آگاه: اولین مناظره انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳ انجام شد و نشان داد که انتخاب سیاست‌گذاران در نوع برگزاری مناظره مدل فرانسوی است. پس از آزمون و خطاهای پی‌درپی در این سال‌ها، درنهایت این دوره مدلی انتخاب شد که ریسک و حواشی پایینی داشته باشد و تا حد امکان همه‌چیز قابل پیش‌بینی و برنامه‌ریزی باشد. این امر موجب شده تا اولین مناظره در کم‌جان‌ترین حالت خودش قرار گیرد. مناظره دوشنبه‌شب معایب بسیاری داشت اما یکی از بزرگ‌ترین معایب این بود که شاهد تکرار روش مناظرات دوره پیشین بود. اولین مناظره تبلیغاتی چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری به‌صورت زنده و با موضوع اقتصادی روی آنتن شبکه یک، سلامت، پرس‌تی‌وی، العالم و جام‌جم سیما رفت. نیمی از این ۶نامزد درحالی بر صندلی مناظره انتخاباتی۱۴۰۳ تکیه زدند که سه سال قبل نیز در همین برنامه در بین هفت نامزد ریاست‌جمهوری قرار داشتند که یا نتوانستند حداکثر آرای مردمی را کسب کنند یا به نفع نامزد دیگر از صحنه کناره‌گیری کردند.
آغازی کم هیاهو
موضوع مطرح‌شده در نخستین مناظره جز در موارد اندکی فراز و فرود و چالش خاصی نداشت و هریک از نامزدها به بیان دیدگاه‌ها و نقطه‌نظرات خود پرداختند که شاید بتوان گفت علت اصلی این اخلاق‌مداری تمهیداتی بود که رسانه‌ملی در این دور از مناظرات و طبق تجربه به‌دست‌آمده از مناظره سال۱۴۰۰ درمورد محتوای آن و برای جلوگیری از تخلفات اخلاقی درنظر گرفته بود؛ بنابراین سوالات مناظره انتخاباتی۱۴۰۳ تلویزیون به‌گونه‌ای طراحی شد تا جلوی کلی‌گویی‌ها گرفته شود و هر نامزد ملزم به رعایت اخلاق عمومی در ارزیابی دیدگاه سایر نامزدها باشد. باوجوداین واکنش‌های بسیاری نسبت به اولین مناظره نشان داده شد، برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی در حساب‌های کاربری خود نوشتند که موضوع «شبکه ذینفعان تورم» در سخنان نامزدها مفقود بود. برای بررسی کیفیت و نحوه مناظره ۲۸خرداد با دکتر سهیل احمدی، آگاه حوزه رسانه و معاون علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع) به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
سهیل احمدی با اشاره به اینکه در مناظرات، مخاطبان با فرم، محتوا و جلوه‌های بصری در مناظرات روبه‌رو هستند، توضیح داد: نخستین مناظره در جلوه‌های بصری نوع چینش صندلی، قرارگیری میکروفون‌ها، رنگ‌بندی استودیو و ... مناسب نبود و زیبایی خاصی نداشت. مقابل نامزدها میز نبود و چندین بار شاهد افتادن خودکار کاندیداها بودیم و گاهی دستان نامزدها با میکروفن‌ها برخورد می‌کرد و... همگی موجب شد تا شاهد قالب زیبایی نباشیم و در دریافت حس مخاطبان نسبت به کاندیداها و مناظرات موثر بود.
احمدی درباره فرم برنامه و نوع تعامل مجری گفت: فرم به نحوه انجام مناظرات، زمان‌بندی‌ها، موضوعات درنظرگرفته شده و نوع تعامل مجری بازمی‌گردد. اعلام زمان مجری در خلال صحبت‌های نامزدها به‌شدت روی اعصاب مخاطب می‌رفت و می‌شد از زمان‌سنج برای اعلام زمان به نامزدها استفاده شود. مجری باید بتواند کارشناس باشد و به تعبیری فضا را جذاب کند و فرم برنامه مانع از دریافت حس مثبت نسبت‌به مناظرات می‌شد. اگر محتوا جذابیت کافی را داشت می‌توانست روح فضا را تسخیر کند و نواقص فرم و محتوا کمتر به چشم بیاید.
این آگاه حوزه رسانه با بیان اینکه سرگرم‌محور بودن باید جزئی از برنامه باشد، توضیح داد: ناظر به عصر حاضر یک بخشی از سرگرمی را دارد که ایرادی به آن وارد نیست مانند سینماست. سینما محتوا را منتقل می‌کند و ممکن است محتوای عمیق و روشن‌فکری را منتقل کند اما می‌تواند در باب سرگرمی محتوا را به‌صورت کامل و جامع به مخاطب منتقل کند. باتوجه‌به اتفاقاتی که در مناظرات سال‌های گذشته به‌ویژه سال‌های شکل‌گیری مناظره دولت نهم و دهم رخ داده، معنایی از مناظره در تلویزیون در ذهن مردم شکل گرفته که این بعد سرگرم‌کننده و رقابتی عوامانه مناظرات را پررنگ کرده است. چند دوره از مناظرات با همین فضا با کیفیت‌های متفاوتی برگزار شد.
