آگاه: جمعه ۲شهریورماه ساترا اعلام کرد که سریالهای «غربت» و «جوکر ۲» فاقد مجوز هستند و علیرغم تذکرات کتبی به مدیران مسئول نماوا و فیلیمو، انتشار برنامه و سریال مذکور -برخلاف قانون- انجام شده و این اقدام باعث شکایت ساترا در مراجع قضایی شد.
فصل اول برنامه «جوکر۲» پخش خود را از نیمه خردادماه در سکوی فیلیمو آغاز کرد و گویی از همان ابتدا تصمیم داشت، بدون درنظرگرفتن قواعد و چارچوبهای اخلاقی، صرفا مخاطب را با طنز سخیف و شوخیهای مبتذل و جنسی بخنداند؛ به همین دلیل با انتقادات و حواشی زیادی ازسوی بینندگان و منتقدان همراه شد. پیش از اتمام فصل اول، تبلیغات گستردهای برای فصل دوم برنامه انجام شد و بهواسطه حضور بانوان در این فصل، حساسیتهای مخاطبان را برانگیخت. هرچند به نظر میرسد فصل دوم برنامه توانسته است باملاحظه قواعد و چارچوبهای اخلاقی، به برنامه مناسبتری نسبت به فصل اول، برای مشاهده در جمع خانواده تبدیل شود؛ اما در میانه پخش فصل دوم، بیانیه ساترا منتشر و ادامه انتشار برنامه را خلاف قانون اعلام میکند.
بعد از اطلاعیه ساترا، فیلیمو واکنش رسمی نداشت و صرفا اعلام کرد که پخش قسمت جدید برنامه پس از اتمام ماه صفر خواهد بود. از این واکنش فیلیمو میتوان چنین برداشت کرد که خبری از توقیف نیست. البته این پلتفرم در واکنشهایی که بهصورت غیررسمی در رسانه تحلیلی خود (فیلیموشات) و در قالب نقد منتقدان به این بیانیه داشت، دلیل بیانیه ساترا را بهنوعی پخش فصل دوم و حضور بانوان -و نه ایرادات محتوایی فصل اول- در این برنامه دانست. در آن سمت، ساترا مشکل «جوکر ۲» را اصلا حضور بانوان نمیداند. مهران دهنمکی، عضو مجمع تحلیلگران ساترا در گفتگو با مهر گفت: «اطلاعیه ساترا درباره برنامه جوکر۲ ربطی به جوکر زنان ندارد و درحقیقت ساترا اعلام کرده است، چنانچه برنامه جوکر۲ مردان اصلاح نشود، طبق اطلاعیه قبلی که صادر کرده بود ناچار است از طریق مراجع قضایی جلوی ادامه روند انتشار جوکر۲ را بگیرد و اگر محتوای جوکر مردان اصلاح شود، ادامه انتشار جوکر زنان هم در شورای صدور مجوز ساترا بررسی خواهد شد و احتمالا با اصلاحیه اندک موفق به دریافت مجوز خواهد شد.»
سیدعلیاکبر محمودی مهریزی، معاون پایش و نظارت ساترا نیز پس از این حواشی خبر از توافق فیلیمو و ساترا و اعمال اصلاحات توسط فیلیمو داد و صدور مجوز انتشار قسمتهای بانوان برنامه را منوط به ارسال تمام قسمتهای بخش بانوان و مشاهده کار توسط اعضای شورای صدور مجوز ساترا و اعلام نظر ایشان دانست.
