب ۲۴شتاب‌نگار در مناطق صعب‌العبور و تکمیل نصب ۵۰شتاب‌نگار دیگر، گام‌های مثبتی در این زمینه محسوب می‌شوند. در صورت راه‌اندازی کامل این سیستم، ایران به‌عنوان دهمین کشور دارای سیستم هشدار سریع زلزله، می‌تواند زمان ارزشمندی برای کاهش تلفات و خسارات به دست آورد.
باتوجه‌به این شرایط، ضرورت آمادگی برای وقوع زلزله در تهران بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. افزایش پایگاه‌های مدیریت بحران از ۴۹ به ۱۰۹پایگاه، ایمن‌سازی گودهای پرخطر و مقاوم‌سازی ساختمان‌های ناایمن، ازجمله اقدامات مثبت انجام شده است. اما همچنان نیاز به آموزش عمومی، افزایش مشارکت شهروندان و تقویت هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف برای مقابله با بحران‌های احتمالی وجود دارد. تهران به‌عنوان قلب اقتصادی و سیاسی ایران، نیازمند برنامه‌ریزی جامع و اقدامات سریع برای کاهش خطرات ناشی از زلزله است. تنها با آمادگی کامل و همکاری همه‌جانبه می‌توان از فاجعه‌ای بزرگ جلوگیری کرد و جان میلیون‌ها نفر را نجات داد.
زیرساخت‌های فرسوده، مشکل بزرگ تهران
بسیاری از زیرساخت‌های شهری تهران، ازجمله شبکه‌های آب، برق، گاز و فاضلاب، قدیمی و فرسوده هستند. درصورت وقوع زمین‌لرزه‌ای بزرگ، این زیرساخت‌ها به‌سرعت آسیب دیده و ممکن است برای روزها یا حتی هفته‌ها غیرقابل استفاده باشند. این موضوع می‌تواند بحران‌های ثانویه‌ای مانند کمبود آب آشامیدنی، قطعی برق و نشت گاز را به همراه داشته باشد.
اداره برق تهران نیز به‌عنوان یکی از نهادهای حیاتی در مدیریت بحران، نقش مهمی در کاهش آسیب‌پذیری شهر در برابر زلزله دارد. مسئولان این سازمان بارها درباره خطر قطعی برق در صورت وقوع زلزله هشدار داده‌اند.
حمید چیت‌چیان، وزیر سابق نیرو پیش از این توضیح داده بود که شبکه برق تهران به‌دلیل فرسودگی تجهیزات، در برابر زلزله‌ای بزرگ بسیار آسیب‌پذیر است. در صورت وقوع زلزله، احتمال قطعی گسترده برق برای روزها یا حتی هفته‌ها وجود دارد.
مسئولان محلی اداره برق تهران نیز اعلام کرده‌اند که برنامه‌هایی برای مقاوم‌سازی پست‌های برق و شبکه‌های توزیع در دست اجراست اما به‌دلیل کمبود بودجه، این اقدامات به‌کندی پیش می‌رود.
همچنین، اداره برق تهران در سال‌های اخیر مانورهایی برای بررسی عملکرد شبکه برق در شرایط بحران برگزار کرده است. با این حال، کارشناسان معتقدند که این مانورها بیشتر جنبه نمایشی دارند و مشکلات واقعی شبکه برق را پوشش نمی‌دهند.
شرکت گاز تهران نیز به‌عنوان یکی از نهادهای حیاتی در مدیریت بحران، نقش مهمی در کاهش خطرات ناشی از زلزله دارد. مسئولان این شرکت بارها درباره خطر نشت گاز و انفجار در صورت وقوع زلزله هشدار داده‌اند.
حسن منتظرتربتی، مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران گفته بود شبکه گاز تهران به‌دلیل فرسودگی لوله‌ها و تجهیزات، در برابر زلزله بسیار آسیب‌پذیر است. در صورت وقوع زلزله، احتمال نشت گاز و انفجارهای گسترده وجود دارد.
مسئولان محلی شرکت گاز تهران نیز اعلام کرده‌اند که برنامه‌هایی برای نوسازی شبکه گاز و نصب شیرهای قطع خودکار در دست اجراست. بااین‌حال، به‌دلیل گستردگی شبکه و کمبود بودجه، این اقدامات سرعت مناسبی ندارد.
