آگاه: رسم بر این است که برای رویدادهای خاص، شرکت‌کننده‌ها لباسی ویژه و متناسب با همان رویداد را انتخاب کنند و با آن در مقابل دیگران حاضر شوند؛ از مهمانی‌های خانوادگی گرفته تا رویدادهای جهانی!
در رقابت‌های ورزشی جهان ازجمله المپیک و جام جهانی هم از سال‌های دور، نمادها و «اِلِمان»هایی خاص همان رویداد توسط میزبان و برگزارکننده طراحی می‌شود و از طرف دیگر، طراحی و انتخاب لباس مناسب برای مهمانان یا شرکت‌کنندگان نیز یکی از تصمیمات مهم برای آنهاست.
این موضوع یکی از مهم‌ترین مسائلی است که همواره با بحث‌ها و چالش‌های فراوانی همراه است. لباسی که انتخاب می‌شود باید نمایانگر هویت یا نمادی از یک کشور باشد اما مواردی از حضور ایران در رقابت‌های جهانی نشان می‌دهد این اصل در کشور گاهی به دست فراموشی سپرده می‌شود و گاهی علی‌رغم هزینه‌های غیرقابل کتمان، نتیجه دلچسب و رضایت‌بخشی به دنبال ندارد؛ همه اینها در حالی است که لباس ورزشکاران، فرصتی برجسته و ویژه برای جلوه هنرهای تجسمی کشور در عرصه بین‌المللی به شمار می‌رود.
در شرایطی که کشورهای دیگر با الهام از رنگ پرچم، فرهنگ، تمدن و سنت‌های خاص خود لباس‌هایی را طراحی می‌کنند که چشم‌ها را به خود جلب می‌کند ما همچنان درگیر تصمیم‌گیری‌های عجیبی هستیم که وقتی نتیجه را از قاب تلویزیون و رسانه‌ها می‌بینیم انگشت به دهان می‌مانیم که این طراحی نتیجه هنر، فرهنگ و تمدن ایرانی است؟
چنگی به دل نمی‌زنید
بگذارید به گذشته نه چندان دور برگردیم؛ به جام جهانی ۲۰۲۲ یعنی سال۱۴۰۱. یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات آن روزها، حذف تصویر یوز ایرانی از لباس تیم ملی بود. تصویر یوز ایرانی که برای اولین‌بار در جام جهانی۲۰۱۴ برزیل به‌عنوان نماد حفاظت از این گونه نادر به کار گرفته شده بود، به‌نوعی نماد ملی ایران شده بود اما تصمیم به حذف آن با نقدهای شدیدی مواجه شد.
کمی عقب‌تر برویم، به سال۱۳۹۵؛ هنگامی که از لباس کاروان ایرانی برای المپیک «ریو» رونمایی شد. ترکیب نارنجیِ عجیب و آبیِ غریب این لباس‌ها به‌سرعت سوژه رسانه‌ها و مردم عادی شد. ترکیب رنگ‌هایی که به‌جای جلوه و نمادی از فرهنگ و هنر ایرانی، به بومی خالی از هرگونه خلاقیت و پشتوانه هنری تبدیل شده بود.
نبود طراح
انتقادها بالا گرفت و واکنش‌ها مثل همیشه به شوخی و طنز کشیده شد؛ البته برخی از این واکنش‌های طنز، با تیزترین لحن‌ها اعتراض خود را به این لباس‌ها نشان دادند. این ماجرا چنان موجی از نارضایتی به پا کرد که در نهایت تصمیم بر آن شد لباس ورزشکاران تغییر کند و آنها با ظاهر دیگری راهی مسابقات شوند.