اگرچه بعد از اختلاف پیشآمده میان ساترا و سکو، بخش بانوان جوکر۲ اجازه پخش را دریافت و صدور مجوز جوکر آقایان در وضعیت نامعلومی قرار گرفته است؛ اما این رخداد را میتوان با دو نگاه بدبینانه و امیدوارانه تحلیل کرد. در یک نگاه بدبینانه میتوان واکنشهای فیلیمو و جریانات خبری و توییتری حول این پرونده را یک جریان رسانهای مجازی طراحیشده برای فشار بر نهاد تنظیمگر، شهرت بیشتر و افزایش بازدید برنامه به سبب حواشی ایجاد شده (بهخصوص پس از انتقادات به فصل اول برنامه) دانست؛ اما فارغ از این نگاه، میتوان امیدوارانه گفت پرونده اخیر و تبدیلنشدن آن به نزاع بین نهاد تنظیمگر و سکو (برخلاف پروندههای پیشین مانند اختلاف ساترا و فیلیمو درباره سریال سقوط) نشان از تغییر در رویکردهای ساترا و فیلیمو، بهرسمیتشناختن فرایندهای رسمی بهجای مسیرهای غیررسمی و استفاده از فشارهای امنیتی و درپیشگرفتن مسیر همراهی و تعامل با یکدیگر است. توسعه بیشتر این مدل تعاملها و دوری از رفتارهای هیجانی از سوی سکوها و ساترا و گشودگی طرفین نسبت به گفتگو و تعامل با یکدیگر، باعث خواهد شد تا طرفین با ادبیات و دغدغههای یکدیگر آشنا شوند و تنظیمگری محتوا و از سوی دیگر تولید محتوا، در مسیر سالم خود پیش رود.
مهمترین عاملی که میتواند از بروز چنین حواشی و چالشهایی در عرصه نمایش خانگی جلوگیری کند، شفافسازی، چابکسازی و تبیین مبانی و فلسفه فرآیندهای صدور مجوز اکران و ایجاد سازوکارهای جریمه و مجازات برای انتشار تولیدات بدون مجوز از سوی سکوهاست. نبود این شفافسازی و تبیین، باعث شده است تا سکوها، به بهانههای مختلف از جمله قانونی ندانستن تنظیمگری ساترا، پیچیده و طولانیبودن فرآیند نظارت و حتی در مواردی برای استفاده از فشار رسانهای پس از انتشار برای تایید آثار، بدون نگرانی از جرایم و مجازات، تولیداتشان را بدون دریافت مجوز اکران کنند و موجب آسیب به فضای فرهنگی جامعه و عادیسازی محتواهای نامناسب شوند؛ به طور مثال در همین پرونده برخی از منتقدان، فرآیند صدور مجوز پس از تحویل تمام قسمتهای برنامه را (همانطور که در ماجرای فصل دوم جوکر۲ از سوی ساترا بیان شده) فرآیندی غیرضروری و غیرچابک میدانند؛ اما باید توجه داشت که در تولیدات سریالی، برای بررسی و نظارت محتوایی بهتر ازسوی نهاد تنظیمگر، لازم است ناظرین شهودی کلی بر تمام داستان و قسمتها داشته باشند تا بتوانند بدون ضربه به بدنه اصلی فیلمنامه، بخشهای اصلاحی را مشخص کنند.
اگرچه در برخی برههها، رابطه خوبی بین تنظیمگر بخشی و سکوهای تولید محتوا برقرار است؛ اما درنهایت باید توجه داشت که حل ریشهای این اختلافات، نیاز به تصمیمهایی در لایه کلان حکمرانی محتوایی نمایش خانگی و حرکت به سمت قوانینی شفاف و متقن مبتنی بر رویکردهای هنجاری متناسب با بوم فرهنگی جمهوری اسلامی دارد و در غیر اینصورت باید باز هم شاهد بروز اختلافات بین تنظیمگر و تنظیمشوندهها باشیم.
۲۱ شهریور ۱۴۰۳ - ۱۱:۴۱
محمد رضایی، کارشناس فضای مجازی: پرونده اخیر شکایت ساترا از فیلیمو بهدلیل پخش برنامه جوکر۲ و واکنشهای پس از آن، نشان از تغییر رویکردها در نوع تعاملات ساترا به عنوان تنظیمگر و سکوها با یکدیگر داشت. تغییراتی که میتواند زمینهساز حرکت به سمت شفافیت بیشتر در فرآیندهای صدور مجوز نمایش آثار و تنظیمگری موثرتر محتوایی سکوهای تولید فیلم (VOD) باشد.