آگاه: در سال گذشته، یعنی نمایشگاه سی‌وچهارم کتاب تهران که در اردیبهشت۱۴۰۲ برگزار شد، درمجموع ۱.۳۶۹.۷۲۴نسخه کتاب به فروش رفت. یعنی نمایشگاه۱۴۰۳ نسبت‌به دوره قبل آن با ۱.۳۶۲.۴۳۹نسخه، تعداد کتاب کمتری فروخته است. با وجود این، مجموع میزان فروش در دو بخش مجازی و حضوری در سال۱۴۰۳ ازسوی برگزارکنندگان نمایشگاه کتاب ۵۹۲میلیارد تومان اعلام شد.
مجموع میزان فروش مجازی و حضوری نمایشگاه کتاب در سال۱۴۰۲، ۴۰۱میلیارد تومان اعلام شده است. یعنی با وجود کاهش یافتن تعداد نسخه‌های فروخته‌شده میزان فروش بالا رفته است. دلیل عمده آن، تغییر قابل‌توجه قیمت کتاب نسبت‌به سال گذشته است. از سال۱۳۹۹ که بخش مجازی نمایشگاه کتاب تهران راه‌اندازی شد و بن‌های کتاب این بخش را همراهی کرد، آمار فروش مجازی سالانه روندی روبه‌رشد و پیشرفت را از سر گذرانده است. خانه کتاب و ادبیات در این گزارش می‌گوید، از ۵۹۲میلیارد تومان فروش نمایشگاه، حدود ۲۳۲میلیارد تومان، یعنی ۳۹درصد از کل فروش نمایشگاه کتاب، خروجی بخش مجازی است. این رقم در مقایسه با سال گذشته، افزایشی در حدود ۸۲میلیارد و به بیانی ۱.۸درصد داشته است. میانگین خرید هر واحد حساب کاربری در نمایشگاه مجازی کتاب آنطور که در این گزارش آمده، مبلغ یک‌میلیون و ۲۵۰هزار تومان است. نکته اما اینجاست که مشخص نیست این رقم با احتساب بن کتاب در خرید مجازی گزارش شده است یا نه. برای شفاف‌تر شدن این موضوع، می‌توان با به‌دست‌آوردن میانگین قیمت هر عنوان کتاب که مطابق آمار گزارش‌شده، حدود ۴۰۰هزار تومان است، متوسط سبد خرید هر کاربر را با عدد اعلام‌شده (۱.۲۵۰.۰۰۰) تومان فقط با سه عنوان کتاب پر کرد. این در شرایطی است که میانگین واقعی قیمت کتاب‌های فروش‌رفته در واقع در حدود ۲۰۰هزار تومان است که بنابراین سبد خرید هر کاربر به‌طور متوسط با حدود ۶عنوان کتاب پر می‌شود؛ در نتیجه، اگر معیار را آمار اعلامی گزارش خانه کتاب در نظر بگیریم، هر کاربر با هفت عنوان کتاب و یک‌میلیون و ۲۵۰هزار تومان پرداخت به‌طور متوسط، نمی‌تواند بدون استفاده از بن‌های کتاب خریدش را به ثبت رسانده باشد.
اثر خریداران سازمانی
یکی از نکاتی که در آمارهای فروش کتاب‌های برتر ازلحاظ فروش قابل‌توجه است، اینکه کتاب‌های تالیفی مانند «منم می‌شم یه حاج قاسم» و «به یاد من نماز بخوان» که عنوان اول با ۱،۵۷۶نسخه فروش رفته، تنها ۵۳خریدار دارد و اثر دوم با ۸۰۰نسخه فروش رفته فقط ۳۳خریدار دارد، آثاری‌اند که به نظر می‌آید خریداران سازمانی و نهادی دارند که فرصت نمایشگاه کتاب را با احتمالی نزدیک به یقین برای استفاده از بن‌های تخفیف کتاب غنیمت شمرده و خریدهای کلی را از این محل انجام داده‌اند؛ برای نمونه، ۵۳خریدار کتاب «منم می‌شم یه حاج قاسم» در هر خرید به‌طور میانگین، ۳۰نسخه انتخاب شده است. اگرچه برای سازمان‌ها و نهادها برای خرید از نمایشگاه کتاب بن‌های اختصاصی در نظر گرفته شده است اما آمار فروش حاصل از خریدهای سازمانی را نمی‌توان به اقبال مردم از نمایشگاه یا توجه و تمایل بیشتر به خرید و مطالعه کتاب در نظر گرفت؛ چراکه این سازمان‌ها را نمی‌توان مصرف‌کننده‌های نهایی آثار خریداری‌شده در نظر گرفت.
