آگاه: گرمایش زمین عمدتا به‌دلیل افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن و متان رخ می‌دهد. این گازها از طریق فعالیت‌های انسانی مانند سوختن سوخت‌های فسیلی، جنگل‌زدایی و کشاورزی تولید می‌شوند. به گزارش هیات بین‌دولتی تغییر اقلیم (IPCC)، دمای جهانی از دوران پیش‌صنعتی تاکنون حدود ۱.۱درجه سانتیگراد افزایش یافته است. این افزایش دما پیامدهایی مانند ذوب یخ‌های قطبی، افزایش سطح آب دریاها و تغییر الگوهای بارندگی را به‌دنبال داشته است.
وضعیت تغییر اقلیم در ایران
نرخ متوسط گرمایش زمین ۱.۵درجه اعلام شده اما ایران بیش از متوسط جهان گرم‌تر شده که ناشی از تغییرات شدید اقلیمی و کاهش بارش‌های فصلی اعم از برف و باران نسبت‌به ۵۰سال اخیر است و همه مسئولان و مردم باید نسبت‌به این موضوع حساس باشند و تدابیر لازم برای جلوگیری از تشدید روند گرم‌شدن به‌کار گرفته شود. یکی از مشکلاتی که در چند سال اخیر، اذهان جامعه جهانی را متوجه خود کرده، تغییرات الگوی بارشی است. اگرچه تغییرات الگوی بارشی یک مسئله جهانی است و همه کشورها به‌نوعی با آن درگیر هستند اما در برخی کشورها تاثیرات و پیامدهای آن بسیار شدیدتر بوده که ازجمله این کشورها ایران است.
تازه‌ترین گزارش دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور نشان می‌دهد مجموع بارش‌ها در سال آبی ابتدای مهر۱۴۰۲ تا آخر شهریور ۱۴۰۳ به ۲۵۲.۷میلی‌متر رسیده است. این میزان بارش در مقایسه با ۲۴۷.۸میلی‌متر دوره بلندمدت، رشد دودرصدی دارد. همچنین در مقایسه با سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ که ۲۱۲.۹میلی‌متر بارش رخ داده بود، از رشد ۱۹درصدی برخوردار شده است. اگرچه وضعیت بارش‌ها در این سال بهبود نشان داده اما به گفته «فیروز قاسم‌زاده» سخنگوی صنعت آب، وجود سال‌های متمادی خشک سبب شده اثر این بارش‌ها بر منابع آبی کشور آن‌چنان که باید و شاید نباشد و از این نظر همچنان در برخی استان‌ها وضعیت بارشی مطلوب نباشد. تازه‌ترین گزارش دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور نشان می‌دهد که مجموع بارش‌ها در سال آبی ابتدای مهر۱۴۰۲ تا آخر شهریور ۱۴۰۳ به ۲۵۲.۷میلی‌متر رسیده است.
موقعیت جغرافیایی در ایران و خشکسالی
دکتر علی رحیمی، اقلیم‌شناس به «آگاه» می‌گوید: موقعیت جغرافیایی ایران در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک، به‌خودی‌خود باعث افزایش حساسیت به گرمایش زمین شده است. اما تغییرات انسانی، مانند کاهش پوشش گیاهی و استفاده بیش‌ازحد از منابع طبیعی، این اثرات را به‌شدت افزایش داده است. برای کاهش این روند، ایران باید به‌سرعت به‌سمت انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت و برنامه‌های احیای منابع طبیعی را اجرایی کند. او خشکسالی‌های مکرر و خشک شدن تالاب‌ها را یکی از عوامل کلیدی افزایش دما در ایران می‌داند و معتقد است مدیریت نادرست آب، به تشدید این بحران دامن زده است. برای مقابله با این چالش، بازنگری در سیاست‌های کشاورزی و آب کشور ضروری است. رحیمی بر این باور است که ایران ظرفیت بالایی در زمینه استفاده از انرژی خورشیدی و بادی دارد. جایگزینی سوخت‌های فسیلی با این منابع می‌تواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک کند. از سوی دیگر، احیای جنگل‌ها، مراتع و تالاب‌ها می‌تواند تاثیر چشمگیری در کاهش گرمایش داشته باشد.