تغییر اجباری در پی انتقادهای مکرر، به امید آن تبدیل شد که شاید در آینده مسئولان اهمیت طراحی لباس‌ها را دریابند و با دقت و حساسیت بیشتری درباره آن تصمیم‌گیری کنند. سه سال بعد، کمیته ملی المپیک ایران و کارگروه ساماندهی مد و لباس کشور با همکاری طراحان برجسته تصمیم گرفتند لباس کاروان ورزشی ایران برای المپیک توکیو ۲۰۲۰ را طراحی کنند. با انتشار فراخوان، همه در انتظار نتیجه‌ای متفاوت بودند؛ اما این‌بار هم پس از رونمایی لباس‌ها برای المپیک توکیو، طراحی انتخاب‌شده چنگی به دل‌ها نمی‌زد و بار دیگر موج انتقادها ازسوی فعالان مد و کاربران فضای مجازی به راه افتاد.
انتقاد کنید، رونمایی نمی‌کنیم!
سال ۱۴۰۳ رسید و امسال برگزاری المپیک پاریس، فرصت دوباره‌ای برای ناامیدی از تصمیم رضایت‌بخش در این زمینه شده است. ماجرا از آنجا شروع شد که در تصمیمی عجیب و غریب، خبری از رونمایی رسمی لباس‌های المپیک نشد. یعنی تا زمانی که ورزشکاران به پاریس رسیدند، عکس یا تصویر واضحی از لباس آنها منتشر نشد. نتیجه آن شد که عکس‌های سلفی و یادگاری ورزشکاران در فضای مجازی، تنها راه مشاهده لباس‌های آنها بود؛ تا اینکه بالاخره پنج‌شنبه چهارم مرداد، تصاویری کم‌کیفیت از لباس‌های ورزشکاران ایرانی حاضر در المپیک به دست مردم و رسانه‌ها رسید. برخی این گمانه را مطرح می‌کنند که تعلل برای عدم انتشار تصاویر لباس ورزشکاران برای جلوگیری از آغاز موج انتقادات بوده است.
این تصاویر نشان داد که لباس رسمی کاروان ایران در مراسم افتتاحیه، ترکیبی از سفید و سرمه‌ای تیره نزدیک به مشکی است. مردان با کت سفید، تیشرت سرمه‌ای تیره و شلوار تیره، و زنان با مانتوی سفید و شلوار تیره دیده شدند. حتی برای پوشش سر زنان هم هیچ ابتکاری به خرج نداده و به یک مقنعه ساده تیره‌رنگ اکتفا کرده بودند.
یاد کادر پزشکی افتادیم
انتشار این تصاویر در شبکه اجتماعی ایکس با واکنش‌های فراوان و طنزآمیز کاربران همراه شد و به دستمایه‌ای برای شوخی و انتقاد تبدیل شد. شخصی در شبکه‌های اجتماعی نوشته بود: «لباسی که برای المپیک قرار است بپوشند، انگار لباس‌های کادر درمان است و اسپانسر آن هم دانشگاه علوم پزشکی است.» دیگری گفت: «این لباس کاروان المپیک ایران بود؟ خداوکیلی یاد مدافعان سلامت در دوران کرونا افتادم. چرا خب؟ الان این قایق‌ران است یا پرستار؟»
فرد دیگری با اشاره به تنوع لباس‌های اصیل قومیتی ایران بیان کرد: «این همه لباس‌های زیبای سوزن‌دوزی هرمزگان، لباس‌های شمالی‌ها، جنوبی‌ها، کردها و لرها داریم. این همه تنوع طرح و رنگ داریم. بعد نمایندگان ما را با روپوش سفید پرستاری به المپیک فرستادند.» برخی نیز با انتشار عکسی از رضا عطاران در لباس پرستاری، اظهار داشتند: «فکر کنم منبع الهام طراحی لباس کاروان ایران در المپیک را پیدا کردم.»
انتخاب چراغ‌خاموش
شاید سال‌های قبل و اوایل دهه۹۰، نمی‌شد به‌راحتی ادعا کرد که دسترسی به طراحان مد و لباس، کاری بسیار آسان است؛ اما این روزها تعداد طراحان لباس و کارشناسان مد و زیبایی با تعداد مصرف‌کنندگان آن در رقابت هستند، طراحی چراغ‌خاموش این لباس یا بهترم بگوییم، «عدم طراحی» این لباس بیشتر از همیشه با انتقاد مواجه شده است.
