به گزارش آگاه، البته بازار شایعات در زمینه افزایش نرخ بنزین هرازچندگاهی، به سرخط اخبار تبدیل شده و با این حال مورد تکذیب مسئولان قرار می‌گیرد. آخرین خبر در این زمینه به ۱۵فروردین ۱۴۰۲ بازمی‌گردد، هنگامی که تصویر بی‌مهر و امضایی که صرفا متنی بی‌پایه و اساس بود، دست به دست شد و در آن از عرضه بنزین در تمام جایگاه‌ها با نرخ جدید خبر می‌داد. متنی که اعلام می‌کرد قیمت بنزین سهمیه‌ای پنج‌هزار تومان و قیمت بنزین آزاد ۷,۵۰۰تومان می‌شود.
در این خبر آمده بود که دولت افزایش قیمت سه‌مرحله‌ای بنزین را در ماه‌های فروردین، تیر و آذر انجام می‌دهد و میزان سهمیه‌ها به روند سابق توزیع می‌شود. هرچند این خبر بیشتر شبیه به شایعه بود، اما ازآنجایی‌که مسئولان دولتی و رسانه‌های نزدیک به دولت به مانور دادن روی رکوردشکنی مصرف بنزین، افزایش قاچاق سوخت و مقصر جلوه‌دادن مردم در این زمینه، مشغول بودند نگرانی‌ها از افزایش قیمت بنزین در مردم به‌وجود آمد. بااین‌حال قبل از انتشار این خبر و هم بعد از آن، بارها دولت و نمایندگان مجلس اعلام کردند که دولت و مجلس هیچ برنامه‌ای برای افزایش و تغییر قیمت بنزین ندارند و قیمت بنزین تغییر نمی‌کند.
تخمین واردات بیش از ۳ میلیارد دلار بنزین
با این حال بحران وابستگی به واردات بنزین و ناترازی در تولید و مصرف آن یکی از مسائل خطرناک در سیاستگذاری اقتصادی کشور است، زیرا علاوه بر تهدید امنیت انرژی کشور، فشار مالی جدی روی بودجه ایجاد می‌کند. این در حالی است که طبق برآوردهای صورت‌گرفته، واردات بنزین در سال۱۴۰۳، بیش از سه‌میلیارد دلار تخمین زده شده است. همچنین این مسئله به‌خاطر مهم بودن بخش بنزین و مصرف آن، باعث شده برآوردهای اولیه در جدول تبصره هدفمندی یارانه‌های انرژی نشان دهد که بیش از ۲۰۰هزار میلیارد تومان کسری در این بخش وجود دارد، این شرایط درحالی رقم خورده که ایران در گذشته، صادرات‌کننده بنزین بود و اما درحال‌حاضر، ناترازی جدی در بخش بنزین بروز یافته و ایران از منابع صادرات بنزین محروم است.
به اذعان کارشناسان، دلایل متعددی برای تشدید واردات بنزین و پیامدهای اقتصادی آن وجود دارد، یکی از این معضلات مربوط به صنعت خودروسازی کشور است. مصرف فعلی بنزین عمدتا ازسوی خودروهای سواری انجام می‌شود که به‌شدت به بنزین به‌عنوان منبع سوخت خود متکی هستند. با ایجاد انگیزه برای تولید و پذیرش خودروهای سوخت جایگزین، مانند خودروهای برقی یا خودروهایی که با گاز طبیعی کار می‌کنند، کشور می‌تواند وابستگی خود به واردات بنزین و کسری بودجه را کاهش دهد. درحال‌حاضر بنزین منبع اصلی سوخت برای مصارف حمل‌ونقل و صنعتی در ایران است. با ترویج استفاده از سوخت‌های دیگر مانند گاز طبیعی یا سوخت‌های زیستی، کشور می‌تواند اتکای خود به بنزین و تقاضا برای واردات را کاهش دهد.
از سوی دیگر، سرانه مصرف بنزین در ایران حدود ۱.۲۷لیتر به‌ازای هر نفر در روز و جزء سرانه‌های نسبتا بالاست. سرانه مصرف بنزین ایران مشابه کشورهایی نظیر لبنان، استرالیا و روسیه است. کشورهای هند و ترکیه نیز کمترین سرانه مصرف بنزین را دارند که می‌تواند به دلایل مختلف ازجمله جمعیت بسیار زیاد هند و استفاده از سایر سوخت‌ها نظیر گازوئیل باشد.
