آگاه: استقبال ۵۳۱هزار و ۱۴۱نفر از زنان خانه‌دار از این نوع بیمه، از بین ۲۱میلیون زن خانه‌دار واجدشرایط، گویای گاف‌های اجرایی بیمه زنان خانه‌دار است که به‌جای اینکه باری از روی دوش این زنان بردارد، خود به هزینه‌ای تحمیلی بر خانوار تبدیل شده است؛ به‌طوری‌که آنچه درحال‌حاضر با عنوان بیمه زنان خانه‌دار اجرا می‌شود، الگویی از طیف خدمات بیمه‌ای است که پشتوانه قانونی و حمایت‌های دولتی را ندارد و فقط به درد تکمیل ادبیات مدیریتی و اجرایی می‌خورد وگرنه هیچ‌یک از اهداف تامینی و تکریمی زنان خانه‌دار را محقق نمی‌کند.
طبق آخرین گزارش‌ها، بنا به گفته رییس اداره بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه اختیاری سازمان تامین اجتماعی، براساس حداقل دستمزد مصوب شورای عالی کار در سال۱۴۰۳ سهم حق‌بیمه پرداختی ازسوی بیمه‌شده با نرخ ۱۲درصد ماهانه معادل ۸۸۸هزار و ۶۰۰تومان، نرخ ۱۴درصد ماهانه معادل یک‌میلیون و ۳۷هزار تومان و نرخ ۱۸درصد ماهانه معادل یک‌میلیون و ۳۳۳هزار تومان است. این در حالی است که ارزیابی‌های میدانی نشان می‌دهد ارزش اقتصادی بخشی از کارهای خانه‌داری درحال‌حاضر رقمی بالغ بر ۵۲میلیون تومان در ماه به ازای هشت ساعت کار در روز و هفت روز هفته است؛ بنابراین حتی در همین نوع اجرای بیمه زنان خانه‌دار هم تناسب‌های درآمدی و اقتصادی شغل خانه‌داری لحاظ نشده است. لازم به تاکید است که این امر حاصل این نگاه در جامعه است که شغل خانه‌داری را در میان مشاغل شناخته‌شده قلمداد نمی‌کند.
خیلی‌ها فکر می‌کنند ارزشگذاری اقتصادی مجموعه کارهای زنان خانه‌دار، مادرانگی و نقش زن را در قوام خانواده خلع قداست می‌کند. با این‌حال سالیان متمادی فعالیت خانه‌داری که طیفی از خدمات را شامل می‌شود، فرسودگی روحی و جسمی را برای زن به ارمغان می‌آورد که شاید معادل‌سازی اقتصادی آن کمی از زحمات او را جبران و در زمان سالمندی، بخشی از نیازهای مادی‌اش را تامین کند. درحال‌حاضر تامین معاش بسیاری از بانوان به‌ویژه بعد از فوت همسرانشان آن هم در شرایطی که همسر بیمه نداشته باشد، با چالش‌های جدی مواجه است. از طرفی، وابستگی مالی زنان خانه‌دار با وجود ساعات زیاد کار در خانه آن هم بدون مرخصی و وقفه و تعطیلی، باعث شده زنان به دنبال استقلال مالی عازم کارگاه‌های کار در بیرون از خانه شوند و همین امر ساختار اجتماعی و سبک زندگی خانوادگی را تحت تاثیر قرار دهد و کیست که نداند این تغییر سبک زندگی برای جامعه چه تبعاتی دارد. افزایش سن ازدواج، استقبال از زندگی مجردی، کاهش فرزندآوری و تمایل به تعداد اندک فرزند ازجمله تبعات این نادیده گرفته‌شدن برای سال‌های متمادی است.