حالا علاوه‌بر طراحان مد و لباس که در فضای مجازی از این تصمیم عجیب گلایه دارند، صدای طراحانی که خود در فرآیند طراحی حضور داشته‌اند بلند شده است. آنها با انتشار طراحی‌های خود در فضای مجازی، نسبت به فرآیند انتخاب لباس انتقاد کردند و نوک پیکان این انتقادات، به سمت عدم رعایت عدالت میان طراحان و عدم انتخاب بر مبنای شایستگی بوده است. انتقادهای آنها مبنی بر این است که امکان انتخاب طرح‌های بهتر و زیباتری وجود داشته، اما به دلایل نامشخصی چنین اقدامی انجام نشده است.
طراح لباس، صفر! هوش مصنوعی، یک!
در حال حاضر، این سوال برای رسانه‌ها و مردم مطرح است که آیا برای طراحی یا باز هم بهتر بگوییم «عدم طراحی» این لباس، بودجه‌ای در نظر گرفته شده؟ هزینه‌ای پرداخت شده؟ طراح مشخصی داشته است؟
سوال تلخ‌تر آن است که روزهای اوج پیشرفت فناوری و خودنمایی هوش مصنوعی، حتی نمی‌توانستیم از این ابزارها استفاده کنیم تا با لباسی بی‌رنگ و نشان و شبیه به پوشش کادر درمان در رقابت‌ها حاضر نشویم؟ درحالی‌که با استفاده از هوش مصنوعی به‌راحتی و در کمتر از یک ساعت می‌توان لباس‌هایی طراحی کرد که نمادی از فرهنگ ایرانی و اسلامی باشند. هوش مصنوعی این قابلیت را دارد که با الهام از عناصر فرهنگی و هنری ایران، طرح‌هایی زیبا و منحصربه‌فرد ایجاد کند.
خبرنگار مهر برای اطمینان از این ادعا، خود به سراغ هوش مصنوعی رفته و با جملات ابتدایی از این ابزار خواسته است چند طراحی لباس ایرانی ارائه دهد. عکس‌های زیر نتیجه تلاش حدودا یک‌ساعته است که هرچند برای اجرایی شدن تغییراتی نیاز دارد اما یکی از آنها می‌تواند ایده خوبی برای لباس ورزشکاران باشد؛ ایده‌ای که شاید از نظر طراحی حرفه‌ای به‌قدر کافی خوب نباشد؛ اما از لباس آزمایشگاهی و فاقد طراحی که این روزها بر تن ورزشکاران‌مان می‌بینیم حتما بهتر است.
آیا طراحی لباس کار سخت و قله‌ای دست‌نیافتنی است؟ بگذارید ببینیم سایر کشورها در طراحی لباس‌های خود چه کرده‌اند. فلسطین توانسته با طراحی لباس‌هایی زیبا و منحصربه‌فرد برای بازی‌های ۲۰۲۴ توجه‌ها را به خود جلب کند. این لباس‌ها با بهره‌گیری از نمادهای ملی و فرهنگی، هویت و مقاومت فلسطینی‌ها را به نمایش می‌گذارند. پیراهن زنان با ترکیبی از رنگ‌های پرچم فلسطین، شامل قرمز، سبز، سفید و سیاه، جلوه‌ای جذاب و پرمعنا دارند. پشت پیراهن مردان آنها نیز تصویری از چفیه فلسطینی دیده می‌شود که نماد مقاومت و فرهنگ عمیق فلسطینی است. یقه‌های این لباس‌ها با برگ‌های زیتون که نمادی از صلح و دوستی است، تزیین شده است. همچنین بر سینه آنها تصاویری از موشک‌ها نقش بسته که بازتابی از واقعیت‌های تلخ جنگ و پایداری مردم فلسطین در برابر آن است.
این ترکیب هنری و معنادار از نمادها، لباس‌های کاروان هشت‌نفره المپیک فلسطین را به شاهکاری زیبا و بیانگر هویت ملی آنها تبدیل کرده است. این طراحی آن هم در روزهایی که مردم نوار غزه ماه‌هاست در برابر اسرائیل مقاومت می‌کنند و حضور صهیونیست‌ها در رقابت‌های المپیک به یکی از پربحث‌ترین موضوعات تبدیل شده، اهمیتی بیش از همیشه دارد که طراحان فلسطینی از پس آن به‌خوبی برآمده‌اند.
