آگاه: حضور محمدرضا ظفرقندی در رأس وزارت بهداشت دولت چهاردهم هم که همزمان با اعتراضات سراسری پرستاران شد، او را وادار کرد به اظهارات رسانه‌ای‌اش رنگ وعده‌هایی درخصوص کاهش مهاجرت کادر درمان بدهد. بدون اینکه جزییات اجرایی شدن وعده‌های خود را بیان یا اشاره‌ای به قوانین برزمین‌مانده مشاغل سخت، بهره‌وری مشاغل یا تعرفه‌گذاری خدمات حرفه پرستاری کند. حالا در شرایطی که تعداد پرستار به ازای هر هزار نفر جمعیت در کشور ما ۱.۶نفر، یعنی تقریبا نصف کف استانداردهای تعیین‌شده ازسوی سازمان بهداشت جهانی است، نظام سلامت با تمام توان برای سایر کشورهای دنیا از جمله کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و اروپایی پرستار تربیت می‌کند. به‌طوری‌که در ازای هر ۱۲هزار نفر فارغ‌التحصیل پرستاری در سال، بالغ بر سه‌هزار نفر مهاجر داریم.
روایت اول
درس خواندن برای مهاجرت
پشت چهره خسته و عبوس و رفتار عصبی و گاهی پرخاشگر برخی از پرستاران که خیلی از مردم در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی می‌بینند، مطالبات قانونی اجرایی‌نشده‌ای است که مدت‌ها روی زمین مانده و دولت به دولت دست به دست می‌شود. تا قبل از سال۷۴، تمام پرداخت‌ها به کادر درمان به‌صورت ثابت بود. یعنی حقوق ثابتی می‌گرفتند، اما از سال۷۶ که طرح کارانه‌ها اجرا شد، یعنی پول وارد بهداشت و درمان شد همه‌چیز به ضرر مردم شد. تا قبل از آن محور مریض بود، الان محور تعداد ویزیت یا تعداد خدمات است. یعنی دقیقا از زمانی که به بیمارستان به چشم یک بنگاه اقتصادی نگاه شد، این بلا بر سر سیستم بهداشت و درمان آمد. در آن سال‌ها، ورودی پرستاران در نظام سلامت زیاد و خروجی‌ها کم بود. اما الان هر چه هم ظرفیت پذیرش دانشجوی پرستاری بالا می‌رود، داوطلبان برای اینکه در نهایت مهاجرت کنند وارد این رشته می‌شوند. همچنین در گذشته انصراف از تحصیل زیاد بود، اما الان زیاد نیست. چون با هزینه کم و راحت درس می‌خوانند و بعد مهاجرت می‌کنند و درآمد بالا و شرایط کاری متعادل‌تر نسبت به اینجا به دست می‌آورند.
محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار در واکنش به این شرایط به آگاه می‌گوید: مهاجرت موضوعی است که وزارت بهداشت پیش پای پرستاران گذاشته است. دلایل مهاجرت پرستاران یک‌روزه ایجاد نشده و به‌خاطر کم‌توجهی مسئولان وزارت بهداشت به کادر پرستار طی ادوار گذشته و به‌تدریج ایجادشده و الان پرستار به این نتیجه رسیده که مهاجرت کند. وی ادامه می‌دهد: مهم‌ترین دلیل این اتفاق تامین معیشت است. پرستاری در دنیا شغلی سخت و پرخطر است و پرستار مرتب در مواجهه با بیماری‌های پرخطر مثل ایدز، هپاتیت، کرونا و... و عوامل پرخطر بیماری‌زاست و جانش تهدید می‌شود. مواجهه مکرر با بیماران درحال احتضار و فضای شغلی توأم با بار منفی روانی دارد. حالا در دنیا برای این شغل سخت جذابیت‌هایی ایجاد می‌کنند که افراد جذب این شغل شوند و بعد در این حرفه بماند.
