آگاه: این مسئله به اندازه‌ای در میان افکار عمومی باعث بدبینی شده که حتی دستاورد کاهش آلودگی هوا و عوارض پدیده وارونگی را که انتظار می‌رود به‌دنبال توقف مازوت‌سوزی در سه نیروگاه کشور صورت بگیرد پوششی برای اعلام خبر کمبود گاز و عدم موفقیت دولت در تامین سوخت نیروگاه‌ها و به دنبال آن بروز خاموشی‌ها تعبیر می‌کنند. از سوی دیگر، درحالی‌که کشور با ۳۵هزار مگاوات کمبود انرژی برق مواجه است، تلاش دولت‌های گذشته در بهترین حالت به تولید ۹هزار مگاوات منتهی شده است.
گام اول
تولید برق کشور در آستانه خاموشی
به گزارش آگاه؛ پایان هفته گذشته، آغاز یک سلسله بحث بر سر دلایل ناترازی انرژی و پیدا کردن مقصر خاموشی در فصل سرما بود. بحثی که هر چه هوا سردتر می‌شود، داغ‌تر می‌شود. خیلی‌ها ناترازی انرژی را آشی می‌دانند که مجلس هفتم برای کشور پخته است. وقتی که به تثبیت قیمت‌ها رأی داد و برنامه چهارم توسعه را زمین‌گیر کرد. طبق این برنامه قرار بود قیمت بنزین ظرف پنج‌سال به فوب خلیج‌فارس برسد که بخشی از عایدات آن به سمت سرمایه‌گذاری روی نیروگاه‌های برق می‌رفت که درحال‌حاضر فرسوده شده‌اند و امکان جذب سرمایه‌گذار خصوصی یا خارجی روی آن کم است.
عده دیگری هم بر این باورند که بیش از ۸۰درصد ذخایر گازوئیل ۱۸نیروگاه گازی و سیکل ترکیبی ایران خالی شده و ۱۰.۵هزار مگاوات از ظرفیت تولید برق کشور در آستانه خاموشی قرار دارد. این میزان نیاز انرژی خانگی، صنعتی، کشاورزی، اداری و تجاری ۱۹میلیون نفر است. جداول خاموشی برق از دیروز در همه استان‌ها منتشر شد و سخنگوی دولت علت قطعی برق را ممنوعیت مصرف مازوت در سه نیروگاه عنوان کرده است. این سه نیروگاه در بیشترین میزان تولید خود کمتر از پنج درصد برق شبکه را تامین می‌کنند.
منظور، معاون سابق رییس‌جمهوری گفته ذخیره‌سازی سوخت مایع کافی می‌توانست از خاموشی برنامه‌ریزی‌شده جلوگیری کند. سال ۱۴۰۰ زمانی که ذخیره نیروگاه‌ها به کمتر از ۱.۷میلیارد لیتر رسیده بود ذخایر با برنامه‌ریزی منظم ۱.۱میلیارد لیتر افزایش یافت تا هم مصرف مازوت نسبت‌به ابتدای دهه۹۰، ۶۰درصد کمتر شود و هم خاموشی خانگی اتفاق نیفتد اما در سال جاری، ذخیره ۱.۸میلیارد لیتر ابتدای شهریور در آبان به ۱.۲میلیارد لیتر تقلیل یافت و دولت هم دوگانه تنفس سم و خاموشی منظم را مطرح کند. این سرنوشت تمام پروژه‌های زیرساختی است که تن به بهانه تحریم نداده‌اند و فقط یک جو اراده مدیریتی و تدبیر لازم داشتند. حالا در شرایطی که در آستانه خاموشی‌های بی‌سابقه در فصل سرد سال هستیم، گروه‌ها و جریان‌های سیاسی اتهام‌زنی به هم را در دستورکار قرار داده‌اند و دنبال مقصر می‌گردند که وجهه عمومی جبهه خود را در جامعه حفظ کنند، که در نهایت چه شود؟ زمان انتخابات از این نمد برای خود کلاهی بدوزند و در مناظرات حرفی برای زدن داشته باشند که با آن رقیب را از میدان به در کنند که باز چنین پروژه‌ای پیدا شود و باز همین چرخه و روز از نو روزی از نو و اینطور است که گهگاه جمله معروف «معیشت مردم گروگان سیاسی‌کاری‌ها شده» به گوشتان می‌خورد.
