آگاه: اشاره لاوروف، به دالان زنگزور یا کریدور تازه‌ای به نام زنگزور است. مسئله‌ای است که دیگر تنها منوط به تصمیمات سیاسی و جغرافیایی ایروان و باکو نیست و باید تهران نیز درباره آن نظر دهد. مقامات کشورمان بارها و بارها اعلام کرده‌اند که مخالف هرگونه تغییر در مرزهای جغرافیایی هستند.
داستان زنگزور چیست؟
از سال۲۰۲۰ به این‌سو تقریبا هر سال در اواخر تابستان و اوایل پاییز شاهد گرم شدن تحولات در قفقاز جنوبی و بازخورد رسانه‌ای آن در کشورمان هستیم. ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ / ۶ مهر ۱۳۹۹ باکو تلاش خود را برای بازپس‌گیری اراضی اشغالی خود در منطقه قراباغ آغاز کرد و به‌سمت نیروهای نظامی ارامنه در قراباغ هجوم برد. طی این نبرد - که ۴۴روز به درازا کشید - نیروهای نظامی باکو توانستند قسمت جنوبی قراباغ را به تصرف خود درآورند. سپس با واسطه‌گری مسکو توافقنامه‌ای ۹بندی بین ایروان و باکو به امضا رسید. براساس این توافقنامه، مقرر شد که نیروهای نظامی ارمنی باقی خاک قراباغ را به‌جز قراباغ کوهستانی به باکو واگذار کنند؛ همچنین «کریدور لاچین» برای اتصال قراباغ کوهستانی و ارمنستان در نظر گرفته شد که نیروهای حافظ صلح روسی حفظ امنیت آن را برعهده گرفتند. در بند ۹ توافقنامه سه‌جانبه، ایروان متعهد شد تا مسیر ارتباطی سرزمین اصلی جمهوری باکو و برونگان آن یعنی جمهوری خودمختار نخجوان را فراهم سازد.
تقریبا یک سال بعد در تابستان سال۲۰۲۱ الهام علی‌اف، رییس‌جمهوری آذربایجان، با توسل به همین بند، کریدوری ادعایی در جنوب ارمنستان و استان سیونیک به نام «زنگزور» را خواستار شد. کریدور مدنظر علی‌اف قرار نبود تحت حاکمیت ایروان باشد. این مسئله با مخالفت طرف ارمنی روبه‌رو شد. کارشناسان نیز به این اذعان داشتند که بند نهم توافقنامه آتش‌بس تصریحی بر عنوان «کریدور» ندارد و صرفا بر «مسیرهای ارتباطی» تاکید دارد. جمهوری اسلامی ایران نیز صراحتا با این ادعا که قطع مرز ایران و ارمنستان عواملی را متعاقبا در پی دارد، مخالفت کرد.
شهریور ۲۰۲۲ نیروهای نظامی باکو چندین کیلومتر در خاک ارمنستان تا نزدیکی جرموک پیشروی کردند و همانجا متوقف شدند. اواخر شهریور امسال نیز باکو توانست با تلفات بسیار زیاد طی هجوم نظامی به سمت قراباغ کوهستانی، نیروهای نظامی محلی وابسته به دولت خودخوانده آرتساخ (قراباغ کوهستانی) را شکست دهند؛ سپس ارامنه منطقه تن به تسلیم و خلع سلاح دادند و دولت آرتساخ نیز رسما انحلال خود را تا اواخر سال جاری میلادی اعلام کرد. همین امر به مهاجرت گسترده ارامنه ساکن این منطقه به‌دلیل ترس از قتل‌عام و نسل‌کشی توسط نیروهای نظامی باکو منجر شد و بر حسب آخرین اخبار، بیش از ۱۰۰هزار نفر از مردم به ارمنستان کوچ کردند و قراباغ کوهستانی تقریبا خالی از جمعیت ارمنی شد.
