آگاه: «مائوریتسیو کاتلان» هنرمند ایتالیایی این اثر است که به خلق آثار عجیب و غریب معروف است و چند وقت پیش هم یک توالت فرنگی از طلای ۱۸عیار را به‌عنوان یک اثر هنری معرفی کرد و در موزه گوگنهایم به نمایش گذاشت.
حراجی ساتبیز (Sotheby’s) در پستی در پلتفرم X اعلام کرد برای خرید این اثر هنری (موز با برچسب نقره‌ای) «بیش از ۶دقیقه رقابت شدید» بین خریداران وجود داشته است. این نخستین‌بار بود که این اثر در یک حراجی به فروش می‌رسید.
قیمت پیشنهادی از ۸۰۰هزار دلار شروع شد و به‌سرعت به چند میلیون دلار رسید. در نهایت، سان با پیشنهاد ۵.۲میلیون دلاری خود، به علاوه یک میلیون دلار کارمزد ساتبیز، ۶ خریدار دیگر را پشت سر گذاشت. مبلغ پرداختی او بیش از چهار برابر برآورد اولیه قیمت این اثر (۱ تا ۱.۵ میلیون دلار) بود.
اما داستان این موز چیست؟
پنج سال پیش، کاتلان سه نسخه از کمدین (موز چسبیده به دیوار) را در نمایشگاه هنر بازل میامی به نمایش گذاشت. دو نسخه از آن به قیمت ۱۲۰هزار دلار و نسخه سوم به قیمت ۱۵۰هزار دلار فروخته شد. قبلا دو بار اتفاق افتاده است که افرادی موز را از دیوار گالری جدا کرده و آن را خورده‌اند؛ یکبار در سال۲۰۱۹ دیوید داتونا (David Datuna) پس از فروش این اثر به قیمت ۱۲۰هزار دلار در رویداد آرت بازل میامی، موز را خورد.
این موز پس از آن جایگزین شد و داتونا با هیچ عواقب قانونی مواجه نشد. سال گذشته هم یک دانشجو موزی را که در یک موزه هنری در سئول به نمایش گذاشته شده بود، خورد و پس از آن پوست موز را دوباره به دیوار چسباند. او بعدا اعلام کرد که موز را به‌دلیل گرسنگی خورده است. اگر جاستین سان، خریدار جدید این موز هم آن را بخورد، سومین فردی خواهد بود که این اثر هنری را خورده است.
این موز چسبیده‌شده به دیوار که کاتلان نام آن را «کمدین» گذاشته، اغلب با آثار هنری مشهوری مانند «چشمه» اثر مارسل دوشان (۱۹۱۷) یا «تخت من» اثر تریسی امین (۱۹۹۸) مقایسه می‌شود که به چالش‌هایی درباره معنای هنر می‌پردازند. در سال ۲۰۲۱، کاتلان در گفت‌وگو با روزنامه آرت گفت: این اثر «یک شوخی نیست» بلکه نقدی صادقانه و تاملی درباره هر چیزی است که برای آن ارزش قائل می‌شویم. وی افزود: در نمایشگاه‌های هنری، سرعت و تجارت حکم‌فرماست. من این‌گونه فکر کردم: اگر باید در یک نمایشگاه باشم، می‌توانم موزی را بفروشم همان‌طور که دیگران نقاشی‌هایشان را می‌فروشند. می‌توانم درون سیستم بازی کنم، اما با قوانین خودم.
اولین نمایش «کمدین» انتقادات زیادی را به همراه داشت و بحث‌های زیادی را برانگیخت. در زمان نمایشگاه، گروه‌های بزرگی از مردم به‌سرعت در اطراف موز جمع شدند تا ببینند این اثر عجیب و غریب چیست. این اثر در فضای آنلاین به‌سرعت پربازدید شد و توجه رسانه‌ها را نیز به خود جلب کرد.
در واقع، این اثر به حدی محبوب شد که به‌دلیل نگرانی‌های امنیتی، از نمایشگاه برداشته شد.
چه کسی حاضر شد موز میلیون دلاری بخرد؟
جاستین سان، بنیان‌گذار شبکه ترون (Tron)، در اقدامی غیرمنتظره دو روز پیش در حراجی ساتبیز نیویورک، ۶.۲میلیون دلار برای خرید این موز پرداخت.
نکته جالب اینکه او بعد از خرید این موز اعلام کرد قصد دارد این اثر را بخورد تا نقشی در یک تجربه هنری خاص داشته باشد، علاوه‌بر اینکه، خرید این موز زمینه ساخت میم کوین BAN را فراهم کرد که اخیرا در بازار معاملات فیوچرز بایننس لیست شده است. نکته قابل‌توجه در مورد فروش موز اینجاست که صاحب اثر می‌تواند پس از پوسیدگی موز، آن را جایگزین و چسب را در صورت نیاز عوض کند. در واقع، سان دستورالعمل چسباندن موز به دیوار و گواهی اصالت این اثر هنری را خریداری کرده است.اما به نظر می‌رسد خرید این موز ازسوی جاستین سان کمی مشکوک باشد و نهادهای امنیتی مختلف در آمریکا پیگیر خریداری موز ازسوی وی هستند. دلیلش هم این است که ترون، شبکه بلاکچین جاستین سان بخش عمده‌ای از تراکنش‌های استیبل‌کوین تتر (Tether)، بزرگ‌ترین استیبل‌کوین جهان، را پردازش می‌کند و گفته شده وزارت دادگستری ایالات متحده آمریکا در حال انجام تحقیقات در این خصوص است. علاوه‌براین، سان خود نیز تحت تحقیقات FBI و دادستان‌های نیویورک قرار دارد.