گام دوم
نفس مردم گروگان «یا مازوت یا برق»
همه چیز از توقف مازوت‌سوزی در سه نیروگاه کشور شروع شد و دست و هورایی بود که برای این تصمیم زیست‌محیطی دولت زده شد. اما هنوز نفس مردم از این خوشحالی جا نیامده بود که با خبر اعلام خاموشی‌های سراسری و منظم در کشور، پاکی هوا نیامده به ریه‌هایشان ماسید. در عین حال اعلام خبرهای پی‌درپی از سوی اعضای هیات دولت که به بیرون از جلسه «بررسی راهکارهای رفع ناترازی برق و توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر» مخابره می‌شد نشان می‌داد دولت برنامه‌هایی در این رابطه دارد. فصل‌الخطاب این اخبار این بود: مسعود پزشکیان با تاکید بر ضرورت رفع موانع پیش روی سرمایه‌گذاران در تولید انرژی‌های پاک و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در زمینه تولید برق، گفت: به‌دلیل فوریتی که در این زمینه وجود دارد و تا قبل از رسیدن به پیک مصرف برق در ماه‌های آینده، وزرا و مسئولان مربوطه باید هماهنگی‌های خود را بیشتر کنند و ضمن برطرف کردن موانع پیش‌روی سرمایه‌گذاران، هر گونه مجوزی که برای پیشرفت کار لازم است، به‌سرعت تهیه و در اختیار بخش خصوصی فعال در این زمینه قرار گیرد.
رییس‌جمهور با تقدیر از فعالیت‌های وزیر نیرو در این زمینه افزود: برای پیشبرد سریع‌تر امور اولویت با سرمایه‌گذاران و طرح‌هایی باشد که سرمایه آنها آماده است اما با موانعی در کسب مجوز و در روند بوروکراسی مواجه هستند و سپس به سراغ مشکلات آن بخش از شرکت‌های خصوصی بروید که به وام و تکمیل سرمایه برای حضور در این حوزه نیاز دارند. پزشکیان اظهارکرد: برای مجوزهایی هم که صادر می‌شود زمان و مهلت کافی تعیین کنید و درصورتی‌که در مهلت تعیین‌شده فعالیتی صورت نگرفت، مجوزهای صادرشده را لغو کنید. در این زمینه مشاهده شده است که برخی سرمایه‌گذاران در بخش‌های اقتصادی مجوزهایی می‌گیرند ولی بعد از چند سال هیچ کاری نکرده‌اند. رییس‌جمهور از بخش خصوصی خواست پیشنهادهای خود برای اجرای پروژه‌های تولید انرژی، به‌خصوص انرژی‌های پاک را هر چه سریع‌تر ارائه کنند و گفت: به‌دلیل اهمیت رفع ناترازی‌ها در حوزه انرژی، طی روزهای آینده جلسه‌ای برای پیگیری موضوعات این عرصه داریم و پیشنهادهای ارائه‌شده در آن جلسه بررسی خواهد شد.
گام سوم
کمیت سرمایه‌گذاری صنعت برق لنگ است
این خبر چند وجه قابل‌تامل داشت که موردتوجه رسانه‌ها و نمایندگان افکارعمومی قرار گرفت؛ اول اینکه متقاضیان سرمایه‌گذاری در صنعت برق چه کسانی هستند و چطور صنعت برق ما مشمول شرایط تحمیلی تحریم نشده و کسانی داوطلب سرمایه‌گذاری روی آن هستند، زیرا شرایط سرمایه‌گذاری هر چقدر هم که آسان باشد اما سرمایه‌گذار وجود نداشته باشد باز کمیت چرخه فرآیند لنگ است. علاوه‌بر این صنعت برق از آن دست زمینه‌هاست که سوددهی سرمایه دولتی، سرمایه‌گذار را جلب کرده و بیشتر ترغیب می‌کند.
