۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ - ۲۳:۰۱

لغت «استجازه» در ادبیات قضایی و سیاسی ایران، اشاره‌ای به برگزاری دادگاه‌های ویژه رسیدگی به اتهامات اخلالگران در نظام اقتصادی کشور است.

آگاه: در مردادماه سال ۱۳۹۷، آیت‌الله آملی لاریجانی، رییس وقت قوه قضاییه با عنایت به جنگ اقتصادی تحمیل‌شده به کشور و انجام برخی جرائم از سوی عده‌ای از اخلال‌گران و مفسدان اقتصادی همسو با اهداف دشمنان، طی نامه‌ای از محضر رهبر انقلاب اسلامی درخواست کردند تا دادگاه‌های ویژه رسیدگی به جرائم اخلال‌گران نظام اقتصادی با شرایط و ضوابطی خاص برپا شود. در این نامه درخواست شده بود تا اقدامات ویژه‌ای در برخورد قاطع و سریع با مفسدان در چارچوب قانون مجازات اخلال‌گران در نظام اقتصادی کشور مصوب سال ۱۳۶۹ با اصلاحات و الحاقات بعدی و ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ صورت گیرد.
یکی از مفاد نامه استجازه سال ۱۳۹۷ این بود که به تشخیص رییس دادگاه، جلسات ویژه رسیدگی به جرائم اخلال‌گران نظام اقتصادی، علنی و قابل‌انتشار در رسانه‌ها باشد. همچنین در بند دیگری از این مرقومه، درخواست شده بود تا کلیه مواعد قانونی لازم‌الرعایه مندرج در آیین دادرسی از قبیل ابلاغ و اعتراض حداکثر پنج روز تعیین شود و ایضا مفاد تبصره ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری در خصوص وکیل، در دادگاه‌های ویژه نیز اجرا شود. از دیگر مفاد نامه استجازه سال ۹۷، ممنوع بودن هرگونه تعلیق و تخفیف نسبت به مجازات اخلال‌گران و مفسدان اقتصادی بود؛ همچنین در نامه مزبور، درخواست شده بود تا آرای صادره از دادگاه‌های ویژه به جز اعدام، قطعی و لازم‌الاجرا باشند. مدت اعتبار این درخواست استجازه، تا مرداد سال ۱۳۹۹ تعین شده بود.
در مرداد سال ۱۳۹۹ که مدت اعتبار استجازه نخست، منقضی شد؛ ریاست وقت قوه قضاییه، شهید رییسی، طی مکتوباتی، از محضر رهبر انقلاب درخواست کردند تا استجازه برگزاری دادگاه‌های ویژه رسیدگی به جرائم اخلال‌گران نظام اقتصادی را با تغییراتی تا شهریور ۱۴۰۰ تمدید کنند. در واقع در دوره ریاست شهید رییسی در قوه قضاییه باتوجه‌به جمع‌بندی و بازخوردی که گرفته شد با تغییراتی اساسی در مقوله برگزاری دادگاه‌های ویژه مواجه بودیم؛ از جمله آنکه، انحصار وکیل تبصره ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری در پرونده‌های دادگاه‌های ویژه اقتصادی برداشته شد. همچنین انتشار جزییات و اسامی متهمان در دادگاه‌های ویژه نیز تابع قانون آیین دادرسی کیفری شد. علاوه بر اینها، مواعد و زمان پیش‌بینی شده برای اعتراض به آرای محاکم ویژه نیز منطبق با قانون آیین دادرسی کیفری شد. تغییر دیگری که در زمان شهید رییسی ایجاد شد، آن بود که مقرر شد کلیه جرائمی که تا قبل از تاریخ ۲۱ مرداد ۹۷ محقق شده و هنوز به شعب ویژه ارجاع نشده، در این شعب قابل‌رسیدگی نباشد؛ حال‌آنکه در زمان آیت‌الله آملی، زمان وقوع جرم مؤثر نبود و چنانچه ۱۰ سال پیش هم جرمی واقع شده بود، قابلیت رسیدگی در دادگاه‌های ویژه را داشت.
شرط اصلی برای برگزاری دادگاه‌های ویژه رسیدگی به جرائم اخلال‌گران نظام اقتصادی آن بود که مندرجات در نامه‌های استجازه که به موجب آنها، برگزاری دادگاه‌های ویژه مجاز می‌شدند، از طریق مجلس شورای اسلامی تبدیل به قانون شوند. با تمام تلاشی که در زمان آیت‌الله آملی و شهید رییسی صورت گرفت، تبدیل مندرجات استجازه به قانون از طریق مجلس محقق نشد؛ بنابراین در تاریخ ۳۰ شهریور ۱۴۰۰، حجت‌الاسلام محسنی اژه‌ای، رییس فعلی قوه قضاییه در نامه‌ای به محضر رهبر انقلاب درخواست تمدید استجازه را مطرح کرد. هنوز که هنوز است با گذشت چند سال، طرح اصلاح قانون مجازات اخلالگران در نظام اقتصادی، به نتیجه نرسیده است، در نتیجه رییس دستگاه قضا، پس از سه بار تمدید، با صدور بخشنامه‌ای، دادگاه‌های ویژه مفسدان اقتصادی را منحل کرد.