آگاه: این ماه فرصتی است برای ایجاد خاطرات معنوی ماندگار، تقویت پیوندهای خانوادگی و الگوسازی رفتارهای دینی که می‌تواند تاثیری عمیق و پایدار بر شکل‌گیری هویت دینی فرزندان داشته باشد. در این گزارش، به بررسی نقش ماه رمضان در تربیت دینی فرزندان می‌پردازیم و راهکارهای عملی و نوینی را برای بهره‌گیری از این فرصت بی‌نظیر ارائه می‌دهیم.
ماه رمضان با ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، مانند روزه‌داری، نمازهای ویژه، قرائت قرآن و اعمال خیر، فرصتی استثنایی برای آموزش عملی دین به فرزندان فراهم می‌کند. والدین می‌توانند از این ماه به‌عنوان فرصتی برای آموزش مفاهیمی مانند صبر، همدلی، تقوا و ارتباط با خدا استفاده کنند.
روزه‌داری یکی از ارکان اصلی ماه رمضان است که به فرزندان می‌آموزد چگونه برخواسته‌های نفسانی خود غلبه و صبر را تمرین کنند. حتی اگر فرزندان به سن تکلیف نرسیده‌اند، می‌توانند به‌صورت نمادین در ساعاتی از روز روزه بگیرند تا با این فریضه آشنا شوند. این کار نه‌تنها آنها را برای آینده آماده می‌کند، بلکه حس مسئولیت‌پذیری و مشارکت در امور دینی را در آنها تقویت می‌کند.
قرائت قرآن و تقویت ارتباط با کتاب آسمانی
ماه رمضان ماه نزول قرآن است و فرصتی مناسب برای تشویق فرزندان به قرائت قرآن و تفسیر آیات ساده است. والدین می‌توانند با استفاده از کتاب‌های تفسیر کودکانه یا برنامه‌های آموزشی جذاب، علاقه به قرآن را در فرزندان تقویت کنند. همچنین، می‌توانند هر شب بخشی از قرآن را با هم بخوانند و درباره مفاهیم آن گفت‌وگو کنند.شرکت در نمازهای جماعت به فرزندان کمک می‌کند تا اهمیت نماز و عبادت جمعی را درک و احساس تعلق به جامعه مذهبی را تجربه کنند. این مشارکت‌ها نه‌تنها روحیه معنوی آنها را تقویت می‌کند، بلکه باعث می‌شود آنها با ارزش‌های دینی بیشتر آشنا شوند. در واقع باید گفت ماه رمضان فرصتی برای تمرین فضایل اخلاقی مانند بخشش، مهربانی و کمک به دیگران است. والدین می‌توانند از این ماه برای آموزش این ارزش‌ها به فرزندان استفاده کنند.
تشویق به صدقه و انفاق
تشویق فرزندان به مشارکت در امور خیریه و کمک به نیازمندان می‌تواند روحیه سخاوت و مسئولیت‌پذیری اجتماعی را در آنها تقویت کند. والدین می‌توانند از فرزندان بخواهند بخشی از پول توجیبی خود را به نیازمندان بدهند یا در تهیه بسته‌های معیشتی برای خانواده‌های نیازمند مشارکت کنند. در واقع ماه رمضان زمان مناسبی برای آموزش کنترل زبان و رفتار به فرزندان است. والدین می‌توانند به فرزندان بیاموزند که چگونه از غیبت، دروغ و دیگر رفتارهای ناشایست دوری کنند. این آموزش‌ها می‌تواند با استفاده از داستان‌های اخلاقی و مثال‌های عملی انجام شود.
ایجاد خاطرات معنوی و تقویت پیوندهای خانوادگی
ماه رمضان می‌تواند به‌عنوان دوره‌ای از خاطرات شیرین و معنوی در ذهن فرزندان ثبت شود. شرکت در افطاری‌های خانوادگی، شب‌های قدر و مراسم مذهبی می‌تواند حس تعلق به دین و خانواده را در فرزندان تقویت کند.
افطاری‌های خانوادگی فرصتی برای گردهم‌آمدن اعضای خانواده و تقویت پیوندهای عاطفی است. والدین می‌توانند از این فرصت برای آموزش مفاهیم دینی مانند شکرگزاری و همدلی استفاده کنند. نباید از تاثیر شب‌های قدر به‌عنوان مهم‌ترین شب‌های سال گذشت. این دوره فرصتی است برای تمرکز بر عبادت و دعا. والدین می‌توانند فرزندان را در این شب‌ها مشارکت دهند و به آنها بیاموزند که چگونه از خداوند طلب بخشش و هدایت کنند.