با این حال ترکیه ازجمله کشورهای خاورمیانه است که سرانه مصرف بنزین آن پایین است. بنزین سهم ۹درصدی از سبد سوخت این کشور را تشکیل می‌دهد و عمده سوخت آن توسط گازوئیل تامین می‌شود و صنعت حمل‌ونقل در این کشور مشابه اروپا دیزل‌محور است.
۱۳۰ میلیون لیتر مصرف بنزین روزانه
با این حال عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان چالش‌های حوزه انرژی را مدیریت کرد؟ به «آگاه» گفت: در چند حوزه با ناترازی انرژی مواجه هستیم، هم ذخایر انرژی در کشور محدود است و هم اینکه ظرفیت استخراج ما در نیروگاه‌های مشترک تقویت نشده است. در حوزه برق، ظرفیت تولید و مخازن در مناطق مختلف با چالش‌هایی مواجه است. ظرفیت نیروگاه‌ها به‌طور کامل در مدار نیست و در مشهد با ۵۰درصد ظرفیت کار می‌کند. این ناترازی به‌رغم افتتاح‌های جدید، به‌دلیل رشد مصرف بیش از ظرفیت‌های ایجادشده، به حدود ۱۶هزار مگاوات رسیده است.
محسن زنگنه با بیان اینکه در حوزه بنزین نیز وضعیت مشابهی داریم، خاطرنشان کرد: ما تقریبا ۱۰۰میلیون لیتر بنزین تولید داریم، اما مصرف روزانه ما به ۱۳۰میلیون لیتر رسیده است. این ناترازی‌ها یک یا دو ساله نیستند و نیاز به برنامه‌ریزی مشخص برای افزایش تولید داریم. تنها راه‌حل این مشکل، افزایش ظرفیت تولید از طریق تامین منابع مالی دولت و مشارکت سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی است. اما فارغ از این مسائل و به گفته کارشناسان، ایران در واردات هر تن بنزین، ۱۵۰دلار بالاتر از نرخ جهانی نسبت به واردات این محصول اقدام می‌کند. اقدامی که به نظر می‌رسد توجیه اقتصادی ندارد.
زمانی فریدون عباسی، عضو کمیسیون انرژی مجلس یازدهم در گفت‌وگویی در این رابطه گفته بود: «واردات هر لیتر بنزین حدود ۳۰هزار تومان برای کشور آب می‌خورد. این در حالی است که ناچار هستیم به قیمت سه‌هزار تومان بنزین را عرضه کنیم. واردات بنزین به قیمت ۳۰هزار تومان و فروش آن به قیمت سه‌هزار تومان چیزی جز هدر دادن سرمایه ملی نیست. البته منظور من از این حرف صرفا به معنی افزایش قیمت بنزین نیست.»
واردات بنزین؛ لیتری ۳۸ هزار تومان
با این حال قیمت هر لیتر بنزین براساس فوب خلیج فارس حدود ۴۵سنت است و طبق گفته‌های اخیر دبیر کل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پالایش، بنزین وارداتی لیتری ۳۸هزار تومان برای ایران تمام می‌شود که به قیمت لیتری سه‌هزار تومان به مصرف‌کنندگان داخلی فروخته می‌شود.
با همه این تفاسیر، بسیاری از کارشناسان معتقدند یکی از راه‌های جبران کسری و ناترازی انرژی به‌ویژه ناترازی موجود در بخش بنزین، افزایش قیمت آن است و بااین‌حال برخی هم این مسئله را به‌دلیل تبعات تورمی آن به‌طورکلی رد می‌کنند.
همچنین برخی از کارشناسان معتقدند مهم‌ترین عامل رشد مصرف بنزین، قیمت‌گذاری آن است و حدود چهارسال است که قیمت بنزین ثابت بوده، این در حالی است که تورم ۵۰ تا ۶۰ درصد رشد کرده است. همچنین دیگر کارشناسان بر این عقیده‌اند که سرکوب قیمتی و پایین بودن قیمت بنزین در کشور از مهم‌ترین دلایل عدم مدیریت مصرف بنزین در کشور است. به زعم آنان، باید به سمت اعمال روش‌هایی به منظور کنترل مصرف حرکت کنیم.