روایت دوم
حقوق پرستار ایرانی یک سی‌ام پرستار خارجی
شریفی‌مقدم خاطرنشان کرد: درحال‌حاضر یک پرستار در بیمارستان ۱۳میلیون تومان حقوق ثابت می‌گیرد. اگر این رقم را به دلار تبدیل کنیم حدودا ۲۰۰دلار می‌شود. درحالی‌که پرستار این امکان را دارد که در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس یا عمان که از نظر فرهنگی به ما نزدیک است دوهزار دلار در ماه حقوق بگیرد. یا در اروپا سه‌هزار و ۵۰۰ یورو یا در آمریکا ۶هزار دلار بگیرد. چون پرستاری حرفه سختی است و معمولا آدم‌ها رغبت کمتری به آن دارند، در آن کشورها سعی می‌کنند سطح زندگی پرستارها به‌عنوان حرفه‌ای که بسیار موردنیاز مردم است، ارتقا دهند. خب عقل سلیم ایجاب می‌کند برود جایی که چهارهزار دلار حقوق می‌دهند تا اینکه در جایی بماند که ۲۰۰دلار حقوق می‌دهند. علاوه بر این معیشت یکی از دلایل مهاجرت پرستاران ایرانی است. پرستار در کشورهای خارجی آرامش دارد. نیروی انسانی به اندازه کافی هست، احترام دارد و بی‌عدالتی نیست. شأن اجتماعی دارد. وی درباره مصادیق بی‌عدالتی این حرفه بیان می‌کند: «بی‌عدالتی همه‌جانبه است. یکی اختلاف پرداخت در بین گروه‌های پزشکی است. در دنیا اختلاف پرداخت بین گروه‌های پزشکی به‌ویژه بین پزشک و پرستار به‌طور متوسط سه‌برابر بیشتر نیست، آن هم با شرایط کاری برابر؛ مثلا در عربستان اختلاف پرداخت ۱.۵برابر است. در انگلیس ۲.۴برابر و در آمریکا ۲.۲برابر است. در بعضی از کشورها تا چهار برابر هم هست ولی میانگین در دنیا بین دو تا سه برابر است. در کشور ما پرستاران یک حقوق ثابت دارند و یک پرداخت متغیر تحت عنوان کارانه که اختلاف پرداخت در کارانه بین پرستار و پزشک تا ۱۰۰برابر هم می‌رسد. باتوجه‌به اینکه درمان یک کار تیمی است ایجاب می‌کند همه کسانی که مشارکت دارند با نسبت‌های منطقی دریافتی داشته باشند. مثلا در محدوده اتاق عمل که شرایط برای همه یکسان است جراح ۲۰۰میلیون می‌گیرد، پرستار دومیلیون می‌گیرد. این اختلاف ۱۰۰برابری در پرداخت در روی کره زمین بی‌سابقه است.
روایت سوم
افزایش خوانده‌های پرستاری به مراجع انتظامی
دبیرکل خانه پرستار در پاسخ به این سوال که آیا این اختلاف در پرداخت به‌خاطر اختلاف در مسئولیت شغلی نیست؟ می‌افزاید: «درحال‌حاضر مسئولیت پرستار در قبال عملکردش کم نیست. اگر پرستار در حیطه کاری‌اش قصور کند و مریض دچار خسارت شود، همان مسئولیت را دارد که پزشک دارد. برخلاف آنچه به نظر می‌آید پرستار زیر نظر پزشک کار نمی‌کند بلکه شرح وظایفی دارد. مثلا در صورت قصور در تزریق یک آمپول حتی اگر پزشک آن را اشتباه تجویز کرده باشد پرستار باید قبل از تزریق درستی آن را چک کند، چون اگر پزشک اشتباه تجویز کند و پرستار همان دستور را اجرا کند، پرستار بیش از پزشک مقصر است. حالا اگر تجویز درست باشد تزریق اشتباه باشد تمام مسئولیت مستقیما به‌عهده پرستار خواهد بود. علاوه‌براین مسئولیت پرستاران ۲۴ساعته است. در یک دهه گذشته، خوانده‌های پرستاری به مراجع انتظامی بیشتر از قبل شده است. چون تعداد نیروی پرستاری کم است، همیشه خسته‌اند و کاری که باید سه نفر انجام دهند یک نفر انجام می‌دهد، این یک نفر هم از یک شیفت دیگر آمده، در این صورت خطا اجتناب‌ناپذیر است. با این حال باید پاسخگو باشد.» وی اضافه می‌کند: «در برخوردها هم همینطور است. یعنی پرستار در صورت غیبت یا مرخصی بدون هماهنگی باید به ۱۰جا جواب بدهد، اگر تکرار شود به هیات تخلف معرفی می‌شود. از حقوقش کم می‌کنند، بخشش را عوض یا قطع قراردادش می‌کنند. درحالی‌که برخی از رزیدنت‌ها یا دستیاران به جای پزشک جراحی می‌کنند و پولش را جراح می‌گیرد. یا اسم یک پزشک جراح را به‌عنوان کشیک می‌گذارند و هر کار درمانی که پرستاران، رزیدنت‌ها و دستیاران انجام می‌دهند به اسم آن پزشک تمام می‌شود و تعرفه‌اش را می‌گیرد. هیچ‌کس هم با آن پزشک برخوردی نمی‌کند. مهرش کار می‌کند و در پایان ماه چند صدمیلیون دریافتی دارد. چنانچه پرستار هم اعتراض کند، یا شیفت و بخش و بیمارستانش را عوض می‌کنند یا کارانه‌اش را کم می‌کنند یا هیات تخلفات می‌خواهدش.»