شرکت گاز تهران همچنین مانورهایی برای بررسی عملکرد شبکه گاز در شرایط بحران برگزار کرده است. بااین‌حال، منتقدان معتقدند که این مانورها نمی‌تواند مشکلات واقعی شبکه گاز را پوشش دهند.
تمرکز مراکز حیاتی
تهران مرکز سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران است و بسیاری از مراکز حیاتی کشور، ازجمله وزارتخانه‌ها، بانک‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز ارتباطی، در این شهر قرار دارند. در صورت وقوع زمین‌لرزه‌ای بزرگ، آسیب به این مراکز می‌تواند عملکرد کل کشور را تحت‌تاثیر قرار دهد. از سوی دیگر، تهران با کمبود فضای باز و معابر تنگ مواجه است. در صورت وقوع زمین‌لرزه، این موضوع می‌تواند دسترسی نیروهای امدادی به مناطق آسیب‌دیده را با مشکل مواجه کند و فرآیند نجات و امدادرسانی را به تاخیر بیندازد.
زلزله را فراموش نکنید
در روزهای اخیر، مانور زلزله‌ای در تهران برگزار شد که توجه بسیاری از شهروندان و رسانه‌ها را به خود جلب کرد. مرکز مدیریت بحران تهران نیز در این رابطه اعلام کرد که احتمال وقوع زلزله‌ای با بزرگی هفت ریشتر در صورت فعال‌شدن گسل شمال تهران وجود دارد. به همین دلیل، فریبرز ناطقی الهی، عضو هیات‌علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله درباره وضعیت زلزله در تهران، خطرات احتمالی و آمادگی شهر برای مواجهه با چنین حادثه‌ای اطلاعات بیشتری در اختیار آگاه قرار داده است.
در صورت وقوع زلزله در تهران شرایط آمادگی تهران چگونه است؟
مانورهای آمادگی برای زلزله و سایر بحران‌های طبیعی در تمام دنیا انجام می‌شود و یک کار خوب و ضروری است اما متاسفانه در ایران، به‌ویژه در تهران، این مانورها بیشتر جنبه نمایشی دارند و عملکرد واقعی و موثری ندارند. در شهرداری تهران، معمولا این مانورها به‌صورت محدود و در یک پارک خاص برگزار می‌شوند و بیشتر جنبه شو دارند. وقتی من این مانورها را از نزدیک مشاهده می‌کنم، می‌بینم که هیچ انسجامی بین ارگان‌های مختلف وجود ندارد؛ مثلا سازمان آتش‌نشانی عملکرد نسبتا خوبی دارد اما سایر سازمان‌ها مثل آب، برق و گاز هرکدام به‌صورت جداگانه عمل می‌کنند و هماهنگی لازم بین آنها دیده نمی‌شود.
اگر زلزله‌ای با بزرگی ۷ ریشتر در تهران رخ بدهد، چه اتفاقی می‌افتد؟
براساس برآوردهای ما، اگر زلزله‌ای با بزرگی ۷ تا ۷.۳ریشتر در تهران رخ بدهد، تهران به‌صورت وحشتناکی آسیب خواهد دید. بیش از ۷۶درصد ساختمان‌ها دچار آسیب‌های جدی خواهند شد، از تخریب کامل تا آسیب‌های قابل‌توجه. تعداد تلفات انسانی نیز بسیار بالا خواهد بود. برآورد ما این است که در یک زلزله با این بزرگی، حدود ۱.۵میلیون نفر کشته و ۴.۳میلیون نفر زخمی خواهیم داشت. این آمار برای جمعیت ۱۰میلیونی تهران بسیار فاجعه‌بار است.
در مورد گسل‌های تهران و احتمال وقوع زلزله بیشتر توضیح می‌دهید؟
تهران دارای پنج تا ۶ گسل اصلی است که برخی از آنها در جنوب و برخی در شمال تهران قرار دارند. هر یک از این گسل‌ها پتانسیل ایجاد زلزله‌های بزرگ را دارند. دوره بازگشت زلزله‌های بزرگ در تهران حدود ۱۵۸سال است. آخرین زلزله بزرگ در تهران در سال ۱۸۳۰میلادی رخ داد که حدود ۲۰۰سال از آن گذشته است. این یعنی ما الان در دوره‌ای هستیم که هر لحظه ممکن است زلزله‌ای با بزرگی ۷ تا ۷.۳ریشتر رخ بدهد. این زلزله می‌تواند همین امروز، فردا یا در پنج سال آینده اتفاق بیفتد اما آنچه مسلم است اینکه تهران در معرض خطر جدی قرار دارد.