وقتی که رفتار اعضای خانواده مبنی بر محبت، صداقت، احترام متقابل و راستی باشد فرزندان و کودکان احساس آرامش و امنیت بیشتری خواهند کرد و بر اثر محیط و رشد مناسب، اعتمادبه‌نفس و سازگاری بیشتری با محیط به دست می‌آورند و مسئولیت‌پذیری آنها تقویت می‌شود.
خانواده، محرک تربیت دینی در فرزندان
پدر و مادر با برپایی مجالس مختلف دعاخوانی در منزل، نماز و روزه گرفتن، جمع‌شدن سر سفره‌های افطار و سحر و قرآن‌خوانی جمعی به فرزندانشان علاقه به روزه‌گرفتن و آدابش را آموزش می‌دهند و هیچ اجباری هم در کار نباشد که باعث فرارکردن بچه‌ها از دین شود. در جلد سوم کتاب کافی نقل شده از امام محمدباقر(ع) در مجلسی آمده که فرمودند ما کودکان خود را وقتی پنج‌ساله‌اند به نماز امر می‌کنیم اما شما از هفت سالگی به نماز امر کنید و باز هم می‌فرمایند که ما کودکانمان را از هفت‌سالگی به روزه وا می‌داریم حال کامل یا نیمه روز باشد تا به روزه عادت کنند ولی شما از ۹سالگی شروع کنید تا در حدی که توان دارند روزه بگیرند و بعد افطار کنند؛ بنابراین نیازی نیست والدین صبر کنند تا بچه ها صرفا به سن تکلیف برسند، بلکه از چند سال قبل از آن می‌توانند در زمان‌های افطار و سحر آنها را در کنار خود بنشانند و آنها را با روزه آشنا کنند اما بهتر است که اعتدال رعایت شود.
نکته دیگر درک اهمیت روزه‌گرفتن است که بهتر است هم در لفظ و هم در عمل با فعالیت‌های خودمان به بچه‌ها یاد دهیم. بچه‌ها عمل پدر و مادری را که باوجود همه مشغله‌ها، گرما و سرمای هوا، کار زیاد روزانه و خستگی روزه می‌گیرد، هیچ‌گاه فراموش نمی‌کنند و خودشان نیز این پدر و مادر را الگو قرار می‌دهند.
والدین می‌توانند با فرزندان خود درباره مفاهیم دینی گفت‌وگو کنند و به سوالات آنها پاسخ دهند. این گفت‌وگوها می‌تواند به تقویت فهم دینی فرزندان کمک کند.
آموزش همه جنبه‌های دینداری به فرزندان در ماه رمضان
نوجوانان باید این را درک کنند که روزه گرفتن تنها نخوردن و نیاشامیدن نیست، بلکه دوری از همه مبطلات از غیبت و دروغ و تهمت، رعایت حجاب و پوشش و مسائل دیگر است یعنی فقط این زبان نیست که روزه است، همه اعضا و جوارح ما باید روزه باشد و در مسیر الهی گام بردارد، فهم چنین چیزی نیز با عمل والدین فراهم می‌شود.
چند توصیه دیگر برای تشویق به روزه‌داری
حجت‌الاسلام عبدالعلی گواهی، کارشناس مذهبی در این رابطه می‌گوید: بهترین کار برای تشویق کودکان در انجام واجبات، گفتن حسن و ارزش آن کار خیر و اعمال واجب است؛ در روزه‌داری بهتر است برکات و تغییر نفس کار برای کودکان بازگو شود؛ مثلا بگوییم در ماه‌های دیگر مانند ماه رمضان برکت وجود نداشته و سفره ما سرشار از نعمت‌های الهی است؛ نتیجه کارهای ثواب برای آنها بازگو شود؛ در ماه رمضان و روزه‌داری طوری رفتار و عمل کنیم که کودکان خود به این نتیجه برسند که ماه رمضان و روزه‌داری بهترین ماه است و برای انجام آن تشویق شوند. وی دراین‌باره می‌افزاید: اخلاق نیکو بهترین راهکار برای تشویق کودکان در امر روزه‌داری و انجام واجبات و مستحبات است.