بر این اساس، جوامعی که از این ناحیه احساس خطر می‌کنند، تلاش می‌کنند تا این روند را به نفع منافع زیست جمعی خود تغییر دهند؛ به‌عنوان نمونه ارزشگذاری کار خانه‌داری، تعریف خانه‌داری به‌عنوان یک شغل با مزایای مالی و جایگاه اجتماعی، دادن امتیازات اجتماعی به زنان خانه‌دار ازجمله این تلاش‌هاست که به تناسب در بسیاری از کشورهایی که در سراشیبی رشد جمعیت و تغییر سبک زندگی خانوادگی قرار دارند، انجام می‌شود. باوجوداین در کشور ما کمبودهای مزمن درآمدهای دولت باعث شده دستگاه اجرا در این زمینه کاملا منفعل عمل کند و برخلاف تاکیدات مسئولان اجرایی، در عمل شاهد اتفاق موثری در این عرصه نباشیم، آن هم برای نزدیک به ۱۵سال.
نظافت ۳۲ میلیون؛ نگهداری از بچه‌ها ۲۰ میلیون!
درعین‌حال و اگرچه قیاس مجموع کارهایی که یک مادر با چاشنی عشق و علاقه برای خانواده و فرزندانش انجام می‌دهد با کارهایی که یک نیروی خدماتی در ازای دریافت پول برای یک خانواده غریبه انجام می‌دهد مع‌الفارق است، بااین‌حال برای اینکه برآوردی از ارزش اقتصادی کار در منزل به دست بیاید، با یکی از شرکت‌های خدماتی تماس گرفتیم. نتیجه این شد که برای خدمات نظافت که مجموعه نظافت منزل، شستن ظرف‌ها و لباس‌ها را شامل می‌شود، هر روز به ازای چهار ساعت اول ۸۳۰هزار تومان و برای هر ساعت اضافه ۱۵۴هزار تومان هزینه باید پرداخت شود که به قرار هفت روز در هفته در هر روز هشت ساعت کار، در هر ماه رقمی حدود ۳۲میلیون تومان می‌شود. همچنین برای نگهداری دو کودک در سنین بین چهار تا هشت سال به اضافه آشپزی روزانه برای چهار نفر در ماه رقمی حدود ۲۰میلیون تومان دستمزد می‌گیرند که درمجموع یک‌سوم خدماتی که یک خانم خانه‌دار با رغبت تمام و به صورت شبانه‌روزی به خانواده خود ارائه می‌دهد ۵۲میلیون تومان در ماه برای خانوار هزینه خواهد داشت.
از طرفی، از آنجاکه این روزها ارزش هر چیزی تا زمانی که با معادل ریالی و ارزی آن سنجیده نشود، در عمل در میان سایر خدمات و کالاها گم می‌شود. بسیاری از کارشناسان خانواده و حقوق زنان برای اینکه توجهات را به ارزش شغل خانه‌داری جلب کنند دست به چرتکه می‌شوند تا نشان دهند فرزندآوری، فرزندپروری و خانه‌داری اهمیت فراوانی دارند.
تاکیدات رهبر انقلاب در تبیین جایگاه خانه‌داری
رهبر انقلاب بارها بر ارزش و اهمیت کار خانه‌داری و فرزندپروری تاکید کرده‌اند. از جمله در دیدارشان با جمعی از مداحان در اردیبهشت سال۹۲ که با برشمردن برخی امتیازات انحصاری زنان از جمله خانه‌داری، فرزندآوری، اهتمام به حفظ محیط خانواده، انس خانوادگی و پرورش و تربیت فرزندان تاکید کردند: خانه‌داری و فرزندآوری مجاهدتی بزرگ و هنر زنانه است که توأم با صبر، عاطفه و احساسات است و اگر توجه لازم به آن صورت پذیرد، پیشرفت یک جامعه تضمین خواهد شد.»