مغولستان، کانون توجه و تحسین‌ها
امسال، طراحی لباس کاروان المپیک مغولستان تحسین‌ها و توجه‌های بسیاری را به خود جلب کرده است. کمتر کسی انتظار داشت که طراحان کمتر شناخته‌شده مغول بتوانند در رقابت با غول‌های صنعت مد به چنین موفقیت و محبوبیتی دست یابند. ترکیب «دیل» که همان لباس سنتی مغول‌ها است با جلیقه، انتخابی بسیار محبوب بوده است. طراحان این کشور با ترکیب عناصر و نمادهای سنتی، نسخه‌ای مدرن از این لباس‌ها ارائه کرده‌اند. روی جلیقه، ۹پرچم سفید، مشعل المپیک و الگوهای گل و کوه گلدوزی‌شده که الهام‌گرفته از «نادام» است. فستیوال «نادام» با ورود ۹بنر سفید به ورزشگاه آغاز می‌شود که نماد صلح و اتحاد است، مشابه المپیک جهانی که با روشن شدن مشعل آغاز می‌شود.
هائیتی، از چرخ پنبه‌زنی تا مد روز
۱۵ورزشکار از «هائیتی» که فقیرترین کشور نیمکره غربی دنیاست با طراحی‌های «استلا ژان» طراح هائیتی-ایتالیایی، در بازی‌های ۲۰۲۴ شرکت کردند و روز جمعه به‌راحتی قابل‌تشخیص بودند. شلوارها و دامن‌های آنها با آثار هنری «فیلیپ دودار» نقاش هائیتی، تزیین شده بود.
برای خانم‌ها، دامن‌های پر نقش‌ونگار با پیراهن‌های مجلسی و کت‌های بدون آستین ترکیب شده و مردان نیز ژاکت‌هایی که از پیراهن‌های سنتی هائیتی الهام گرفته‌اند، بر تن کرده بودند. پیراهن‌های پنبه‌ای آبی‌رنگی که هم مردان و هم زنان می‌پوشند، به روش‌های سنتی هائیتی با چرخ پنبه‌زنی تهیه شده و جزئیات زیبای این طرح‌ها را به نمایش می‌گذارند.
لباس ورزشکار ایرانی، حاشیه نیست!
این انتقادها ممکن است کام برخی را تلخ کند اما نکته مهم آن است که بدانیم لباس ورزشکار ایرانی در مهم‌ترین رقابت‌های جهانی نه‌تنها حاشیه نیست، بلکه یکی از خطوط متن حضور ایران در این رویدادهاست. حقیقت آن است که پیروزی ورزشکاران و موفقیت آنها مهم‌ترین و شیرین‌ترین اتفاقی است که ممکن است در المپیک نصیب‌مان شود اما نباید در کنار این هدف، سایر جلوه‌های حضور خود را فراموش کنیم یا آن را به یک «حاشیه» تقلیل دهیم.
رقابت‌های جهانی اتفاق غیرمترقبه‌ای نیست که در پی آن شگفت‌زده شویم و فرصت کافی برای برنامه‌ریزی‌های لازم در دسترس‌مان نبوده باشد. این رقابت‌ها در بازه‌های زمانی مشخصی تکرار می‌شوند و می‌توان به‌موقع برای آنها تصمیم‌گیری کرد. حتما شایسته مردم و برازنده مسئولان نیست که هر بار ماجرای لباس کاروان اعزامی ایران به این سرنوشت دچار شود و دست آخر هم از لباسی رونمایی شود که خود را در مرکز انتقادات قرار دهد، به‌جای آنکه توجه‌ها به‌سمت حمایت از ورزشکاران ایرانی جلب شده باشد.
لباس تیم مغولستان
لباس تیم هائیتی
لباس تیم چین
لباس تیم چین