روایت چهارم
سایه شبح شبه‌قانون روی سر نظام سلامت
بنابراین گزارش تعرفه‌ای که الان پرستاران خواهان اجرای آن هستند، در سال۱۳۸۶ در مجلس مصوب شده و سران قوا بر اجرایش اصرار داشتند اما تا دو سال پیش که اصلا اجرا نمی‌شد. از سال۱۴۰۱ هم شبحی از بدون پشتوانه حقوقی و کارشناسی در حال اجراست.
به بیان دیگر مهم‌ترین خواسته پرستاران اجرای قانون است و آنها به اجرا نشدن قوانین مصوب در حوزه پرستاری اعتراض دارند. در حالی که تعرفه‌گذاری خدمات پزشکی را از سال ۷۶ تا ۹۲ بدون اینکه مصوبه داشته باشد اجرا می‌کردند. شریفی مقدم ادامه می‌دهد: «قانون بازنشستگی با ۲۵سال سابقه کار که برای مشاغل سخت است، در مورد پرستاری اجرا نمی‌شود. خدمات تمام گروه‌های پزشکی و پیراپزشکی به جز پرستاران در بیمارستان از سال۷۶ تعرفه دارد. درحالی‌که پرستار بیشترین خدمات را هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی ارائه می‌دهد. حتی در پرداخت کارانه به پزشکان، بار مالی را که به دولت تحمیل می‌کرد هم در نظر نگرفتند و سال‌ها بدون اینکه مصوب باشد، پرداخت شد.» وزارت بهداشت با وجود تاکیدات چندباره مقام معظم رهبری و حمایت سران قوا، سال‌ها در برابر اجرای قانون سال۸۶ درمورد تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری مقاومت کرده است.
طبق این قانون خدمات بهداشتی و درمان براساس پنج شاخص تعرفه‌گذاری می‌شوند؛ اول اینکه کاری که انجام می‌شود چقدر برای بیمار خطر دارد. دوم اینکه کاری که انجام می‌شود برای عامل آن چقدر خطر دارد. سوم اینکه یک خدمت چقدر زمان می‌برد. چهارم این است که یک خدمت توسط چه کسی با چه تخصص و مدرکی انجام می‌شود. مثلا در سیستم پرستاری از دیپلمه بهیاری تا دکتری پرستاری داریم. پنجم ضریب اصطکاک در خدماتی است که با دستگاه انجام می‌شوند، مثل دیالیز.
درحال‌حاضر در کتاب ارزش‌های نسبی که در وزارت بهداشت مبنای پرداخت بیمه‌هاست، حدود ۱۰هزار خدمت پزشکی و هزار و ۵۰۰خدمت سایر گروه‌های پزشکی تعرفه‌گذاری شده است، اما حدود ۸۰۰خدمت پرستاری تعرفه‌گذاری نشده است و حتی از این پول تعداد ۲۰۰ مورد خدمت را که تعرفه‌گذاری شده‌اند هم پزشکان دریافت می‌کنند. تعرفه‌گذاری پرستاری براساس همان پنج شاخص هم خواسته پرستاران است.
دبیرکل خانه پرستار در این‌باره خاطرنشان می‌کند: «بی‌توجهی گاهی عمدی به این خواسته‌ها راه‌هایی پیش روی پرستاران قرار داده که ترک شغل، تغییر شغل، مهاجرت و بیکاری داوطلبانه ازجمله آنها هستند که از بین آنها مهاجرت خسارت بیشتری متوجه کشور می‌کند.»
