آگاه: مرکز تحقیقات صداوسیما به‌عنوان مرکزی که مسئولیت نظرسنجی درباره برنامه‌های رسانه ملی را به عهده دارد در مقاطع مختلف نظرسنجی‌های مختلفی با موضوعات متفاوت انجام می‌دهد. در آخرین نظرسنجی ایسپا نیز مشخص شد که مرجعیت خبری اکثر مردم ایران داخل مرزها و رسانه ملی است؛ ممکن است در نگاه اول فکر کنید که این نظرسنجی صحیح نیست اما واقعیت دارد؛ کافی است به خاطر بیاورید که وقتی اولین خبر اعم از اخبار جنگ یا زلزله و... را در شبکه‌های اجتماعی می‌بینید چه می‌کنید؟ اغلب ما تلویزیون را روشن می‌کنیم و سراغ شبکه خبر یا شبکه یک می‌رویم تا مطمئن شویم که چنین اتفاقی افتاده یا نه؟! ممکن است خیلی طولانی آن را دنبال نکنیم اما در آن لحظه، رسانه ملی برای ما نقش مرجع دارد.
چندی پیش علی ربیعی نیز در توییتی دست به نقد مرجعیت خبری صداوسیما در کشور زد که با واکنش رییس مرکز تحقیقات صداوسیما همراه شد. محسن شاکری‌نژاد، رییس مرکز تحقیقات صداوسیما در واکنش به نقد علی ربیعی دستیار اجتماعی رییس‌جمهور، در صفحه شخصی‌اش نوشت: جناب آقای دکتر ربیعی، مدت‌هاست که همه سنجش‌ها نشان می‌دهد کماکان مرجعیت خبری اکثریت مردم ایران داخل مرزها و رسانه ملی است. در این زمینه، چنانچه نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات صداوسیما را قبول ندارید، می‌توانید به نظرسنجی ایسپا در این زمینه مراجعه بفرمایید؛ البته توصیه می‌شود به اصل نظرسنجی ایسپا رجوع کنید.
رییس مرکز تحقیقات صداوسیما درخصوص نظرسنجی ایسپا توضیح داد: در اردیبهشت‌ماه مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) اقدام به انجام یک نظرسنجی پیرامون وضعیت فرهنگی و اجتماعی دانشجویان دانشگاه‌های دولتی کرد. بالای ۶۰درصد از آنان دانشجویان کارشناسی بوده‌اند که متولد ۸۵ بوده و زیست‌بوم مصرف رسانه‌ای متفاوتی دارند. سوالی که در این نظرسنجی مطرح شد این بود که دانشجویان اوقات فراغت خود را چگونه می‌گذرانند؟ ۸۰درصد دانشجویان بخش عمده‌ای از اوقات فراغت خود را صرف گشت و گذار در فضای مجازی و وب‌گردی می‌کنند. همچنین گوش دادن به موسیقی، معاشرت با دوستان، ورزش و… در رتبه‌های بعدی فعالیت‌های دانشجویان در اوقات فراغت قرار دارد.
شاکری‌نژاد با اشاره به اینکه این نظرسنجی نشان می‌دهد اساسا تماشای فیلم و سریال جایگاه قابل‌توجهی در پر کردن اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه‌های دولتی ندارد، بیان کرد: در بعضی موارد حتی گوش دادن به پادکست بیش از تماشای فیلم و سریال اوقات فراغت دانشجویان را به خود اختصاص می‌دهد. حال در این نظرسنجی، از این اندک دانشجویانی که اعلام کرده‌اند در اوقات فراغت خود فیلم و سریال تماشا می‌کنند پرسیده شده که از چه منبعی فیلم و سریال تماشا می‌کنند و نتایج نشان می‌دهد پاسخگویان بیشتر از طریق دانلود و تماشا از طریق سایت‌های اینترنتی و بعد پلتفرم‌های نمایش داخلی و خارجی فیلم و سریال تماشا می‌کنند و تلویزیون با ۵/۱۱درصد در رتبه چهارم قرار دارد. انتشار این گزارش بهانه‌ای شد تا برخی از سایت‌ها و کانال‌ها باعدم اشاره به موضوع یا غرض‌ورزی بدون اشاره به کل این نظرسنجی و با تحریف بخش‌هایی از آن، رسانه ملی را زیر سوال ببرند.
رییس مرکز تحقیقات صداوسیما گفت: ذکر این نکته ضروری است اینکه نمونه آماری ۲۲۵۰نفری دانشجویان قابل تعمیم به کل جامعه ایران نیست. حتی ایسپا اذعان کرد که این نظرسنجی در بین ۲۲۵۰نفر دانشجو انجام شده و نتایج آن قابل تعمیم به کل جامعه نیست؛ البته ایسپا در یک نظرسنجی از عموم مردم، میزان مخاطب رسانه ملی را حدود ۷۰درصد اعلام کرد. ولی هیچ‌یک از این سایت‌ها و کانال‌هایی که امروز به نتایج نظرسنجی ایسپا برای هجمه به رسانه ملی استناد می‌کنند، حاضر نشدند کوچک‌ترین اشاره‌ای به این یافته داشته باشند! نکته دیگر اینکه تعریف عملیاتی از مخاطب حائزاهمیت است کسی که یک دقیقه محتوایی را ببیند در گروه مخاطبان قرار می‌گیرد.
