آگاه: پدیده شعار، جایگاه بسیار مهمی در فرایند مبارزات ملت‌ایران در قبل و حتی پس‌از پیروزی انقلاب اسلامی داشته و عاملی تاثیرگذار در تقویت وحدت‌کلمه بوده است. با نگاهی به مضامین شعارهای اصلی انقلاب به روشنی درمی‌یابیم که آرمان استکبارستیزی در درون‌مایه آنها ظهور و بروز چشمگیری دارد؛ تا جایی که بدون تردید باید این آرمان را یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های ذهنیِ انقلابیون تلقی کرد. ذیلا به بررسی چهار نمونه از اهم شعارهای انقلاب‌اسلامی پرداخته و می‌کوشیم تا ردپای استکبارستیزی را در پس‌زمینه آنها شناسایی کنیم.
الف) شعار الله‌اکبر
شعار الله‌اکبر در حقیقت ضداستکباری‌ترین شعار انقلاب‌اسلامی است که از آغاز شکل‌گیری نهضت امام‌خمینی (ره) تا به امروز همواره بر زبان ملت ایران جاری بوده و خصوصا یادآور ماه‌های پایانی مبارزات علیه نظام شاهنشاهی است که فریاد تکبیرهای مردم بر فراز پشت‌بام‌ها لرزه بر اندام استکبار می‌انداخت. ماندگاری خاطره آن ایام در حافظه تاریخی ایرانیان انقلابی به‌حدی است که ایشان پس‌از گذشت نزدیک به چهاردهه، هرساله در شب بیست‌ودوم بهمن برای بزرگداشت یاد آن تکبیرهای تاریخ‌ساز، دوباره تکبیر می‌گویند. در اهمیت شعار الله‌اکبر همین‌بس که این شعار زینت-بخش پرچم رسمی جمهوری‌اسلامی ایران است چنان‌که در اصل هجدهم قانون‌اساسی آمده است: «پرچم رسمی ایران به رنگ‌های سبز و سفید و سرخ با علامت مخصوص جمهوری‌اسلامی و شعار الله‌اکبر است.»
در تفسیر شعار الله‌اکبر باید گفت «اکبر» در زبان عربی اسم تفضیل از ماده «کبر» به‌معنای بزرگی است. لذا گوینده این شعار تلویحا اعلام می‌دارد که قدرت‌های مستکبر عالم هرچقدر هم که بزرگ و توانمند باشند و هرچقدر که استکبار ورزند، باز هم خداوند از آنها بزرگ‌تر و توانمندتر است. برمبنای همین منطق بود که امام خمینی (ره) قدرت آمریکا را به‌سخره گرفت و می‌فرمود:
«حالا همه کشتی‌هایتان را هم بیاورید اینجا. همه طیاره‌ها را هم بفرستید اینجا... ما اتکال به خدا داریم. ما برای این جهان یک مُدبر را می‌دانیم که هست. آنهایی که تاکنون توجه نداشتند، خوب توجه پیدا بکنند که یک ملتی که هیچ نداشت جز الله‌اکبر و او همه‌چیز است، چطور همه‌ی قوا را کنار زد.» (خمینی، ۱۳۷۹، ج ۱۲: ۱۳۹).
ب) شعار استقلال، آزادی، جمهوری‌اسلامی
هدف بنیادین ملت ایران از قیام ضداستکباری خود که آن را در آینه شکل‌گیری جمهوری‌اسلامی جستجو می‌کرد، دستیابی به استقلال و آزادی بود. استقلال از مداخلات گسترده قدرت‌های استعمارگر که در طول تاریخ پر فرازونشیب این سرزمین بر سرنوشت ایرانیان چیرگی داشتند و گاه در قالب قراردادهای ننگین گلستان، ترکمانچای یا دارسی، ثروت‌های ملی‌شان را به یغما می‌بردند و گاه در اوج تکبر و خودبرتربینی به‌موجب قانون کاپیتولاسیون، امتیاز مصونیت‌قضایی را از آنان مطالبه می‌کردند؛ و آزادی از سلطه دیکتاتور مستکبری که به‌زعم خود، صاحب‌اختیار جان‌ومال مردم بود و از هیچ جنایتی برای حفظ موقعیت برترش دست نمی‌کشید.
