آگاه: به طبیعت نمی‌توان زور گفت. انسان باید در خدمت طبیعت باشد. کائنات و دین هم در خدمت طبیعت انسان است. پیامبران هم با طبیعت انسان کار می‌کردند. امام‌حسین(ع) عمدا می‌خواست با طبیعت مردم کوفه آشنا شود. امام حسن(ع) هم با طبیعت مردم مواجه شد. 
دین با دموکراسی از نوع غربی و حقوق بشری موافق نیست، ممکن است شما بگویید دین با دموکراسی غربی موافق است و نمونه‌اش را در جامعه خودمان شاهدیم. در جامعه ما مردم‌سالاری با دموکراسی فرق می‌کند. اگرچه متاسفانه این دو شبیه هم هستند، اما با چنگ و دندان تلاش می‌کنیم شبیه هم نشود. چون دموکراسی حرف توی دهان مردم می‌گذارد. اما اسلام می‌گوید بگذارید مردم حرف خودشان را بگویند. 
آقای دکتر شریعتی قبل انقلاب یک نکته‌ای را فهمیده بود که کل دموکراسی‌پرست‌های بعد از انقلاب نفهمیدند! تازه ایشان در جامعه دموکراتیک زندگی نمی‌کرد، اما چند کشور را دیده و مطالعه کرده بود. ایشان می‌گفت من به نوعی از دموکراسی معتقدم، که مردم بتوانند رهبر دموکراسی متعهد را انتخاب کنند، ولی نتوانند او را عزل کنند. چراکه وقتی مردم رهبر دموکراسی متعهد را انتخاب کردند، زر و زور و تزویر این رهبر را در ذهن مردم خراب می‌کند. حال اگر مردم بگویند از این رهبری ناراضی هستیم، رأی‌شان اصیل نیست.
بعضی‌ها هرچند وقت یکبار تب رفراندوم می‌گیرند. شما اول تضمین کن آن حرفی که مردم می‌زنند، حقیقت دل مردم است، هر روز رفراندوم برگزار کن. ما چقدر بدبختی می‌کشیم تا انتخاباتمان شبیه غربی‌ها نشود. در آمریکا می‌گویند هر دفعه صهیونیست‌ها برای یک نامزد بیشتر هزینه کنند، آن نامزد رأی می‌آورد. درحالی‌که مردم ضد هیات حاکم سرمایه‌داران هستند. پس اسلام با مردم‌سالاری موافق است ولی مردم‌سالاری‌ای که حقیقی باشد. 
بعضی‌ها می‌گویند اسلام مردم‌سالاری را قبول ندارد. اگر مبنا مردم‌سالاری باشد، یزید در کوفه ۳۰هزارتا رأی و امام حسین(ع) ۷۰تا رأی داشت. امام‌حسین(ع) باید به رأی اکثریت تسلیم می‌شد. باید گفت که آن رأی حقیقی نبود. یزید با ایجاد ترس و کشت و کشتار آن تعداد رأی جمع کرد. آن آراء رأی حقیقی مردم نبود. پس اسلام با مردم‌سالاری حقیقی موافق است. امام حسین(ع) اجازه داد تا طبیعت ترس مردم رو بیاید. آنجا دموکراسی به معنای حقیقی کلمه برقرار نبود. کار دین همین است طبیعت‌ها را رو می‌کند.