همچنین اوایل سال ۸۹ که ایشان در دیدار با اقشار مختلف مردم فرمودند: «در داخل خانواده، از نظر اسلام مرد موظف است که زن را مانند گلی مراقبت کند. می‌فرماید: «المرأة ریحانة»؛ زن گل است. این مربوط به میدان‌های سیاسی و اجتماعی و تحصیل علم و مبارزات گوناگون اجتماعی و سیاسی نیست؛ این مربوط به داخل خانواده است. «المرأة ریحانة و لیست بقهرمانة»؛ این چشم و دید خطابینی را که گمان می‌کرد زن در داخل خانه موظف به انجام خدمات است، پیغمبر با این بیان تخطئه کرده است. زن مانند گلی است که باید او را مراقبت کرد. با این چشم باید به این موجود دارای لطافت‌های روحی و جسمی نگاه کرد. این، آن نگاه اسلامی است.»
ایشان همچنین در دیدار با جمعی از جامعه بانوان کشور در دی‌ماه سال۹۰ هم تصریح کردند: «دولت باید به خانم‌هایی که کار تمام‌وقت یا نیمه‌وقت را قبول کرده‌اند، با مرخصی‌ها، زمان بازنشستگی یا مدت زمان کار روزانه، کمک کند تا بتوانند به مسئله مادری برسند، به مسئله خانه‌داری برسند.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دی‌ماه ۱۴۰۱ نیز هنگامی که جمعی از بانوان به حضورشان مشرف شدند نیز اظهار کردند: «زن در نقش همسر، مظهر عشق و آرامش‌بخشی و در نقش مادر، مانند حق حیات است؛ البته باید توجه کرد که خانه‌داری به معنای خانه‌نشینی نیست، بلکه به معنای اصالت دادن به خانه، در عین فعالیت در عرصه‌های مختلف جامعه است.»
رهبر انقلاب در تبیین نقش زن در خانواده، زن را به گلی و عطر خوشبو و هوای تنفس در فضای خانه تشبیه کردند و گفتند: چنانچه زن در خانه داوطلبانه مایل به انجام کار باشد، اشکالی ندارد اما به تصریح روایات، زن در خانه همچون یک کارگر نیست که دیگران بتوانند او را به انجام کار وادار کنند.
ایشان دو نقش اصلی زن در خانه را نقش مادری و نقش همسری برشمردند و افزودند: زن در نقش همسری مظهر عشق و آرامش برای مرد است که نمونه‌هایی از درخشش این نقش در کتاب‌های شرح‌حال همسران شهدا برجسته است.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در برشمردن خصوصیات نقش مادریِ زن، گفتند: در نقش مادری، زن صاحب حیات است، چراکه فرزندان خود را متولد می‌کند و با عشقی بی‌بدیل آنها را پرورش می‌دهد، ضمن اینکه مادران بیش از همه عامل انتقال عناصر هویت ملی و افشاننده بذرهای ایمان و اخلاق
در فرزندان هستند.
رهبر انقلاب، مهم‌ترین و اصلی‌ترین وظیفه زن را دو نقش مادری و همسری، یعنی نقش خانه‌داری خواندند اما تاکید کردند: البته خانه‌داری به معنی خانه‌نشینی و پرهیز از تدریس، مجاهدت و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی نیست، بلکه یعنی زن هر کار دیگری که ذیل اصالت خانه‌داری امکان و به آن علاقه داشت، بتواند انجام دهد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تاکید بر اینکه خانواده بدون حضور و احساس تکلیف زن قابل اداره شدن نیست و برخی گره‌ها جز با سرانگشت ظریف زن باز نمی‌شود، افزودند: «همچنانکه هیچ زنی در تقدم حفظ جان فرزندش با فلان کار اداری، تردید ندارد در اهمیت تربیت اخلاقی و ایمانی فرزند نیز تردیدی نیست و چنانچه زن ناگزیر از انتخاب یکی از دو عرصه باشد، خانواده مهم‌تر است.» حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همچنین تاکید کردند: «بعضی‌ها خیال می‌کنند کار کردن در خانه وظیفه زن است؛ نه، وظیفه زن مطلقا این نیست که در خانه کار کند. غذا پختن، رخت شستن، تر و تمیز کردن وظیفه زن نیست؛ مرد و زن باید با هم تفاهم کنند. حالا بعضی از مردها خوشبختانه این کارها را می‌کنند و در خانه کار می‌کنند، به زن کمک می‌کنند، متصدی بعضی از کارهای خانه می‌شوند. به‌هرحال، این جزو وظایف زن نیست.» اگرچه مجموع تاکیدات و رهنمودهای ایشان تاکنون اثری در مناسبات اجرایی دولت‌ها نداشته است و هر بار برای این پشت گوش‌اندازی‌های مدام بهانه‌ای آورده شده است، اما این امر باعث نشده زنان خانه‌دار عرصه تلاش‌های بی چشمداشت خود را برای پاسداری از کیان خانواده و تربیت و پرورش فرزندان خالی بگذارند.
