۲۵ مهر ۱۴۰۳ - ۲۳:۵۰

استفاده از عنصر تبلیغات در نبردها و جنگ‌ها پیشینه‌ای طولانی در تاریخ دارد؛ از رجزخوانی در جنگ‌های کهن گرفته تا پروپاگاندای نظامی در جنگ جهانی دوم که هم توسط متفقین و هم متحدین به کار گرفته شد.

آگاه: در جنگ اول خلیج‌فارس استفاده از رسانه در جنگ وارد مرحله جدیدی شد و خبرنگاران شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان (CNN) سوار بر تانک‌های آمریکایی در حمله به عراق نقش‌آفرینی می‌کردند و عملیات و بمباران‌ها زنده پخش می‌شد. به تعبیر برخی از اندیشمندان مانند ژان بودریار، تصویر جنگ خلیج‌فارس در سی‌ان‌ان واقعی‌تر از خود جنگ بود. اکنون آن چیزی که جدید است تحولات فناوری رسانه و امکانات جدیدی است که در اختیار دولت‌ها و سازمان‌ها و نهادها و نیز کنشگران غیردولتی قرار گرفته است؛ البته بسیاری از این کنشگران و بنیادها و اندیشکده‌ها در جهان هم وابستگی‌های پنهان و آشکار دولتی دارند و از فناوری‌های نوین رسانه‌ای و روش‌های جدید ارتباطات و اطلاع‌رسانی مبتنی بر هوش مصنوعی و علوم شناختی استفاده می‌کنند و عملیات مختلف تبلیغاتی و جنگ روانی برپا می‌کنند. اصطلاح «جنگ ترکیبی» (Hybrid warfare) نخستین‌بار در مطالعات راهبردی توسط یک تحلیلگر نظامی به نام فرانک هافمن در سال۲۰۰۷ در کتابی با عنوان «منازعه در قرن۲۱: ظهور جنگ‌های ترکیبی» به کار رفت. از نظر هافمن، در جنگ ترکیبی علاوه‌بر فنون نظامی از ابزارهای غیرنظامی مانند فشار اقتصادی و تحریم، حملات سایبری، و به خصوص عملیات رسانه‌ای و جنگ روانی استفاده می‌شود. آنچه به‌عنوان رکن مهم جنگ ترکیبی در ادبیات جدید این عرصه مطرح شده است، استفاده از فناوری‌های نوین رسانه‌ای و هوش مصنوعی و گسیل ارتش‌های سایبری برای تحت‌تاثیر قراردادن افکار عمومی، ایجاد تردید و ابهام درباره وقایع و اوضاع کشور و نهایتاً تحریک گروه‌هایی از مردم به‌منظور حضور میدانی است. تولید عمدی و سازمان‌یافته اخبار دروغ و اطلاعات نادرست بخش مهمی از عملیات جنگ ترکیبی است. در چنین فضایی است که مفاهیمی مانند کژآگاهی (Disinformation) و اخبار جعلی (Fake news) در مطالعات رسانه و ارتباطات اهمیت فراوان پیدا کرده است. جنگ ترکیبی اخیر علیه محور مقاومت و جمهوری اسلامی ایران توسط رژیم اشغالگر قدس نیز بخش مهمش مبتنی بر کژآگاهی است. با اطلاعات غلط، آمیختن راست و دروغ، نشر اخبار جعلی، تولید تصاویر دستکاری شده و انتشار ویدئوهای قدیمی و نامرتبط یک بمباران رسانه‌ای راه می‌اندازند که در آن تشخیص حقیقت از تصاویر برساخته بسیار دشوار می‌شود. به دلیل همین مخاطرات جدید است که در سال۲۰۱۹ عنوان اصلی همایش سالانه انجمن بین‌المللی ارتباطات و رسانه (IAMCR) در اسپانیا به این موضوعات اختصاص یافته بود. این‌بار به‌جای تاکید همیشگی بر مفهوم «آزادی رسانه‌ها» که به شیوه‌های گوناگون مورد سوءاستفاده شرکت‌های عظیم سرمایه‌داری قرار گرفته است، موضوع اصلی همایش، یافتن راهکارهایی برای دفاع از «شرافت انسانی» در جهان امروز و شرایطی است که حقوق انسان‌ها به نام آزادی پایمال و «حقیقت» دست‌نیافتنی و محل نزاع شده است.
اینجاست که در حوزه داخلی مسئله اساسی و مهم روایت اول مطرح می‌شود. رسانه‌های ما برای اینکه بتوانند روایت اول را در مواجهه با جنگ ترکیبی دشمن داشته باشند باید هم از نظر برون‌سازمانی حمایت شوند و هم از نظر درون‌سازمانی تقویت شوند. این تقویت شامل دسترسی‌های خبری قوی‌تر، ورزیدگی حرفه‌ای بیشتر و بالارفتن سواد رسانه‌ای می‌شود.