بدین ترتیب انقلابیون ایران آرمان رهاشدن از سیطره مستکبران داخلی و خارجی در سایه برپایی یک حکومت عدالتخواه را از رهگذر سر دادن شعار استقلال، آزادی، جمهوری‌اسلامی دنبال می‌کردند. اهمیت جایگاه دو مفهوم استقلال و آزادی در منظومه‌ی گفتمان انقلاب‌اسلامی به‌حدی است که حضرت امام خمینی (ره) نیز آنها را سرلوحه سیاست داخلی‌وخارجی نهضت خود قرارداده بود و می-فرمود:
«سیاست ما همیشه بر مبنای حفظ آزادی و استقلال و حفظ منافع مردم است که این اصل را هرگز فدای چیزی نمی‌کنیم.» (خمینی، ۱۳۷۹، ج ۳: ۴۹)
«اصلی که غیرقابل‌تغییر است، این است که سیاست خارجی ما باید بر مبنای حفظ آزادی و استقلال کشور و نیز حفظ مصالح و منافع ملت ایران باشد.» (خمینی، ۱۳۷۹، ج ۳: ۹۲)
«روش اسلام و طریقه اسلام همان است که از اول در تبلیغات‌اسلامی و در شعارهای شما جوانان عزیز در سرتاسر کشور بود که ما استقلال می‌خواهیم و آزادی و جمهوری‌اسلامی.» (خمینی، ۱۳۷۹، ج ۱۷: ۲۵۸)
ج) شعار نه شرقی، نه غربی، جمهوری‌اسلامی
انقلاب‌اسلامی ایران در زمانه‌ای به پیروزی رسید که نظام بین‌الملل یک ساختار دوقطبی تمام‌عیار را تجربه می‌کرد و دو ابرقدرت مستکبر شرق و غرب که داعیه‌دار ایدئولوژی کمونیسم و لیبرال‌سرمایه-داری بودند، با تقسیم حوزه‌های نفوذ، هرکدام عملا نیمی از قلمرو جهانی در اختیار داشتند و سایر کشورها را به قرارگرفتن در زیر چتر رهبری خود و پذیرفتن مرام سیاسی‌شان فرامی‌خواندند. بدین ترتیب محیط بین‌الملل شاهد یک توزیع دوگانه قدرت بود و کشورهای ضعیف‌تر بالاخص جهان‌سومی‌ها چاره‌ای نداشتند جز این‌که از میان دو اردوگاه شرق کمونیستی و غرب لیبرالیستی دست به انتخاب بزنند و لاجرم سرسپردگی یکی را بپذیرند.