روایت پنجم
فرمول خنده‌دار پرداختی‌ها
درحال‌حاضر هر بار وزارت بهداشت پولی برای مطالبات پرستاران تخصیص می‌دهد تقسیم بر تعداد تخت‌های بیمارستانی می‌کنند. بعد تعداد تخت‌ها را تقسیم بر تعداد روزهای سال می‌کنند، معادل ریالی رقم به‌دست‌آمده را به خدمات پرستاری اختصاص می‌دهند. حالا در طول ۲۴ساعتی که بیمار روی تخت بخش بستری است، مجموعه خدمات پرستاری را ازسوی تیم پرستاری دریافت می‌کند. یعنی رقم به‌دست‌آمده بین آن تیم پرستاری سرشکن می‌شود. درحال‌حاضر با فرمولی که ذکر شد به ازای هر تخت در ۲۴ساعت، تعرفه خدمات پرستاری ۲۷۰هزار تومان است که ۱۴درصد آن با تشخیص بیمارستان به سایر گروه‌ها تخصیص داده می‌شود و ۱۰درصدش مالیات است. در نهایت این رقم برای پرستاران به دو – سه‌میلیون تومان در ماه می‌رسد؛ رقمی که برای یک گروه دیگر ۱۰۰ تا ۲۰۰میلیون می‌شود و برای یک پرستار دو تا سه‌میلیون.
همچنین طبق قانون ارتقای بهره‌وری، ساعت کاری پرستار باید نسبت به سایر گروه‌ها کمتر شود. یعنی به جای ۴۴ساعت، ۳۶ساعت در هفته کار کند. علاوه‌بر این روزهای تعطیل و شب‌ها هم باید ضریب ۱.۵ بخورد. درحالی‌که چون نیرو کم است، به پرستار اضافه‌کار اجباری می‌دهند و با این کار در عمل این قانون را زیر پا می‌گذارند. اضافه‌کار باید با توافق طرفین باشد. اما هیچ پرستاری حاضر نیست اضافه‌کاری کند چون نرخش پایین است. الان نرخ اضافه‌کاری برای یک شیفت هفت‌ساعته، ۱۵۰هزار تومان است؛ یعنی ساعتی ۲۰هزار تومان. این رقم براساس حقوق اعلام‌شده در حکم تعیین می‌شود و بین ساعتی ۲۰ تا ۳۰هزار تومان در ساعت است.
روایت ششم
پرستاران راننده تاکسی اینترنتی می‌شوند
همچنین تعداد پرستار موردنیاز جامعه یا براساس تعداد تخت‌های بیمارستانی یا براساس نسبت آن به جمعیت محاسبه می‌شود. اما با تغییر سبک زندگی در جوامع از آنجا که خدمات پرستاری به تعداد تخت‌های بیمارستانی منحصر نمی‌شود، سازمان بهداشت جهانی نسبت تعداد پرستار به جمعیت جوامع را معتبرتر دانسته است. طبق این فرمول به ازای هر هزار نفر جمعیت، سقف پرستار موردنیاز ۱۱نفر و کف آن سه‌نفر است. این استاندارد تاکید دارد که وجود کمتر از سه پرستار به ازای هر هزار نفر در سیستم بهداشت و درمان کشورها باعث می‌شود، مردم آسیب ببینند. در کشور ما این رقم ۱.۶نفر بوده که حالا کمتر هم شده است، یعنی نصف کف استاندارد جهانی.
به گفته شریفی مقدم درحال‌حاضر حدود ۲۵۰هزار نفر کادر پرستاری در بخش خصوصی، دولتی و نظامی در سراسر کشور داریم که عدم اجرای قانون مبتلا به همه آنهاست. وی با استناد به آمار ۵۰هزار نفری پرستاران بیکار، کم بودن ظرفیت پذیرش دانشجوی پرستاری را از مجموعه علت‌های کمبود نیروی انسانی در این حوزه دانسته و بیان می‌کند: «اتفاقا ظرفیت‌های پذیرش بالاست. اما ما در جذب و نگهداشت پرستار ضعیف عمل می‌کنیم. در برابر این بی‌قانونی که وزارت بهداشت در دهه‌های گذشته انجام داده یکی از راه‌هایی که پیش پای پرستاران قرار می‌گیرد، مهاجرت است. از بین پرستاران کسانی که وابستگی‌های فرهنگی و عاطفی کمتری دارند، مهاجرت می‌کنند. بعضی وارد بازار کار می‌شوند که کم‌دردسرترین و پردرآمدترین آنها رانندگی تاکسی اینترنتی است. فرد بدون اینکه در معرض خطر انواع بیماری قرار بگیرد با یک پراید ۳۰ تا ۴۰میلیون تومان درآمد دارد.»