حجت‌الاسلام مصطفی میرزایی، روان‌شناس حوزه علمیه اصفهان هم دراین‌باره می‌گوید: در ماه مبارک رمضان، والدین نقشی بسزایی در تربیت دینی و اخلاقی فرزندان خود ایفا می‌کنند؛ بنابراین والدین باید الگویی شایسته از رفتار و کردار نیکو ارائه دهند تا بذرهای مسئولیت‌پذیری، محبت و خداشناسی در دل‌هایشان جوانه زند. او اظهار می‌کند: ماه مبارک رمضان نه‌تنها موسم عبادات و نیایش‌های خالصانه، بلکه بهاری است برای جان‌های مشتاق قرآن و فرصتی بی‌بدیل برای دستگیری از نیازمندان و انفاق در راه خداست. روایات معصومان(ع) این ماه را ماه رحمت، برکت، مهمانی خدا، مغفرت و بهار قرآن معرفی کرده‌اند و چه نیکو است که در این ماه، دل‌هایمان را به نور قرآن منور سازیم و با دست‌های گشاده به یاری همنوعان بشتابیم.
کارشناس روان‌شناسی حوزه علمیه اصفهان عنوان می‌کند: در این ماه پرفیض، والدین نقش بسزایی در تربیت دینی و اخلاقی فرزندان خود ایفا می‌کنند؛ لذا شایسته است که با درایت و توجه به سن و شرایط فرزندان، الگویی شایسته از رفتار و کردار نیکو ارائه دهند تا بذرهای مسئولیت‌پذیری، محبت و خداشناسی در دل‌هایشان جوانه زند. وی ادامه می‌دهد: تربیت فرزندان، ابعادی گوناگون دارد که شامل بعد فردی، اجتماعی و جسمی می‌شود و هر یک از این ابعاد، نقشی حیاتی در شکل‌گیری شخصیت و هویت آنان ایفا می‌کند.
بُعد فردی تربیت، شامل ابعاد عاطفی، هیجانی و شناختی-رفتاری است، کودکان در این سنین، با مشاهده رفتار والدین، می‌توانند رابطه‌ای عمیق و معنادار با خداوند برقرار کنند. وی اذعان می‌کند: اگر کودک در این ماه، خشم و عصبانیت را در رفتار والدین ببیند، ممکن است در درک مفهوم روزه و عبادات دچار تردید شود؛ بنابراین ضروری است که والدین، اوج روابط حسی خود با خداوند را به فرزندان نشان دهند و آنان را در حین عبادت و نیایش، با خود همراه سازند.
کارشناس مشاور حوزه علمیه اصفهان خاطرنشان می‌کند: بُعد شناختی و هیجانی تربیت، به باورهای مذهبی کودکان شکل می‌دهد و آنان را در تشخیص خوب و بد یاری می‌کند، پس باید با خویشتن‌داری و اجتناب از اعمال ناپسند، الگویی شایسته برای آنان باشیم. بُعد رفتاری تربیت نیز در گرو رفتار والدین است؛ نماز، عبادات، حضور در جامعه همگی درس‌هایی هستند که کودکان از رفتار والدین می‌آموزند.
مشاور و روان‌شناس حوزه علمیه اصفهان، خاطرنشان می‌کند: بُعد اجتماعی تربیت، شامل دو جنبه بین‌فردی و درون‌فردی است، در جنبه بین‌فردی، والدین با مشارکت و همراهی فرزندان در جامعه و مکان‌های عبادی حضور می‌یابند تا هوش اجتماعی آنان را تقویت کنند و به آنان بیاموزند که دین اسلام، دین فردگرایی نیست، بلکه دینی است که بر تعامل و همکاری اجتماعی تاکید دارد. وی اظهار می‌کند: این امر، انگیزه کودکان را برای مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و مذهبی افزایش می‌دهد، برای کودکان زیر هفت سال، تربیت باید به‌صورت بین‌فردی انجام شود، درحالی‌که برای کودکان بالای هفت سال، تربیت درون‌فردی نیز اهمیت دارد.
حجت‌الاسلام میرزایی اضافه می‌کند: در جنبه درون‌فردی، باید به خلوت کودکان احترام گذاشت و به آنان فرصت داد تا به‌طور مستقل با خداوند ارتباط برقرار کنند و نباید پیش‌فرض‌های ذهنی کودک را تغییر داد و باید به او اجازه داد تا با تفکر و تعمق، به درک عمیق‌تری از مفاهیم دینی برسد.