یادداشت

دنیای بی‌مرز کتابخوانی برای نابینایان و کم‌توانان

سیدامین سقراطی ـ کارشناس چاپ، نشر و فعال حوزه کتاب
۱۶ مرداد ۱۴۰۳ - ۱۱:۵۰

مطالعه کتاب یکی از لذت‌بخش‌ترین و آموزنده‌ترین تجربه‌های زندگی است. اما آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که افراد نابینا و کم‌توان چگونه این لذت را تجربه می‌کنند؟ با پیشرفت تکنولوژی، امکانات جدیدی برای این افراد فراهم شده است تا بتوانند بدون محدودیت از دنیای کتاب‌ها بهره‌مند شوند. با بررسی راه‌های مختلف کتابخوانی برای نابینایان و کم‌توانان نشان می‌دهیم چگونه این تکنولوژی‌ها می‌توانند دنیایی بدون مرز برای همه ایجاد کند.

آگاه: کتاب‌های صوتی یکی از بهترین روش‌ها برای افراد نابینا و کم‌توان برای دسترسی به محتوای کتاب‌ها هستند. این کتاب‌ها با صدای بلند و واضح خوانده می‌شوند و شنونده می‌تواند با گوش دادن به روایت‌ها، به دنیای داستان‌ها و اطلاعات جدید وارد شود. بسیاری از کتاب‌های صوتی با صدای حرفه‌ای و گاهی با افکت‌های صوتی و موسیقی‌های پس‌زمینه ضبط می‌شوند که تجربه‌ای فوق‌العاده و غنی برای شنونده فراهم می‌کنند. تصور کنید که در حال پیاده‌روی یا انجام کارهای روزانه هستید و همزمان با شنیدن یک داستان جذاب، به دنیایی جدید قدم می‌گذارید. این تجربه می‌تواند برای هر کسی شگفت‌انگیز باشد.
کتاب‌های بریل یک راه قدیمی اما بسیار موثر برای کتابخوانی افراد نابینا هستند. این کتاب‌ها با استفاده از نقاط برجسته بر روی صفحات، حروف و کلمات را به صورت قابل لمس برای افراد نابینا فراهم می‌کنند. اگرچه این روش نیازمند آموزش و تمرین است، اما امکان دسترسی به اطلاعات و دانش را برای افراد نابینا بدون نیاز به کمک دیگران فراهم می‌کند. کتاب‌های بریل همچنان در بسیاری از کتابخانه‌ها و مدارس ویژه نابینایان در دسترس هستند و می‌توانند به عنوان یک منبع ارزشمند برای یادگیری و سرگرمی مورد استفاده قرار گیرند.
تکنولوژی‌های دستیار صوتی مانند Siri، Google Assistant و Alexa به افراد نابینا و کم‌توان این امکان را می‌دهند که به‌راحتی به کتاب‌ها و اطلاعات دسترسی پیدا کنند. این دستیارهای صوتی می‌توانند کتاب‌های صوتی را پخش کنند، مقالات را بلند بخوانند و حتی به سوالات کاربران پاسخ دهند. این تکنولوژی‌ها به افراد نابینا و کم‌توان کمک می‌کنند تا بدون نیاز به دستگاه‌های پیچیده و خاص، به‌راحتی از دنیای کتاب‌ها بهره‌مند شوند. به عنوان مثال، می‌توانید از دستیار صوتی خود بخواهید تا کتاب مورد علاقه‌تان را برای شما بخواند و شما تنها با گوش دادن، از خواندن کتاب لذت ببرید.
امروزه اپلیکیشن‌های متعددی برای کتابخوانی افراد نابینا و کم‌توان طراحی شده‌اند. این اپلیکیشن‌ها با استفاده از فناوری تبدیل متن به گفتار TTS، متن کتاب‌ها را به صورت صوتی برای کاربران می‌خوانند. اپلیکیشن‌هایی مانند Voice Dream Reader و Audible از جمله این ابزارها هستند که با ارائه ویژگی‌های متنوعی مانند تنظیم سرعت خواندن، تغییر صدا و قابلیت جستجو در متن، تجربه‌ای مطلوب و متناسب با نیازهای کاربران خود ارائه می‌دهند. این اپلیکیشن‌ها به کاربران اجازه می‌دهند تا هر جا که هستند و در هر زمان که بخواهند، به کتاب‌ها دسترسی پیدا کنند.
کتابخوان‌های الکترونیکی مانند Kindle و Nook نیز با اضافه کردن قابلیت تبدیل متن به گفتارTTS به  محصولات خود، امکان دسترسی به کتاب‌های الکترونیکی را برای افراد نابینا و کم‌توان فراهم کرده‌اند. این دستگاه‌ها می‌توانند متن کتاب‌ها را با صدای بلند و واضح بخوانند و کاربران می‌توانند به‌راحتی به محتوای کتاب‌ها دسترسی داشته باشند. 
کتابخانه‌های دیجیتال مانند Bookshare و Project Gutenberg با ارائه کتاب‌های دیجیتال به فرمت‌های قابل دسترسی برای افراد نابینا و کم‌توان، گام بزرگی در جهت افزایش دسترسی این افراد به محتوای کتاب‌ها برداشته‌اند. این کتابخانه‌ها هزاران عنوان کتاب را به‌صورت رایگان یا با هزینه‌ای کم در اختیار کاربران خود قرار می‌دهند و امکان دانلود و استفاده از آن‌ها در دستگاه‌های مختلف را فراهم می‌کنند. این منابع دیجیتال، دنیایی از دانش و سرگرمی را به‌راحتی در اختیار کاربران قرار می‌دهند.
در کنار تمام این تکنولوژی‌ها و ابزارها، نقش جامعه و خانواده در حمایت از افراد نابینا و کم‌توان برای کتابخوانی بسیار مهم است. آموزش و تشویق به کتابخوانی از سنین پایین، فراهم کردن دسترسی به منابع مناسب و حمایت از افراد نابینا و کم‌توان در استفاده از تکنولوژی‌های موجود، می‌تواند تأثیر بسزایی در توسعه مهارت‌های خواندن و افزایش علاقه به کتابخوانی در این افراد داشته باشد. خانواده‌ها و دوستان می‌توانند با ایجاد محیطی حمایت‌گر و فراهم کردن منابع مناسب، نقش مهمی در ترویج کتابخوانی ایفا کنند.
کتابخوانی برای نابینایان و کم‌توانان دیگر یک چالش بزرگ نیست. با پیشرفت تکنولوژی و ارائه ابزارها و اپلیکیشن‌های متنوع، این افراد می‌توانند به‌راحتی و بدون محدودیت از لذت کتابخوانی بهره‌مند شوند. از کتاب‌های صوتی و بریل گرفته تا اپلیکیشن‌های کتابخوانی و دستیارهای صوتی، همگی در ایجاد دنیایی بدون مرز برای همه ما نقش دارند. بیایید با حمایت و تشویق از این تکنولوژی‌ها و ابزارها، دنیای کتاب‌ها را برای همه افراد قابل دسترس کنیم و به همه امکان دهیم تا از زیبایی و دانش نهفته در کتاب‌ها بهره‌مند شوند.