سبدهای طلایی
علاوه‌بر آنچه گفته شد، در گزارشی که خانه کتاب و ادبیات منتشر کرده است، عنوان «سبدهای خرید طلایی؛ رکوردداران بالاترین مبلغ!» بیان شده که در توضیحش آمده است: «رکوردداران بالاترین مبلغ سبد خرید کتاب در نمایشگاه شامل افراد یا سازمان‌هایی‌اند که به‌دلیل قدرت خرید بالا و علاقه به سرمایه‌گذاری فرهنگی، اقدام به خرید عمده می‌کنند.» همچنین، آمده است: «این خریدها که معمولا با اهدافی چون توزیع گسترده، هدیه دادن، حمایت از نویسندگان یا تامین منابع کتابخانه‌ها انجام می‌شود، نمایانگر تمایل این افراد به ترویج کتاب‌خوانی و توسعه فعالیت‌های فرهنگی است. این خریداران با تقویت رونق و پویایی صنعت نشر، تاثیر مثبتی بر فروش کلی نمایشگاه کتاب می‌گذارند.» با این حساب و بر مبنای گزارش خانه کتاب از فروش هزاران نسخه از کتاب‌ها، آن هم با خریداران یک یا دورقمی شاید بتوان گفت که کتاب‌های پرفروش در بخش مجازی، اغلب ازسوی سازمان‌ها و ارگان‌ها خریداری می‌شود؛ البته که داشتن بن کتاب هم در آن اثرگذار است. درواقع موکول کردن خریدهای چندمیلیاردی و چند هزار جلدی این سازمان‌ها به نمایشگاه به‌جای خرید مستقیم از ناشران یکی از مواردی است که اثر آماری مصرف‌کننده‌های اصلی نمایشگاه کتاب که مردم هستند را تا حد زیادی کم و در نهایت اعداد را غیرواقع‌بینانه و کلی‌تر نشان می‌دهد.
روند اقبال به کتاب‌های تألیفی و ترجمه‌ای
یکی از نکات جالب آماری در گزارش منتشرشده ازسوی خانه کتاب و ادبیات ایران، بیان روند اقبال به کتاب‌های تالیفی و ترجمه‌ای در پنج دوره از نمایشگاه مجازی کتاب تهران است. در پنج دوره از نمایشگاه مجازی، حدود ۶درصد، سهم تالیفی‌ها افزایش یافته است. این دسته از آثار مکتوب در سال۱۳۹۹، حدود ۵۵درصد را به خود اختصاص داده بودند که در سال جاری به ۶۱درصد افزایش یافت.
بی‌طرفی برقرار است؟
یکی از نکاتی که در ابتدای این گزارش آماری به آن اشاره شده است، بی‌طرفی گزارش و آمار است. این در حالی است که در ابتدای این متن اشاره کردیم که آمار فروش نسبت‌به سال گذشته کاهش پیدا کرده است.
باوجوداین، هیچ مقایسه‌ای از این دست در گزارش دیده نمی‌شود تا با آن بتوان دیدگاهی واقع‌بینانه‌تر پیدا کرد و درنهایت با یافتن عوامل این کاهش، پیشنهاداتی برای سال و سال‌های آینده در نظر گرفت. از سوی دیگر، در زیرموضوع‌های این گزارش، عمل قیاس آمار با اعداد و خروجی‌های سال‌های گذشته انجام شده که تنها مختص آماری است که دستخوش افزایش و رشد بوده‌اند. چه بسا که همین آمار افزایشی نیز ازلحاظ منطقی دستاورد به حساب نمی‌آید؛ نمونه آن آمار فروش‌های سازمانی بود که با آمار خریداران مصرف‌کننده جمع شده و در یک دسته‌بندی آمده بود.
شاید با این حساب، درنهایت نتوان گفت که این گزارش، واقع‌بینانه و با درنظرگیری ضعف‌های نمایشگاه بین‌المللی کتاب سی‌وپنجم است.