با این حال هستند نمایندگانی که نظرات دیگری دارند. رمضانعلی سنگدوینی در گفت‌وگو با آگاه، با بیان اینکه دکتر پزشکیان، از ابتدا تاکید کرده بودند اگر بخواهیم تغییری در قیمت بنزین داشته باشیم، با مردم هماهنگ می‌کنیم و این هماهنگی حتما به وجود خواهد آمد، اظهارکرد: شدت مصرف انرژی در کشور ما نسبت‌به دیگر کشورها بالاست، اما نکته مهم این است که آیا ما برای مردم این شرایط را فراهم کردیم که شدت مصرف انرژی را کاهش دهند!؟ مجموعه‌ای عوامل وجود دارد که باید برای کاهش مصرف انرژی در حوزه‌های مختلف، از جمله آب، برق، گاز و بنزین مورد توجه قرار گیرند. صرف اینکه به مردم بگوییم صرفه‌جویی کنید، شدت مصرف انرژی را نمی‌کاهد، بلکه اجرای این سیاست، نیازمند ابزار و روش‌هایی است.
وی با بیان اینکه افزایش قیمت، تنها یکی از روش‌های کاهش مصرف است، درعین‌حال گفت: مگر بنزین گران نشد، چه میزان صرفه‌جویی در مصرف انجام شد!؟ مصرف، حدود یک هفته کاهشی بود، اما بعد مردم ناگزیر به استفاده از بنزین سه‌هزار تومانی شدند. وقتی به مردم می‌گوییم برق و گاز را کم مصرف کنید و فرهنگ‌سازی می‌کنیم، آیا به موازات آن تجهیزات لازم را برای کاهش مصرف انرژی، به قیمت‌های مناسب یا به طور قسطی در اختیارشان گذاشته‌ایم!؟ چند درصد پنجره‌ها در ایران دو جداره هستند؟ آیا مقررات ساختمان‌سازی رعایت می‌شود!؟ وضعیت بهره‌وری بخاری‌ها و کولرها در ایران را ببینید!
وی با بیان اینکه ما بهینه‌سازی مصرف سوخت را در هیچ جایی اجرا نمی‌کنیم، افزود: بهینه‌سازی مصرف سوخت می‌تواند سالانه حدود ۱۰۰میلیارد دلار به ما عایدی بدهد. مردم باید تشویق و ترغیب به همکاری شوند و نتایج آن وارد سفره‌شان شود. از سوی دیگر باید بخش خصوصی هم وارد کنیم، رقابت‌پذیری مهم است. در ساخت خودرو در کشور ما هیچ گونه رقابت‌پذیری نیست تا به‌سمت ساخت خودروی با کیفیت بهتر و مصرف بنزین کمتر حرکت کنند؛ بنابراین ما باید اول حتما نفع مردم و شرایط اقتصادی مردم را ببینیم. اگر این کار را بکنیم موفقیم. مردم اگر ببینند ما برای آنها گام برداشتیم، مطمئنا آنها همکاری می‌کنند و به میدان می‌آیند و کمک می‌کنند. در غیر این صورت، هیچ تصمیم ملی پیش نخواهد رفت و نارضایتی ایجاد می‌شود.
مجلس اجازه افزایش قیمت بنزین را نمی‌دهد
این عضو کمیسیون انرژی مجلس تاکید کرد: مجلس اجازه افزایش قیمت بنزین را نمی‌دهد. در هر کاری که قرار است انجام شود، نباید اجازه داد به طبقات پایین و ضعیف جامعه خسارت وارد شود. وقتی انرژی و سوخت گران می‌شود، روی همه مسیرها تاثیر می‌گذارد. هر سیاستی که دولت می‌خواهد اجرا کند، حتما با هماهنگی مجلس و مردم خواهد بود. دولت قطعا این هماهنگی را انجام می‌دهد. اجرای این سیاست‌ها، حتما باید به نحوی باشد که مردم احساس نکنند که زندگی گران شده و بر معیشتشان تاثیر گذاشته است.