احمدی با بیان فوق‌تخصصی بودن مناظره گفت: نخستین مناظره از مناظرات دولت چهاردهم با موضوعی خشک و به‌شدت تخصصی و کارشناسانه آغاز شد. برخی از منتقدان نسبت‌به این نوع مناظره نقد داشتند و معتقد بودند مناظره یعنی کوبیدن طرف مقابل که این امکان‌پذیر نیست، چون محتوا، موضوع در نظر گرفته شده و سوالاتی که مطرح می‌شود موضوعی کارشناسانه و تخصصی است و نباید انتظار داشت که ذیل این موضوع درگیری‌های عوام فهم هم رخ دهد، چراکه خود موضوع مانع از این امر می‌شود. تعداد زیادی از کاندیداها حرف‌های کارشناسان خودشان را بیان می‌کردند و دارای ایده نبودند و صحبت‌های نامزدهایی که ایده داشتند هم برای عوام قابل فهم نبود و مشخص بود که کارشناس رسانه‌ای برخی از نامزدها اطلاعات کافی ندارند. این دو مورد از جذابیت مناظرات کاست. عموم مردم که منتظر بودند تا دستاورد ویژه‌ای از کاندیداها داشته باشند اما این امر محقق نشد. تحلیل من آن است که پس از این مناظره درصد آرا تغییر نکرده است و مردم منتظر مناظرات بعدی هستند. می‌شد به نحوی عمل کرد که برنامه جذابیت داشته باشد، آن هم به شرطی که نحوه پرسش سوالات صداوسیما تغییر می‌کرد. باید یک سوال با دو گزینه پیش‌رو پرسیده می‌شد و نسبت به آن چرایی و علت پاسخ مشخص می‌شد؛ به‌عنوان‌مثال سوال این بود که آیا ارز آزاد را قبول دارید یا خیر؟ اگر قبول دارید، علت را شرح دهید و اگر هم نه، نقد خود را بیان کنید. اگر کاندیداها بتوانند به گونه‌ای صحبت کنند که عموم مردم متوجه آن شوند مناظرات جذاب‌تر خواهد شد.
جدل‌هایی خارج از ساحت اقتصادی
این آگاه حوزه رسانه با اشاره به اینکه نحوه برخورد نامزدها در رسانه و بازخوردها از انتظارات مخاطب از رسانه است، توضیح داد: مردم از رسانه انتظار دارند که شاهد مناظراتی دقیق، جذاب و نتیجه‌بخش باشند. طیف‌های متنوعی از جامعه به تماشای مناظرات می‌نشینند. برای عده‌ای اینکه نامزدها بتوانند کارشناسانه صحبت کنند و برنامه داشته باشند، بسیار مهم است. اکثریت مردم انتظاراتی که از کاندیداها در مناظره دارند فهم این است که او می‌تواند انجام دهد یا خیر. یکی از سوالات جدی آن است که مگر می‌توان با صحبت کردن متوجه شد که آن نامزد می‌تواند کاری انجام دهد یا خیر؟ درمورد مناظره فرد مناظره‌کننده اگر سر موضوعی بتواند به‌صورت تخصصی پاسخ دیگر کاندیداها را بدهد نشانگر توانمندی اوست. اگر کاندیداها در موضعی به‌صورت تخصصی سایر کاندیداها را با اطلاعات و دانش کافی نقد می‌کردند، بیشتر از اینکه اشاره کلان به موضوعات شود می‌توانست مردم را در فهم توانمندی‌ها اقناع کند. ساحت مناظرات ساحت حرف است، نه عمل اما اینکه کدام نوع حرف زدن می‌تواند به مردم برای رأی دادن اطمینان‌خاطر دهد بسیار مهم است که در مناظره دوشنبه‌شب بسیار کم دیده شد. درگیری و نقد آرای تخصصی و اقتصادی کاندیداها کم بود و تمایل داشتند در این موضع وارد بحث و جدل نشوند، آن نامزدهایی هم که وارد شدند جدل‌شان از ساحت اقتصادی به کلان سیاست‌ها بازگشت. این موضوعاتی بود که می‌توانست موجب جذاب شدن مناظرات و از سوی دیگر، تغییر ذائقه مردم برای رأی دادن شود که باتوجه‌به متد انجام مناظره محقق نشد.
سهیل احمدی درباره تغییراتی که باید انجام شود، بیان کرد: در مناظرات بیش از مهم بودن زمان، نوع سوالات، رنگ و نور و... مجری‌کارشناس نقش ویژه‌ای ایفا می‌کند. مجری باید بتواند نقد کارشناسانه و مدیریت داشته باشد. اگر مجری توانمند و شخصی که همزمان به فضای رسانه مشرف و کارشناس است در مناظرات ورود کند، به‌شدت در ابعاد رسانه‌ای مناظرات موثر خواهد بود. ما نیازمند مدیریت مناظرات هستیم و گاهی در پایان مباحث جمع‌بندی داشته باشد تا از این فضای خشک خارج شویم. در برنامه‌های خارجی درباره انتخابات یا حتی برنامه‌های گفت‌وگومحور شبکه‌های خارجی، مجری نقش بسیار پررنگ و ویژه‌ای دارد و نوعی می‌توان گفت سوت برنامه در دستان مجری است و مدیریت کارشناسانه دارد. یکی از علت‌هایی که برنامه‌های خارجی مخاطبان بیشتری دارند هم این است. مجری‌کارشناس باید تا حدی آزاد باشد که برنامه تعارفی نشود. در صداوسیما نگاه به مجری نگاهی تعارفی است و مخاطب نیز اذیت می‌شود.
او برای اینکه بتوان در این حوزه نظرات دقیق‌تری ارائه کرد، گفت: باید یک افکارسنجی انجام شود تا انتظارات مردم از نامزدها و در نهایت رییس‌جمهوری مشخص شود. باید اطلاعات استخراج شود تا به یک اشباع نظری برسیم و از این طریق، راهبردی ویژه ارائه شود. در این صورت بهتر می‌توان برای برگزاری مناظرات ایده داد و اظهارنظر کرد.