کریدور ادعایی زنگزور از زمان جنگ دوم قراباغ تاکنون مورد تاکید باکو و آنکارا بوده است. دولت الهام علی‌اف از ۲۰۲۰ به این طرف پروژه‌های عمرانی گسترده‌ای را شروع کرده که شامل احداث سه فرودگاه بین‌المللی با طول باند بیش از سه‌هزار متر (مناسب برای فرود هواپیماهای سنگین) در شهرهای زنگیلان، لاچین و فضولی - که از این سه، دوتای اول افتتاح شده و دیگری نیز تا پایان ۲۰۲۴ افتتاح خواهد شد - و همچنین احداث قریب به ۷۰۰کیلومتر جاده برای اتصال مناطق مختلف قراباغ به یکدیگر و همچنین اتصال آن به مرز ارمنستان است. گفتنی است؛ شبکه راه‌آهن جمهوری باکو در جنوب تا مرز ارمنستان (در استان سیونیک) امتداد دارد؛ ولی باتوجه‌به شکل‌گیری بحران قراباغ، از ۱۹۹۲ تابه‌حال این خط که میراث شوروی است مسدود است. به احتمال فراوان، باکو برنامه‌هایی برای بازسازی این خط و ساخت خط موازی با آن دارد؛ زیرا ترکیه برنامه‌ای جدی برای اتصال ریلی به نخجوان دارد که بدون بازگشایی این خط راه‌آهن، ابتر می‌ماند.
این کریدور همچنان با مخالفت دولت ارمنستان و همچنین مخالفت صریح جمهوری اسلامی ایران همراه است.
رهبر انقلاب، در دیدارهای جداگانه با رؤسای جمهوری روسیه و ترکیه، ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان، رسما مخالفت خود را با قطع مرز چندین ساله ایران و ارمنستان اعلام کردند. متعاقبا مسئولان عالی‌رتبه کشور نیز بارها بر مخالفتشان را با تغییر ژئوپلتیک منطقه ابراز داشته‌اند.
بازی تازه روسیه در دالانی که هنوز وجود ندارد
مسئله مهم دیگر اما این است که به نظر می‌رسد باکو و آنکارا اکنون توانسته‌اند روسیه را نسبت به برتری‌های احداث دالان زنگزور برای این کشور قانع کنند. کما اینکه برخی کارشناسان معتقدند اکنون قطع صادرات گاز روسیه به اروپا و متعاقب آن توافق باکو برای انتقال گاز بیشتر به اروپا باعث می‌شود که هدف اصلی سفر پوتین به باکو مسائل اقتصادی و انرژی باشد.
در این میان، کریدور زنگزور در شرایطی که برای روسیه نیز همچون ایران از چندین کریدور منطقه‌ای برجامانده دارای اهمیت است، اما در مقابل مرزهای تاریخی ایران با ارمنستان را دچار خدشه می‌کند و ایران به‌طور قطع باید در برابر این تصمیم و ایجاد دالان جعلی زنگزور مقاومت کند، اما نکته اینجاست که روز ۸شهریور بار دیگر رسانه‌های باکو خبر از تایید روسیه برای احداث این دالان داده‌اند. ولادیمیر پوتین در جریان دیدار الهام علی‌اف، از تاسیس کریدور مورد مناقشه با ایران یعنی زنگزور استقبال کرده که انتشار این خبر بارها با مخالفت جدی ایران با ساخت این کریدور و هر مورد دیگری که منجر به تغییر در نقشه‌های ژئوپولیتیک منطقه می‌شود، مواجه شده است.
واکنش مقامات ایرانی به اقدام خصمانه روسیه
همزمان با ورود اوکراین به خاک روسیه و فشار غرب برای برتری در این جبهه، روسیه با فشار بر ارمنستان تلاش می‌کند کریدور زنگزور را برای خروج از بن‌بست تحریم‌های اروپا با همکاری جمهوری آذربایجان راه‌اندازی کند؛ کریدوری که به خفگی ژئوپلیتیک ایران منجر خواهد شد. رسانه‌ها خبر دادند که ولادیمیر پوتین در جریان دیدار الهام علی‌اف، از تاسیس کریدور موردمناقشه با ایران یعنی زنگزور استقبال کرده است. انتشار این خبر در حالی است که ایران بارها مخالفت جدی خود با ساخت این کریدور و هر مورد دیگری که منجر به تغییر در نقشه‌های ژئوپولیتیک منطقه می‌شود، نشان داده است.
