آگاه: زباله‌ها به‌عنوان طلای کثیف با ارزش بالای اقتصادی در جهان شناخته می‌شوند و به‌راحتی می‌توان با تفکیک پسماند از مبدأ جلوی چرخه ناسالم مافیای این حوزه را گرفت. یکی از مکان‌های تولید پسماند مدارس هستند و می‌توان با آموزش دانش‌آموزان و والدین آنان در جهت مدیریت پسماند از مبدأ عمل کرد. از سوی دیگر، در قانون اساسی بر برخورداری کلیه نهادها از تکلیف قانونی برای مشارکت در جهت مدیریت بهینه پسماندها تاکید شده است. در قانون مدیریت پسماندها به دسته‌بندی پنج‌گانه پسماندها اشاره شده است. پسماند مدارس در دسته پسماندهای عادی گنجانده می‌شوند. براساس ماده۹ قانون مدیریت پسماندها «وزارت کشور با هماهنگی سازمان حفاظت محیط‌زیست موظف است برنامه‌ریزی و تدابیر لازم برای جداسازی پسماندهای عادی را به عمل آورد.» البته مدیریت پسماند مدارس نیازمند همکاری نهادهای دیگری مانند آموزش‌وپرورش نیز است.
بخش عمده مدیریت پسماند از طریق نهادینه‌شدن فرهنگ عمومی در زمینه تفکیک زباله و بازیافت آن امکان‌پذیر است. آموزش و تشویق دانش‌آموزان و ارتقای فرهنگ دانش‌آموزی به‌منظور جداسازی پسماند از مبدأ، یکی از گام‌های اولیه در مدیریت پسماند مدارس و در راستای حفاظت از زمین است و باتوجه‌به اهمیت این موضوع، لازم است همه مردم، دستگاه‌ها و سازمان‌ها در کنار یکدیگر قرار بگیرند تا ساماندهی‌های لازم صورت بگیرد.
هدف از انتخاب دانش‌آموزان برای آموزش تفکیک پسماندهای خشک، استفاده از ظرفیت‌های یادگیری دانش‌آموزان و اثرگذاری آنها بر والدین در جهت نهادینه‌کردن فرهنگ حفظ محیط‌زیست و نگهداری زمین پاک است. بازیافت پسماندها نیز به کاهش تولید زباله، حفظ منابع زیست‌محیطی، کاهش مصرف انرژی، کاهش گازهای گلخانه‌ای و تغییرات آب‌وهوایی و کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند و ضروری است کلیه دانش‌آموزان نسبت به جمع‌آوری به‌موقع پسماندهای مدارس اقدام و ارتقای به چهره بصری مدارس کمک کنند.
ارائه آموزش‌های عمومی و افزایش سطح فرهنگ و آگاهی دانش‌آموزان به‌تدریج باعث کاهش میزان تولید زباله و صرفه‌جویی در مصرف منابع می‌شود که این امر کاهش هزینه‌ها، ازجمله حمل‌ونقل پسماندها را در پی دارد.
نزدیک به یک دهه است که مدیریت صحیح پسماند مدارس در میان ارگان‌ها مطرح شده است و سه ارگان سازمان محیط‌زیست، شهرداری و وزارت آموزش‌وپرورش بنا داشتند این پروژه مهم را با همکاری به نتیجه برسانند اما در ادامه و در مرحله اجرا هر کدام ساز خود را زدند و تاکنون همکاری میان آنها نهایی نشده است.
شهرداری به تکلیف قانونی خود عمل نمی‌کند
مهدی خادم‌ثامنی - مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست- در گفت‌وگو با ایسنا درباره مدیریت پسماند مدارس می‌گوید: پسماند مدارس جزو پسماندهای عادی است و طبق قانون مدیریت آن به عهده شهرداری‌ها و دهیاری‌های آن منطقه است. طبق ماده۴ آیین‌نامه قانون مدیریت پسماندها باید به‌صورت تفکیک شده جمع‌آوری شوند. نه‌تنها در مدارس بلکه باید در سطح شهر شرایطی ایجاد شود که مردم بتوانند پسماندشان را به‌صورت تفکیک‌شده تحویل شهرداری‌ها دهند. او ادامه داد: متاسفانه شهرداری‌ها اقدامی در این راستا انجام نمی‌دهند. من موضوع را به دادستان کل کشور و آقای مخبر، معاون اول دولت سیزدهم، گزارش کردم. باید پیگیری شود که چرا شهرداری به تکلیف قانونی خودش عمل نمی‌کند. این کار اختیار نیست، بلکه تکلیف قانونی شهرداری‌هاست اما متاسفانه شهرداری‌ها تمکین نمی‌کنند. ما طی دو سال گذشته حدود ۷۰۰پرونده حقوقی برای شهرداری‌های مناطق ایجاد کردیم که ۳۰۰پرونده منجر به محکومیت شده است اما متاسفانه جرم و جزا همخوانی ندارد.
مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست اضافه کرد: شهرداری‌ها تفکیک پسماند از مبدأ را انجام نمی‌دهد. آنها در واقع مدیریت اجرایی را در دستورکار ندارند. متاسفانه بیشتر رأی‌های صادرشده تعزیری بوده است. معمولا هم طول عمر شهرداری‌ها کوتاه است و هم رأی‌هایی که صادر می‌شود با تخلف انجام شده همخوانی ندارند. در این شرایط قانون را بازنگری کردیم. اصلاحات را به کمیسیون‌های مجلس بردیم و اکنون در صحن مجلس است. فرصت نشد به تصویب نهایی برسد و باتوجه‌به اینکه وزرا مشخص شدند و حالا دیگر از نظر کاری سبک‌تر شده‌اند، امیدواریم بتوانیم در صحن مجلس نهایی کنیم.
محمد الموتی، دبیر شبکه‌های مردم‌نهاد محیط‌زیست و منابع طبیعی، با اشاره به اختلاف میان سه ارگان سازمان محیط‌زیست، شهرداری و وزارت آموزش‌وپرورش و دلایل بی‌سرانجامی این پروژه می‌گوید: یکی از مهم‌ترین کارهایی که تقریبا از یک دهه پیش شروع شده اما به دلیل ناهماهنگی‌ها متوقف شده، همین مسئله است. آموزش کاهش تولید پسماند باید از مدارس شروع شود. اقدامات چندجانبه‌ای را در مدارس می‌توان برای مدیریت پسماند انجام داد. قرار بود آموزش تفکیک پسماند از مبدأ و کاهش تولید آن همچنین نصب تجهیزات تفکیک پسماند با همکاری سازمان محیط‌زیست، شهرداری‌ها و وزارت آموزش‌وپرورش در یک تفاهم سه‌جانبه انجام شود.
او ادامه می‌دهد: حدود ۱۰سال است که این کار روی زمین مانده است و احتمالا توافقی در زمینه مجری کار ندارند. اگرچه این تصمیم عملیاتی نشده است اما در استان‌ها مواردی داریم که نهادها همکاری کرده و به نتایج خوبی رسیده‌اند. ضمن اینکه تشکل‌ها کم‌وبیش در برخی از استان‌ها مثل گیلان، هرمزگان، بوشهر و اصفهان برای آموزش‌های کارگاهی در مدارس اقداماتی انجام داده‌اند.
دبیر شبکه‌های مردم‌نهاد محیط‌زیست و منابع طبیعی با انتقاد از عدم همکاری شهرداری، سازمان محیط‌زیست و وزارت آموزش‌وپرورش می‌گوید: در این رابطه گلایه‌های زیادی وجود دارد. آموزش‌وپرورش خیلی راحت در تفاهمنامه با دستگاه‌ها پای کار می‌آید اما در عمل نشان داده اشکالات بسیار زیادی در اجرای آن دارد. حتی خود سازمان محیط‌زیست می‌توانست با برخی اقدامات حداقلی تجهیزاتی مثل سطل زباله رنگی را فراهم کند تا دانش‌آموزان در سال‌های ابتدایی ورود به مدرسه درباره تفکیک پسماند آموزش ببینند. ساماندهی پسماند مدارس بودجه‌ای دارد اما هر ارگان می‌خواهد فرد مدنظر خودش اجراکننده باشد.
او اضافه می‌کند: حتی خود تشکل‌ها هم می‌توانند مجری باشند اما این اتفاق درنهایت رخ نداد. بعضی از تشکل‌ها در اردیبهشت سال۱۴۰۲ یک نامه مفصل خطاب به سازمان محیط‌زیست و با رونوشت به سازمان شهرداری‌ها نوشتند و بر لزوم همکاری مسئولان مدارس با تشکل‌های محیط‌زیستی در جهت ارائه آموزش‌های مربوط به مدیریت پسماند در مدارس تاکید کردند. تشکل‌ها آمادگی دارند که براساس برنامه‌ای منطقه به منطقه آموزش‌های اولیه را در حوزه تفکیک و تولید کمتر پسماند به دانش‌آموزان بدهند اما متاسفانه این برنامه عملیاتی نشد.
الموتی ادامه می‌دهد: سال گذشته با یک همکاری چهارجانبه بین شهرداری لاهیجان، تشکل‌ها، آموزش‌وپرورش و محیط‌زیست در یک الگوی مشخص انجام گرفت و زنگ پسماند در مدارس شهر لاهیجان به صدا درآمد و این کار را تبدیل به یک رویداد ملی کردیم و در سال تحصیلی جدید قرار است که یک روز به نام روز پسماند و یک زنگ به نام زنگ پسماند داشته باشیم. در آن روز خاص آموزش‌های سراسری در قالب رویداد و همایش توسط تشکل‌ها داده شود و سال آینده اختتامیه‌اش برگزار می‌شود و به بهترین‌های حوزه مدیریت پسماند هدایایی داده شود.
او تاکید می‌کند: اگر مسئولان و ارگان‌ها همکاری کنند، چنین کارهایی را می‌شود انجام داد. از نظر دستورالعمل‌ها و تجهیزات کمبودی نداریم و تنها مسئله این است که دستگاه‌های مسئول کنار هم باشند تا از پایه شروع کنیم اما متاسفانه تا امروز این امر میسر نشده است.