وی با بیان اینکه شبکه‌های اجتماعی ذات موثقی ندارند و گرفتار پاره حقیقت‌گویی هستند، گفت: در فضای مجازی کانال‌هایی با ۶۰۰هزار عضو (ممبر) معرف کل جامعه آماری ایران نیست در نظرسنجی آنچه مهم است روش‌شناسی علمی، نمونه معرف و شیوه نمونه‌گیری است. مورد دیگر اینکه هیچ قانونی برای مدیریت فضای مجازی در ایران وجود ندارد؛ همه‌چیز رهاست، حتی قانون آمریکا، انگلیس و فرانسه را هم حاضر نیستند در ایران اجرا شود.شاکری‌نژاد در ادامه با بیان اینکه اعتماد به رسانه ملی بالاتر از رسانه‌های دیگر است، گفت: در اکثر رخدادها همچون طوفان‌الاقصی، صداوسیما مرجعیت رسانه‌ای داشت، مرجعیت یعنی اعتماد داشتن، از سویی سنجش‌های معتبر علمی در کشور نشان می‌دهد کماکان مرجعیت خبری اکثریت مردم ایران، رسانه ملی است. پس از این مصاحبه شاکری‌نژاد، اساتید مختلفی در حوزه ارتباطات در مورد موضوع مرجعیت خبری سخن گفتند و تقریبا اغلب آنها به این موضوع اذعان داشتند که ممکن است عدد و ارقام این نظرسنجی چندان درست و دقیق نباشد اما این را که رسانه ملی مرجعیت خبری دارد نمی‌توان زیر سوال برد.
ویژگی‌های رسانه دارای مرجعیت خبری چیست؟
مرجعیت رسانه‌ای، یکی از مفاهیم اساسی در حوزه رسانه‌ای و ژورنالیسم و به معنای محل رجوع بودن یک منبع یا رسانه برای کسب پیام‌های ارتباطی یا اخبار و اطلاعات است. به اعتقاد حسن بشیر، مدرس و نویسنده حوزه رسانه و ارتباطات رسانه‌ای می‌تواند به مرجعیت خبری تبدیل شود که دارای شرایط زیر باشد:
۱. توجه جدی به ارزش‌ها و ویژگی‌های خبر: در این زمینه می‌توان به چند محور اساسی اشاره کرد:
الف) شفافیت: شفافیت فقط یک امر درون خبری نیست. به‌هیچ‌وجه هم فقط دقت در ادبیات و زبان خبر نیست، بلکه فراتر از آن شفافیت، توجه به جامعیت خبر و عدم سوگیری و بیان واقعی یک حادثه است. این مسئله اهمیت زیادی در مرجعیت خبری دارد.
ب) درستی و صحت خبر: درستی خبر نه‌تنها گزارش واقعی خبر است، بلکه فراتر از آن باید دارای جامعیت، دقت، واقعی بودن منبع، ذکر منبع و امثالهم باشد.
ج) تازگی خبر: این ویژگی در جذب مخاطب به‌شدت تاثیرگذار است. خبری برای مخاطب مهم است که تازگی داشته باشد؛ بنابراین زمان در مرجعیت رسانه‌ای تاثیر فراوان دارد.
۲. شیوه اقناع‌سازی: شیوه اقناع‌سازی خبری، یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در مرجعیت یک رسانه است.
تزریق خبری به هر شکل، تحمیل خبر به جامعه، تحلیل‌های سوگیرانه، به‌کارگیری شیوه‌های غیرمنطقی در تدوین گزارش‌های خبری و در نهایت تلاش در القای ایده به جای گفتمان‌سازی در مورد آن از عوامل مهمی است که یک رسانه را از مرجعیت می‌اندازد و آن را به حاشیه می‌راند.
۳. استقلال خبری: استقلال خبری، فقط استقلال مربوط به مالکیت و عدم وابستگی نیست که باید در این زمینه تامین شود، اما استقلال خبری فراتر از آن بیانگر نوعی از عدم نیاز به وابستگی خبر به‌مثابه قدرت است.
عوامل مختلف درون سازمان رسانه‌ای باید به این امر توجه جدی داشته باشند که قدرت خبری از میان آنها به بیرون سرایت می‌کند و اگر این استقلال سازمانی، مدیریتی و فردی وجود نداشته باشد، استقلال خبری نیز وجود نخواهد داشت.
۴. اعتمادسازی: اعتماد مردم به یک رسانه تنها با شفافیت، صداقت، عدم سوگیری و امثالهم تامین نمی‌شود. البته این موارد و موارد دیگر اهمیت زیادی دارند اما مهم‌تر از آن، این است که یک رسانه باید درکنار و همراه و همگام مردم بتواند حرکت کند و در گفتمان آنها مشارکت کند و آنچه را درست و صحیح است، به آنها اعلام کند.
اعتمادسازی نیازمند یک فرآیند زمانی است. به هیچ وجه اعتمادسازی در مورد یک رسانه با حرکت‌های خلق‌الساعه‌ای ایجاد نمی‌شود.
اعتمادسازی، یک امر دو سویه است که می‌تواند رسانه را به یک ساختار اعتمادکننده، اعتماددهنده و اعتماد سازنده تبدیل کند. در این رابطه هم مردم باید به رسانه اعتماد کنند و هم رسانه باید به مردم اعتماد کند.نکته پایانی اینکه با وجود مرجعیت رسانه‌ای رسانه ملی در کشورمان اما دست‌اندرکاران این رسانه باید در دو حوزه تلاش کنند: بالاتر بردن مرجعیت رسانه‌ای و حفظ آن؛ در دنیای امروز با وجود شبکه‌های اجتماعی و قابل دسترس بودن منابع خبری این مرجعیت خبری هر لحظه در معرض تزلزل است و این وظیفه مدیران رسانه است که این مرجعیت را نگه دارند و از رسانه‌های اجتماعی جانمانند.
درحال‌حاضر فاصله بین مرجعیت خبری رسانه ملی با رسانه‌های غیررسمی بسیار کم است و باید مراقب باشیم که مرجعیت رسانه‌های غیررسمی از رسانه‌های رسمی بیشتر نشود.