لکن انقلاب‌اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) هرگز حاضر به قبول این شرایط استکباری نبود و مصرانه می‌خواست راه سومی را پیش بگیرد که به پذیرش سلطه هیچ‌کدام از کانون‌های قدرت جهانی منتهی نشود و تامین‌کننده استقلال داخلی و عزت ملی باشد. این هدف والا و عزت‌مندانه در آینه شعار نه شرقی، نه غربی، جمهوری‌اسلامی متجلی می‌شد. به‌عبارت دیگر انقلابیون با سر دادن شعار مذکور اظهار می‌داشتند که نه دل در گرو شرق دارند و نه تابع و فرمان‌بردار غرب هستند؛ بلکه تنها و تنها صراط مستقیم اسلام را می‌پیمایند. حضرت امام خمینی (ره) نیز همواره بر این شعار تاکید می‌ورزید و آن را جزو اصول اساسی انقلاب و ضامن دوام و قوام جمهوری‌اسلامی ایران می‌دانست. ایشان می‌فرمود:
«شعار «نه شرقی و نه غربی» ما، شعار اصول انقلاب‌اسلامی در جهان گرسنگان و مستضعفین بوده و ترسیم‌کننده سیاست واقعیِ عدم‌تعهد کشورهای اسلامی است که در آینده نزدیک و به یاری خدا اسلام را به‌عنوان تنها مکتب نجات‌بخش بشریت می‌پذیرند و ذره‌ای هم از این سیاست عدول نخواهد شد.» (خمینی، ۱۳۷۹، ج ۲۰: ۱۱۴)
«بر هیچ‌یک از مردم و مسئولین پوشیده نیست که دوام و قوام جمهوری‌اسلامی ایران بر پایه سیاست نه شرقی و نه غربی استوار است و عدول از این سیاست، خیانت به اسلام و مسلمین و باعث زوال عزت و اعتبار و استقلال کشور و ملت قهرمان ایران خواهد بود.» (خمینی، ۱۳۷۹، ج ۲۱: ۳۶)
د) شعار مرگ بر آمریکا
در قاموس انقلاب‌اسلامی بارزترین مصداق برای مفهوم استکبارگری، دولت ایالات‌متحده آمریکا بود که با پشتگرمی به منابع عظیم قدرت خود می‌خواست سایه سلطه ظالمانه‌اش را در سراسر جهان بگستراند و لذا امام خمینی (ره) این مستکبر جهانی را با لقب «شیطان بزرگ» خطاب می‌کرد. نام آمریکا در حافظه تاریخی ملت ایران تداعی‌کننده انبوهی از مداخلات استعماری منفعت‌طلبانه بود. آمریکاییان از ابتدای دوران سلطنت پهلوی‌دوم، گام به صحنه سیاسی ایران نهادند و تا هنگامه سقوط رژیم شاه در ازای تامین گسترده منافعشان، نقش بزرگ‌ترین حامی دیکتاتوری مطلقه او را برعهده داشتند.
پس‌از پیروزی انقلاب تا به امروز نیز آمریکا همواره به‌عنوان عامل، پشتیبان و یا بسترساز انواع توطئه‌های براندازانه برای سرنگونی نظام جمهوری‌اسلامی ایران مطرح بوده است. به همین دلیل شعار مرگ بر آمریکا طی دهه‌های گذشته طرفداران فراوانی در میان ملت ایران داشته و ایرانیان آزاده با فریادهای خود خواستار پایان عمر این نظام استکباری قدرت‌محور شده‌اند. حضرت امام خمینی (ره) که برای اولین‌بار شجاعت ایستادگی در برابر هیمنه ابرقدرت مستکبر جهانی را به پیروان خود بخشید، درباره شعار مرگ بر آمریکا می‌فرمود:
«اگر همه مسلمینی که در دنیا هستند، الان هستند که قریب یک میلیارد هستند، اگر در روز قدس همه بیرون بیایند از خانه، فریاد کنند مرگ بر آمریکا و مرگ بر اسرائیل و مرگ بر شوروی، همین قول برای آنها مرگ می‌آورد.» (خمینی، ۱۳۷۹، ج ۱۲: ۲۷۶)
«ما شعار آزادی و استقلال را به عمل خود زینت بخشیده‌ایم؛ ما شعار مرگ بر آمریکا را در عملِ جوانان پر شور و قهرمان و مسلمانان در تسخیر لانه فساد و جاسوسی آمریکا تماشا کرده‌ایم، ما همه شعارهایمان را با عمل محک زده‌ایم.»
(خمینی، ۱۳۷۹، ج ۲۱: ۸۸)
۲۷ فروردین ۱۴۰۴ - ۲۲:۵۲
شعارهایی را که توده‌های مردمی در جریان یک جنبش‌اجتماعی مانند انقلاب سر می‌دهند، می‌توان به‌مثابه آینه‌ای دانست که اصلی‌ترین آرمان‌ها، آرزوها و مطالبات در آن انعکاس می‌یابد. لذا بررسی شعارهای مردم راهکار مناسبی برای فهم خط فکری حاکم بر جنبش‌ها محسوب می‌شود.