ناظران سیاسی می‌گویند درصورت ساخت و تکمیل این کریدور، نقش استراتژیک ایران برای عبور بار ترانزیتی آذربایجان به‌سمت نخجوان و صادرات کالای ایرانی به این منطقه تا حد زیادی تضعیف خواهد شد. همچنین، با عبور کریدور زنگزور از داخل خاک ارمنستان و ستانده شدن کنترل آن از دولت این کشور، عملا ایران برگ برنده خود برای تاثیرگذاری بر تنش و رقابت‌های منطقه‌ای قفقاز را از دست خواهد داد. این اقدام اخیر دولت روسیه با واکنش تند مقامات ایرانی مواجه شده است.
ترسیم دوباره مرزها خط قرمز ایران است
سید عباس عراقچی، وزیر امورخارجه ایران با انتشار پیامی با هشدار جدی به روسیه نوشت: صلح، امنیت و ثبات منطقه‌ای تنها یک اولویت نیست، بلکه یکی از استوانه‌های امنیت ملی ماست و هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما، یا ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملا غیرقابل‌قبول است و برای ایران خط قرمز به شمار می‌رود.
دولتمردان روسیه تناقض مواضع‌شان درباره ایران را برطرف کنند
محسن رضایی، فعال سیاسی نیز با انتقاد از کرملین گفت: رفتار دولتمردان روسیه درباره گذرگاه زنگزور و جزایر سه‌گانه ایران، به‌هیچ‌وجه قابل‌قبول نیست و با اظهار دوستی آنها و روابط راهبردی با ایران، در تناقض آشکار است. این ابهامات را باید برطرف کنند.
روسیه هیچگاه به فکر منافع ایران نبوده است
علی مطهری، نماینده ادوار مجلس هم نوشت: دولت چهاردهم باید نسبت‌به احداث کریدور زنگزور در ارمنستان که اخیرا روسیه هم به آن تمایل نشان داده است، حساس باشد. روسیه هیچگاه به فکر منافع ایران نبوده است به‌خصوص امروز که گرفتار موضوع اوکراین است. این کریدور راه ایران به اروپا از طریق ارمنستان را مسدود می‌کند.
حمله پیشدستانه پوتین علیه ایران!
فلاحت‌پیشه، تحلیلگر سیاسی در واکنش به تلاش روسیه برای ایجاد کریدور زنگزور نوشت: زنگزور، حمله پیشدستانه پوتین برای جلوگیری از احتمال شکل‌گیری کانال‌های ارتباطی دولت جدید ایران و آمریکاست؛ کاری که دو دهه پیش با حق ایران در رژیم حقوقی خزر انجام داد.
او می‌داند به‌رغم سیاست شکست‌خورده نگاه به شرق، پیام اصلی انتخابات تنش‌زدایی با غرب و پایان وابستگی به شرق بود.
واکنش تند و رسمی دولت ایران
به‌دنبال بحث‌های اخیر، ایران نیز اقدامات دیپلماتیک را برای انتقال پیام لازم به طرف روسی انجام داده و مجتبی دمیرچی‌لو، دستیار وزیر امورخارجه و مدیرکل اوراسیا ضمن احضار الکسی ددوف، سفیر روسیه در تهران به وزارت خارجه مراتب اعتراض جمهوری اسلامی ایران را به وی ابلاغ کرد و احترام به حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و منافع متقابل کشورها را، ضامن صلح پایدار و زمینه‌ساز همکاری‌های منطقه‌ای در قفقاز ذکر کرد.