کار بدون دستمزد زنان خانه‌دار
براساس گزارش جهانی سال۲۰۲۴، زنان ۷۶.۲درصد از کل کارِ بدون دستمزد در جهان را انجام می‌دهند و مطابق گزارش مجمع جهانی اقتصادی، ۱۵۲سال زمان لازم است تا زنان در اقتصادِ جهان به برابری با مردان برسند. زنان در کشورهای درحال‌توسعه روزانه ۵.۵ساعت و در کشورهای توسعه‌یافته ۴.۵ساعت «کارِ بدون دستمزد» انجام می‌دهند.
از آنجا که ۷۰درصد از بخش مراقبتی جهان را زنان تشکیل می‌دهند، به همین دلیل در بحث مراقبت، از کار خانگی یاد می‌شود. درحقیقت مراقبت یک اقتصاد بسیار بزرگ است که در معنای کلی در اقتصاد، به دو دسته مراقبت «مستقیم» و «غیرمستقیم» تقسیم می‌شود و در زیرمجموعه این تقسیم‌بندی نیز کار رایگان و غیر رایگان دسته‌بندی شده است. براساس گزارش جهانی سال۲۰۲۴، زنان ۷۶.۲درصد از کل کارِ بدون دستمزد در جهان را انجام می‌دهند. مطابق گزارش مجمع جهانی اقتصادی، ۱۵۲سال زمان لازم است تا زنان در اقتصادِ جهان به برابری با مردان برسند. به عبارتی، زنان ۳۲برابر مردان، کارِ بدون دستمزد انجام می‌دهند و پیش‌بینی می‌شود که ۲۴۹ میلیون زن در اقتصاد مراقبت مشغول به کار هستند.
بسیاری از کشورهای دنیا کار خانگی را در GDP محاسبه می‌کنند. این محاسبه به این معنا نیست که به زنان خانه‌دار حقوقی پرداخت کنند، بلکه ضمن ارزش‌آفرینی اقتصادیِ خانگی، از شهروندان پرسیده می‌شود که اگر کسی قرار باشد کارهای خانه را انجام دهد، ماهانه باید چه مقدار حقوق به او پرداخته شود؟ گاهی اوقات در محاسبات، میزان حقوقی که باید در نظر گرفته شود از درآمد رسمی سرپرست خانواده بیشتر خواهد بود.
اگرچه دولت‌ها برای جذب رأی، درخصوص بیمه زنان خانه‌دار تبلیغات می‌کنند اما در پیاده‌سازی و اجرای آن مکانیزمی ندارند، چراکه کار زن خانه‌دارِ در دهک اول و دوم، با کاری که زنان دهک نهم و دهم که در بسیاری موارد خدمتکار دارند؛ متفاوت است، از سویی دیگر نیز مشخص نیست از چه منابعی این بیمه باید پرداخت شود، چراکه در خانه مرد و فرزندان خانواده هستند که از خدمات رایگان مادر استفاده می‌کنند. زمانی که از بیمه زن خانه‌دار صحبت می‌شود، باید به‌صورت شفاف تفاوت بیمه زنان خانه‌دار در دهک‌های پایین‌دست جامعه با دهک‌های بالادست جامعه مشخص شود چراکه امکانات مادی و معنوی زنان در دهک پایین کمتر است و درعین‌حال فشار نقش بیشتر با امکانات محدودتری را تجربه می‌کنند.