آیا زلزله‌هایی که در دیگر نقاط کشور رخ می‌دهند، مثلا در جنوب ایران، می‌توانند بر گسل‌های تهران تاثیر بگذارند؟
خیر، گسل‌های تهران مستقل از گسل‌های دیگر مناطق هستند؛ البته ممکن است یک زلزله در سمنان یا مناطق نزدیک تاثیرات جزئی بر گسل‌های تهران داشته باشد اما این تاثیرات بسیار ناچیز است. خطر اصلی همان گسل‌های خود تهران هستند که هر لحظه ممکن است فعال شوند.
توصیه شما به مسئولان شهری برای کاهش خطرات زلزله چیست؟
مسئولان شهری باید نگاه عمیق‌تری به این موضوع داشته باشند. مانورها باید به‌صورت واقعی و با مشارکت همه ارگان‌ها برگزار شوند، نه اینکه فقط جنبه نمایشی داشته باشند. علاوه‌براین، باید ساختمان‌ها مقاوم‌سازی شوند، زیرساخت‌ها تقویت شوند و آموزش‌های همگانی به‌صورت جدی‌تر انجام شود. متاسفانه آنچه الان انجام می‌شود، هیچ دردی را دوا نخواهد کرد.
وضعیت لرزه‌خیزی تهران
براساس داده‌های تاریخی، تهران در گذشته شاهد زمین‌لرزه‌های شدیدی بوده است؛ به‌عنوان مثال، زمین‌لرزه سال۱۸۳۰ میلادی با بزرگی ۷.۱ریشتر در منطقه ری باعث تخریب گسترده‌ای در تهران و اطراف آن شد. باتوجه‌به گذشت نزدیک به دو قرن از آخرین زمین‌لرزه بزرگ در تهران، کارشناسان هشدار می‌دهند که احتمال وقوع یک زمین‌لرزه بزرگ در این منطقه افزایش یافته است.
تهران به دلایل متعددی در برابر زمین‌لرزه‌ها بسیار آسیب‌پذیر است. تراکم جمعیت و ساخت‌وسازهای غیراستاندارد در این محدوده بالاست. تهران با جمعیتی بیش از ۸.۵میلیون نفر در محدوده شهری و بیش از ۱۵میلیون نفر در کلانشهر تهران، یکی از متراکم‌ترین شهرهای جهان است. این تراکم جمعیت به‌همراه ساخت‌وسازهای گسترده و گاه غیراستاندارد، خطرات ناشی از زمین‌لرزه را افزایش می‌دهد. بسیاری از ساختمان‌های تهران، به‌ویژه در مناطق قدیمی‌تر، براساس استانداردهای مقاوم در برابر زلزله ساخته نشده‌اند و در صورت وقوع زمین‌لرزه‌ای شدید، احتمال تخریب آنها بسیار بالاست. پیروز حناچی، شهردار سابق تهران، پیش از این گفته بود که تهران در برابر زلزله‌ای بزرگ بسیار آسیب‌پذیر است. بیش از ۶۰درصد ساختمان‌های تهران فرسوده هستند و نیازمند مقاوم‌سازی فوری است. علیرضا زاکانی، شهردار تهران، نیز در سخنرانی‌های خود بر لزوم افزایش آمادگی شهروندان و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها تاکید کرده اما براین باور است که مانورهای زلزله و آموزش برای مواجهه با آن خوب است اما این اقدامات کافی نیست و نیازمند مشارکت همه‌جانبه دولت و مردم هستیم.شهرداری تهران همچنین برنامه‌هایی برای ایجاد پایگاه‌های امداد و نجات در مناطق مختلف شهر و مقاوم‌سازی ساختمان‌های عمومی مانند مدارس و بیمارستان‌ها اجرا کرده است. بااین‌حال، منتقدان معتقدند که این اقدامات به‌دلیل کمبود بودجه و نبود هماهنگی بین سازمانی، به‌کندی پیش می‌رود.