او همچنین در مارس ۲۰۲۳ (اسفند۱۴۰۱) ازسوی کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC) به‌دلیل ادعای فروش غیرقانونی توکن ترون و دستکاری قیمت آن از طریق معاملات ساختگی تحت پیگرد قانونی قرار گرفت باوجوداین، سان این اتهامات را رد کرده است. دیوید گالپرین، رییس ساتبیز در نیویورک در مورد اثر کاتلان گفته است: آنچه کاتلان انجام می‌دهد این است که با گشودن دریچه‌ای به روی هنر معاصر، این سوال را مطرح می‌کند که ما چگونه پدیده‌ای را به‌عنوان اثر هنری تعریف می‌کنیم و به آثار هنری ارزش می‌دهیم؟
به چه اثری، هنر مفهومی گفته می‌شود؟
اما سوالی که در این میان مطرح می‌شود این است که آیا واقعا نام چنین آثاری را می‌توان هنر گذاشت؟
هنر مفهومی، اصطلاحی است که حدود ۶۰- ۷۰ سال مطرح شده و به هنری گفته می‌شود که مفهوم یا ایده پشت یک اثر هنری را بر شکل فیزیکی یا کیفیت‌های زیبایی‌شناختی آن اولویت می‌دهد. برخلاف هنرهای سنتی مانند نقاشی یا مجسمه‌سازی که تجربه بصری یا حسی محوریت دارد، هنر مفهومی بر کاوش فکری و فلسفی متمرکز است؛ علاوه‌براین، هنر مفهومی گرایش شدیدی به دامن زدن به واکنش‌ها و عکس‌العمل‌های گاهی شدید مخاطبان خود دارد. این رشته هنری هم مثل سایر رشته‌ها موافقان و مخالفان خود را دارد. عده‌ای این نوع هنر را یک هنر غنی وسطح بالا می‌دانند؛ عده‌ای هم آن را به‌شدت تکان‌دهنده، ناپسند و فاقد ارزش هنری می‌دانند.
اینکه این موز را می‌توان جزو آثار هنر مفهومی دانست یا نه بحثی است که به کارشناسی و تخصص نیاز دارد اما اینکه آیا هر چیزی را می‌توان به‌عنوان یک اثر هنری قلمداد کرد و فروخت جای درنگ دارد. به‌نظر می‌رسد با نامگذاری که «مائوریتسیو کاتلان» برای این اثر (کمدین) کرده است خود هنرمند هم قصدش این بوده که فضای هنری فعلی را به سخره بگیرد و طعنه‌ای به فضای هنری حاکم در دنیا بزند.
احمق‌های بزرگ‌تر چگونه افرادی هستند؟
اساسا خرید و فروش آثار هنری مثالی بارز از نظریه احمق‌تر از من (The Greater Fool Theory) است. طبق این نظریه، دیر یا زود سروکله یک خریدار (منظور همان احمق است) پیدا می‌شود که اثر هنری شما را بخرد، به این امید که آن را با قیمتی حتی بالاتر به خریداری دیگر بفروشد. خرید و فروش آثار هنری مثل بازی سیب‌زمینی داغ برای میلیاردرهاست.احمق‌های بزرگ‌تر جزو آن دسته از سرمایه‌گذاران عجول به حساب می‌آیند که جذب دارایی‌هایی می‌شوند که خیلی محبوب شده‌اند یا به اصطلاح «داغ» هستند؛ آنها علاقه‌ای به آهسته و پیوسته سود درآوردن ندارند. رویای یک‌شبه ره صدساله رفتن، آنها را به این سمت می‌کشاند که دارایی‌های داغ را خریداری کنند و زمانی که بازارها شروع به انقباض می‌کنند، سراغ دارایی‌های داغ بعدی بروند.
اگر بخواهیم از زاویه رفتارشناسی به این موضوع نگاه کنیم، برخی از مردم به سمت خرید کالاهایی جذب می‌شوند که قیمت آنها رو به افزایش است فرقی هم نمی‌کند که چه منطقی پشت این افزایش قیمت باشد، چون تفکر توده‌ای به این موضوع دامن می‌زند.احمق‌های بزرگ‌تر معمولا شیفته داستان‌هایی می‌شوند که در آن افراد سودهای نجومی به دست آورده‌اند و درک صحیح و منطقی‌ای از آینده این وضعیت ندارند. ترس ازدست‌دادن فرصت به این افراد امان نمی‌دهد و همه‌چیز را مهیا می‌کند تا با حماقت بزرگ خود در دام حباب اقتصادی ایجادشده بیفتند. با این حساب می‌توان خریدار میلیون دلاری موز چسب‌خورده را یک احمق نامید و آیا باید در انتظار احمق بزرگ‌تری بود؟