«آرش نجفی» رییس انجمن بهینه‌سازی مصرف انرژی دستور اخیر رییس‌جمهور در این رابطه را امیدوارکننده می‌داند. وی در گفت‌وگو با «آگاه» عمده موانعی را که تاکنون بر سر توسعه سرمایه‌گذاری روی صنعت برق وجود داشت اینطور برمی‌شمرد: «عمده موانع این بود که واردات پنل خورشیدی و اینورتر محدود و مشکل بود و موانع گمرکی داشت. همچنین واگذاری زمین بسیار دشوار و صدور مجوزهای ایجاد نیروگاه با دست‌انداز همراه بود. علاوه بر اینکه بازگشت سرمایه و پول برق نیروگاه‌دارها با سختی و دشواری همراه می‌شد؛ لذا اگر این تسهیلات فراهم شود، خیلی‌ها علاقه‌مند هستند که در این صنعت به‌ویژه در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کنند. امیدواریم با دستور رییس‌جمهور این موانع احصا و برطرف شود.»
این کارشناس سرمایه‌گذاری انرژی خاطرنشان می‌کند: «این سرمایه‌گذاران هم داخلی هستند و هم تا دلتان بخواهد سرمایه‌گذار خارجی علاقه‌مند داریم که حاضرند در ایران به‌ویژه در حوزه تجدیدپذیرها سرمایه‌گذاری کنند. به‌واسطه آفتاب درخشان و موقعیت جغرافیایی و پهناوری سرزمینی‌مان آمادگی دارند با ما همکاری کنند.» وی در پاسخ به این سوال که آیا شرایط تحریم بر روند این همکاری اثر می‌گذارد یا نه؟ می‌افزاید: «اصلا تحریم و Sanction شامل توسعه صنایع تولیدی در رابطه با منابع انرژی تجدیدپذیر، انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر و کاهش سوخت فسیلی، گازهای گلخانه‌ای و کربن‌سوزی و بهینه‌سازی مصرف انرژی نمی‌شود.
سالیان زیادی است که تاکید داریم در شرایطی که سایر زمینه‌ها مستقیم یا غیرمستقیم دچار تحریم هستند، سرمایه‌گذاری در این صنعت فرصت مناسبی برای درآمدزایی و ارتقای زیرساخت‌های تامین برق مورد نیاز کشور و حتی صادرات آن است. اما دولت‌ها اقدامی نمی‌کردند. اما از این به بعد و با دستور اخیر رییس‌جمهور در واردات کالا مشکلی پیدا نمی‌کنیم ولی در نقل و انتقال پول و بازگشت سرمایه سرمایه‌گذاران به خاطرFATF ممکن است به مشکل بربخوریم.»
گام چهارم
پیک مصرف به زمستان رسید
نجفی تاکید می‌کند: «درحال‌حاضر بزرگ‌ترین تولیدکننده پنل خورشیدی در دنیا چین است و خیلی از کشورهای دنیا به جای اینکه وارد تولید پنل شوند، ترجیح می‌دهند آن را از چین وارد کنند، راحت‌تر و ارزان‌تر است. ما هم همین کار را می‌توانیم بکنیم.»