مواضع بنزینی دولت از زبان رییس‌جمهوری
با این حال اخیرا رییس‌جمهوری در جلسه تودیع و معارفه وزیر اقتصاد درباره موضوع بنزین مواردی را مطرح کرد که واکنش‌هایی را در پی داشت؛ وی گفت: «هیچ منطقی وجود ندارد که ما بنزین را به قیمت دلار آزاد بخریم و به قیمت سوبسید دار بفروشیم» «حالا که بنزین را (به این قیمت) بدهیم، جای بحث است که (آیا واقعا) ما باید این را بدهیم؟ علم اقتصاد، دانشمندان و تجربه بین‌المللی این حرف را از ما قبول می‌کنند؟»
رییس‌جمهوری همچنین گفت: «اقتصاددانان و کارشناسان ما باید بلند شوند و نسبت به سیاست‌های نادرستی که اجرا می‌کنیم، اعتراض کنند. اما حالا کارشناسان و اقتصاددانان اعتراض نمی‌کنند... من (به‌عنوان دولت) پول گندم، پول دارو و پول نهاده و حقوق بازنشسته‌ها را ندارم، اما بنزین دلار ۵۰تومان را می‌فروشم به اصطلاح ۱۰تومان. کدام منطقی این را از ما قبول می‌کند که ما داریم این کار را می‌کنیم؟»
با این حال پزشکیان در جریان دوران تبلیغات انتخابات هم تاکید داشت: «هر حرکتی که قرار است در جهت اصلاح قیمت بنزین و رفع هر ناترازی انجام شود، در ابتدا باید مردم را توجیه و برای آن آماده کرد و در آنها این پذیرش را به وجود آورد که این مداخله منجر به درمان خواهد شد؛ اینکه بدون مشارکت و نظر مردم یک‌شبه تصمیم گرفته شود و آن فاجعه پیش بیاید، علمی و قابل قبول نیست.»
همچنین محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، یکم شهریور ۱۴۰۳ در نخستین روز کاری خود درباره برنامه کوتاه‌مدت وزارت نفت برای رفع چالش ناترازی انرژی بنزین گفت: هم‌اکنون هرگز راهکارهای قیمتی برای رفع ناترازی بنزین مدنظر نیست. پاک‌نژاد این را هم گفت که راهکارهای غیرقیمتی رفع ناترازی بنزین نیز به بخشی فراتر از وزارت نفت یعنی در همکاری با دیگر سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها بازمی‌گردد؛ راهکارهایی مانند استفاده از خودروهای کم‌مصرف یا خودروهای برقی و مواردی از این قبیل که در دستورکار خواهد بود تا بدون افزایش قیمت بنزین امکان ایجاد تعادل در تراز تولید و مصرف فراهم شود.
همچنین محمدرضا عارف، معاون اول رییس‌جمهوری نهم شهریور۱۴۰۳ و در جلسه‌ای در سازمان برنامه‌وبودجه، خواستار ارائه برنامه و نقشه‌راه جامعی ازسوی سازمان برنامه و بودجه به دولت برای رفع ناترازی موجود در حوزه انرژی شد و گفت: به مردم اطمینان می‌دهیم که دولت چهاردهم، هیچ تصمیم عجولانه‌ای نخواهد گرفت و در هر تصمیمی، تمام پیوست‌های اجتماعی، فرهنگی و عدالت را مد نظر قرار می‌دهیم.
با این حال در کنار راهکارهایی همچون افزایش تولید بنزین برای رفع ناترازی موجود، بسیاری از کارشناسان معتقدند افزایش نرخ بنزین دور جدیدی از افزایش قیمت‌ها در اقتصاد کشور را رقم خواهد زد. این در حالی است که در مقطعی مصطفی میرسلیم، یکی از نمایندگان مجلس یازدهم، میزان اثرگذاری افزایش قیمت بنزین روی دیگر کالاها را یک تا دو درصد عنوان کرد و افزود: باید یک قیمت سهمیه‌ای برای بنزین تعیین شود و پس از اتمام سهمیه ۶۰لیتری هر فرد، مابقی مصرف با قیمت بنزین وارداتی محاسبه شود.
با همه این تفاسیر باید منتظر ماند و دید تیم اقتصادی دولت چهاردهم که اخیرا وزیر اقتصادش با تعریضی به اقدامات دولت گذشته تاکید داشته «کدام اسب زین‌شده را تحویل دادید؟» یا در اظهارنظر دیگری چنین گفته بود؛ «معیشت مردم از حد معمول خارج شده است» چه سرنوشتی را برای قیمت بنزین رقم خواهند زد؟ آیا اسب افزایش قیمت بنزین زین‌شده یا راهکارهای دیگری در نظر گرفته شده است؟