آگاه: حالا از موجودی به نام فیلترینگ در کشور تنها پوسته‌ای باقی مانده که بار تخمین خسارت حدود ۱.۵میلیون دلاری معادل حدود ۱۰۰میلیارد تومان در هر ساعت و نزدیک به ۲۴۰۰میلیارد تومانی در هر روز را به دوش می‌کشد، به‌طوری‌که برآوردهای اولیه نشان داد در مرحله اول اختلال در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، زندگی شغلی بیش از ۱۰میلیون نفر را مختل کرده است. مضاف بر اینکه این امر در عمل دولت الکترونیک و زیست‌بوم تجارت الکترونیک در کشور را به چالش کشیده است. در تمام دنیا فیلتر فضای مجازی به دو دلیل انجام می‌شود؛ اول، محدود کردن دسترسی مخاطب به برخی محتواهای موجود در این فضا و شبکه‌های اجتماعی و دوم، وادار کردن صاحبان شبکه‌های اجتماعی به تعامل فرهنگی و سیاسی و امنیتی با کشورهای میزبان که مورد دوم باتوجه‌به منافع مالی فراوان این شبکه‌ها و کاربردهای فراوان آنها توجیه دارد. علاوه بر این، یکی دیگر از دلایل این ایجاد محدودیت، باز کردن فضای رشد و نمو برای شبکه‌های اجتماعی داخلی و محتواهای قابل انطباق با فرهنگ داخلی کشورها و شکستن انحصار شبکه‌های بیگانه است. منافع اطلاعاتی و فرهنگی و اقتصادی گردانندگان شبکه‌های اجتماعی که اتاق فرمان آنها در خارج از کشور بود، از طرفی و جذابیت‌های این فضا برای کاربران از سوی دیگر و نبود جایگزین‌های قوی بومی برای این شبکه‌ها از سمت سوم باعث شد، راه‌های دور زدن فیلترینگ از جمله استفاده از اینترنت ماهواره‌ای و استفاده از فیلترشکن و کدهای پروکسی همه دست به دست هم دهند تا پنبه فیلترینگ را بزنند.
خودزنی فیلترینگی
گزارش‌ها حاکی از این است که ایجاد محدودیت در دسترسی به فضای مجازی در برخی موارد ضربه‌های جبران‌ناپذیری به زمینه‌های رقابتی فرهنگی مانند تولید محتوای انقلابی و اقتصاد داخلی زد و در نتیجه فیلترینگ کارکردی ضد خود پیدا کرد؛ به‌طوری‌که محدودیت‌های اینترنتی حتی بر سرویس‌دهی شرکت‌های داخلی هم تاثیر منفی گذاشت؛ به عنوان نمونه، طبق گزارش سال گذشته شرکت ملی پست، درآمدهای پستی پس از اختلال اینترنت یک‌سوم کاهش یافته است؛ به بیان دیگر، این اقدام بدون زمینه‌سازی و ایجاد بستر برای حفظ سلامت زیست‌بوم تجارت الکترونیک باعث شد فعالیت اقتصادی عده زیادی به نفع درآمد پنهان و غیرقابل رهگیری گروهی خاص از بین برود.
ظرف دو سال گذشته که فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی فیلترینگ بی‌بازگشتی را تجربه کردند، در مقابل ضربه‌ای که به کسب‌وکار افرادی خورد که از راه فعالیت در فضای مجازی امرار معاش می‌کردند، شغل نان و آب‌داری برای بعضی دیگر ایجاد شد به اسم خرید و فروش فیلترشکن و در این بین فقط دلالان فیلترشکن و کدنویسان برنده داستان فیلترینگ بودند.
کسی گردن نمی‌گیرد
سید ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی در مورد پیش نیازهای قانونی رفع فیلتر از فضای مجازی به «آگاه» می‌گوید: فیلتر و رفع فیلتر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه انجام می‌شود. در آن کارگروه، بررسی می‌شود براساس قانون جرایم رایانه‌ای سایت یا شبکه اجتماعی که فیلتر شده چه جرمی مرتکب شده است. آیا حقوق افراد یا جامعه را ضایع کرده یا مرتکب جرم اخلاقی شده است. در آن قانون برای هر کدام از این مصادیق جریمه‌ای تعیین شده که با جرم اتفاق افتاده منطبق می‌شود و در نهایت بر اساس درخواست یکی از اعضا باز یا بسته می‌شود. وی ادامه می‌دهد: اینستاگرام و واتس‌آپ به‌دنبال حوادث ۱۴۰۱ و ازسوی شورای عالی امنیت ملی بسته شد و کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه در فیلتر این دو شبکه اجتماعی نقشی نداشت.
رقابت محدودیت بی زمان و تصمیمات بی‌بازگشت
فیروزآبادی در مورد تعیین مدت اعمال محدودیت این شبکه‌ها می‌افزاید: تا زمانی که درخواستی از سوی یکی از اعضای آن کارگروه مبنی بر رفع فیلتر دریافت نشود، اعمال محدودیت به قوت خود باقی است. متاسفانه در کشور ما یکی از اشکالات موجود این است که شبکه‌های اجتماعی را زماندار نمی‌بندند. یعنی احکام صادره در این رابطه نامحدود است، مگر اینکه یکی از اعضا درخواست کند که باز شود.
با وجودی که تماس‌های مکرر «آگاه» با مسئولان کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه فضای مجازی، از جمله معاون فضای مجازی دادستان و دبیر این کارگروه بی‌پاسخ ماند اما جلسه چهارشنبه گذشته هیات دولت یک تیتر برگزیده داشت و آن هم این بود: «روند رفع فیلتر در حال پیشرفت است.» جزییات این خبر که فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت آن را تایید کرد، از سوی ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اینطور تشریح شد: روند رفع فیلتر روبه‌جلو و درحال پیشرفت است. نگاه ما وفاق و همدلی است و از تصمیمات هیجانی پرهیز می‌کنیم. وی در مورد موضوع رفع فیلترینگ افزود: دومین جلسه شورای سران قوا تشکیل شده و ما هم گزارش دوم خود را که با حضور نمایندگان سران قوا برگزار شده بود ارائه دادیم. هاشمی بیان کرد: تصمیماتی اتخاد می‌کنیم که پایدار بوده و تقریبا برگشت از آنها ممکن نباشد. وی درباره قانونمند کردن فضای مجازی، خاطرنشان‌کرد: موضوع رفع فیلترینگ در دولت با جدیت دنبال شده و این اقدام نشان از این دارد که عزم دولت جدی است. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت: باور ما این است که قانونمند شدن فضای مجازی به نفع همه است و معتقد به این نیستیم که حکمرانی و قانونمندی فضای مجازی به معنای فیلترینگ است. حالا باید دید دولت در آینده چطور این شرایط را مدیریت می‌کند که ضمن پاسداری از فرهنگ جامعه و حفاظت از جوانان و سرمایه‌های انسانی، پیوست اقتصادی و سیاسی و امنیتی حضور و فعالیت در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را به کار ببندد، درعین‌حال که فیلتر شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی و محدودیت‌های دسترسی به برخی اطلاعات را از میان برمی‌دارد.