وی در تایید صحبت‌های تعدادی از مدیران بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران فعال در ساخت نیروگاه‌های برق خورشیدی و بادی در حضور رییس‌جمهور مبنی بر تشریح مشکلات پیش‌رو و راهکارهای تولید و ساخت نیروگاه‌های خورشیدی و بادی که اهم آنها «مشکلات ناشی از تعیین دستوری قیمت برق ازسوی وزارت نیرو»، «موانع پیش‌روی صدور مجوز صادرات برق در ایام غیرپیک» و «تسریع در اعطای تسهیلات» بود، بیان می‌کند: «به‌طورکلی توانیر و وزارت نیرو در پرداخت صورت هزینه‌های مخاطبان خود بدحساب است. لذا نیروگاه‌دارها و دارندگان نیروگاه‌های تجدیدپذیر ناراضی هستند؛ البته با همت مجلس شورای اسلامی و کمیسیون انرژی و سازمان برنامه و شرکت گاز در دو سال گذشته، مطالبات نیروگاه‌های برق تجدیدپذیر در قالب حواله گاز پرداخت شد. آن هم به این علت که عدد مطالبات آنها به نسبت مطالبات سایر نیروگاه‌دارها کوچک بود وگرنه نیروگاه‌داران حرارتی ما هنوز مطالبات و خسارات و معوقاتشان را وصول نکرده‌اند و بسیار متضرر شده‌اند.» رییس انجمن بهینه‌سازی مصرف انرژی اضافه می‌کند: «بخش عمده تولید برق ما ازسوی بخش خصوصی صورت می‌گیرد. به این شکل که بین یک تا دو درصد تولید برق ما حاصل نیروگاه‌های تجدیدپذیر است که همان هم دست بخش خصوصی است. همچنین ۴۰ تا ۵۰درصد تولید برق حرارتی هم دست بخش خصوصی است. علاوه بر این فقط بین ۶۰۰ تا ۹۵۰هزار مگاوات برق هسته‌ای در مدار داریم. بنابراین هر چه دامنه فعالیت بخش خصوصی را بیشتر کنیم این ارقام بالاتر خواهند رفت.» وی می‌گوید: «تمهیدات لازم چه از لحاظ بازپرداخت سود و امکان گردش سرمایه، چه از لحاظ خرید تضمینی برق، اجازه صادرات در زمان‌های غیر پیک باید تعریف شود. البته با شرایط موجود ذخایر گاز در کشور، ایام پیک مصرف برق از چهار ماه گرم سال، به فصل سرما هم منتقل شده و دور نیست پیک مصرف برق به‌خاطر کمبود گاز، به هفت تا هشت ماه در سال برسد.»
گام پنجم
باغ بی‌برقی
نجفی باور دارد که اختلال در اجازه صادرات تاکنون دست دولت‌ها بوده، چون شبکه انتقال برق دست دولت است و طبیعی است که دولت باید اجازه صادرات بدهد. این در حالی است که در روند این کار موانع تحریمی اصلا دخالتی ندارد. چون برق را نمی‌شود به راه‌های دور صادر کرد و مقصد صادراتی برق ما ترکیه، عراق، پاکستان و تعدادی از کشورهای همسایه هستند و هیچ‌کدام از این کشورها در مراودات اقتصادی با ما مشکلی ندارند.» بخش دیگری از گفته‌های وی در نوع خود شایان توجه است زیرا علت کمبود برق را نبود گاز معرفی می‌کند، آن هم برای کشور ما با دراختیارداشتن دومین ذخایر گازی دنیا: «درحال‌حاضر مشکل برق ما ناشی از مشکل گاز است و مشکل گازمان هم با صرفه‌جویی حل می‌شود. پس باید تعویض بخاری‌های گازی و موتورخانه‌ها را در دستورکار قرار دهیم، زیرا با تعویض ۲۰میلیون بخاری گازی با درجه مصرف انرژی F و G در کشور حدود ۱۳۰میلیون مترمکعب در روز در ایام سرد سال صرفه‌جویی گاز صورت می‌گیرد و برآورد می‌شود با این میزان صرفه‌جویی بیش از نصف ناترازی گاز کشور مرتفع شود و بتوانیم به نیروگاه‌ها گاز بدهیم. تا پیش از این در ایام سرد سال کمبود برق نداشتیم. در ایام گرم هم به این خاطر که از لوازم برودتی برقی استفاده می‌شد، کمبود برق بود. اما الان در آستانه زمستان به این دلیل برق نداریم که گاز نداریم به نیروگاه‌ها بدهیم. مضاف بر اینکه فراوانی نیروگاه‌های خورشیدی و به تبع آن درصد تامین برق توسط آنها کم است، زیرا شدت آفتاب در ایام سرد سال کم است.» بنابر اظهارات نجفی، کشور باید حدود ۳۵هزار مگاوات تولید برق داشته باشد تا در زمستان دچار ناترازی انرژی نشود. این در حالی است که سال آینده ناترازی برق ما در ایام گرم سال ۲۴هزار مگاوات است.