روایت هفتم
یک‌ششم فارغ‌التحصیلان پرستاری را جذب کردیم
دبیرکل خانه پرستار شرح می‌دهد: «آمار دقیقی برای تعداد پرستاران متقاضی مهاجرت در دست نیست. اما برآوردها حدود سه‌هزار نفر در سال است. درحال‌حاضر مهاجرت پرستاران، کانال، تونل یا خروجی خاصی ندارد که براساس آن بشماریم چه تعداد رفته‌اند یا چه تعداد درخواست مهاجرت دارند.» اگرچه درخواست تایید صلاحیت‌های حرفه‌ای یکی از کانال‌هاست که از این کانال سالانه حدود دوهزار نفر به سازمان نظام پرستاری درخواست می‌دهند، اما همه به آن نیاز ندارند. خیلی‌ها به محض گرفتن پذیرش از بیمارستان مقصد عازم می‌شوند. شریفی مقدم می‌گوید: «سالانه حدود ۱۲هزار نفر فارغ‌التحصیل پرستاری داریم که رقم کمی نیست. این رقم را در پنج سال اخیر ضرب کنید حدود ۶۰هزار نفر پرستار می‌شود. اما در همین مدت فقط ۱۰هزار نفر جذب کرده‌ایم که به دلیل همین بی‌قانونی‌ها بسیاری از آنها را هم نتوانسته‌ایم، نگه داریم. بسیاری رفته‌اند، بسیاری تغییر شغل داده‌اند و بسیاری هم فکر می‌کنند در خانه بنشینند ضررش کمتر است. آخرین گروه هم کسانی هستند که ناچارا کار می‌کنند و راه فراری ندارند. آنها نیروهایی خسته و کوفته و کم‌انگیزه هستند که برایشان خطا اجتناب‌ناپذیر است.»
وی با بیان اینکه پرستاران آمریکایی یک شیفت کار می‌کنند بااین‌حال ساعت کاری آنها را از هفت ساعت به ۹ ساعت در روز رساندند، ضریب خطای آنها به شکل قابل‌ملاحظه‌ای بالا رفت، گفت: بعد ما از پرستاری که چند شیفت پشت سر هم کار کرده و بی‌عدالتی می‌بیند و مورد بی‌قانونی و بی‌توجهی است و پرداختی‌هایش در مقایسه با سایر گروه‌های پزشکی و پیراپزشکی ناچیز است انتظار ارائه خدمات متناوب و باکیفیت داریم. دود این بی‌توجهی‌ها به چشم مردم می‌رود.»
در نهایت تمام پیگیری‌های دو ماه گذشته جامعه پرستاری به خبری منتهی شد که چهارشنبه گذشته رسانه‌ها به نقل از خسرو صادق‌نیت، مشاور وزیر بهداشت و مدیرکل حوزه وزارتی منتشر شد که طی آن نامه ترمیم مبلغ اضافه‌کاری پرستاران به دولت ارسال شد. وی یکی از مهم‌ترین مشکلات پرستاران را توزیع منابع مالی برای پرداخت معوقات به آنها ارزیابی و اعلام کرد: عملکرد دانشگاه‌ها در این زمینه مورد ارزیابی قرار گرفته است. همچنین مبلغ اضافه کاری به ازای هر ساعت کار پرستاران و میزان موظف اضافه کاری مورد بررسی قرار گرفت و راهکار اصلاح این مشکل و ترمیم مبلغ به ازای هر ساعت اضافه‌کاری کادر درمان پس از برگزاری جلسات تخصصی با مسئولان پرستاری دانشگاه‌ها و انجمن‌های پرستاری در نامه‌ای به هیات دولت منعکس شده تا مراحل قانونی آن طی شود.