این کارشناس افزایش آگاهی عمومی را مهم خوانده و ادامه می‌دهد: آموزش و اطلاع‌رسانی به مردم درمورد تغییرات اقلیمی و نقش آنها در کاهش گرمایش می‌تواند تاثیر مثبتی بر رفتارهای زیست‌محیطی داشته باشد. او بحران آب را در ایران جدی خوانده و می‌گوید: ایران باتوجه‌به وضعیت جغرافیایی و اقلیمی خود، از منابع آب محدودی برخوردار است. برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی و کاهش بارش‌ها باعث کاهش منابع آب و افزایش دمای محیط می‌شود. این بحران می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای محیط‌زیست و جامعه داشته باشد. او ادامه می‌دهد: ما در سال‌های اخیر شاهد افزایش دما در ایران به‌ویژه در مناطق گرمسیر هستیم. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که دما در برخی مناطق ایران در آینده به‌طور قابل‌توجهی افزایش خواهد یافت. این تغییرات اقلیمی می‌تواند به بروز بلایای طبیعی مانند سیل و خشکسالی‌های مکرر منجر شود.
افزایش دما در ایران
بررسی داده‌های سازمان هواشناسی ایران و مراکز بین‌المللی نشان می‌دهد که دمای میانگین کشور در دهه گذشته به‌طور متوسط ۱.۸درجه سانتیگراد افزایش یافته است. این در حالی است که میانگین جهانی افزایش دما حدود ۰.۹درجه سانتیگراد بوده است. علاوه‌براین، ایران در میان ۱۰کشور نخست جهان از نظر شدت خشکسالی قرار دارد. کاهش سطح آب تالاب‌های طبیعی و افزایش فرونشست زمین نیز به‌عنوان پیامدهای مستقیم این تغییرات ثبت شده‌اند.
افزایش دمای ایران به دلایل متعددی با میانگین جهانی تفاوت دارد. به گفته محمدعلی یکتانیک، کارشناس محیط‌زیست، ایران در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک واقع شده است. میانگین بارندگی سالانه کشور تنها حدود ۲۵۰میلی‌متر است که یک‌سوم میانگین جهانی محسوب می‌شود. این کمبود آب، خاک و پوشش گیاهی را در برابر تغییرات دمایی آسیب‌پذیرتر کرده است. علاوه‌براین، وجود رشته‌کوه‌های بلند و دشت‌های وسیع باعث تشدید تاثیرات گرمایش شده است.
او توضیح می‌دهد: فعالیت‌های انسانی در داخل کشور به‌شدت به گرمایش زمین دامن زده است: ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز است. مصرف بالای سوخت‌های فسیلی در صنایع و حمل‌ونقل باعث انتشار گسترده گازهای گلخانه‌ای شده است؛ از سوی دیگر، جنگل‌زدایی، تخریب مراتع و تبدیل اراضی طبیعی به شهرها و زمین‌های کشاورزی، نقش مهمی در کاهش جذب دی‌اکسید کربن دارد. هرچند نباید از رشد سریع شهرنشینی و ساخت‌وسازهای بی‌رویه که دمای مناطق شهری را به طور محسوسی افزایش داده است غافل ماند.
او به تغییرات کاربری زمین و مدیریت ضعیف منابع طبیعی نیز اشاره کرده و ادامه می‌دهد: مدیریت نامطلوب منابع آب و خاک یکی دیگر از عوامل تشدیدکننده گرمایش در ایران است. بسیاری از رودخانه‌ها و تالاب‌های طبیعی ایران، ازجمله دریاچه ارومیه و تالاب گاوخونی، به‌دلیل کاهش بارش‌ها و مدیریت نادرست، درحال خشک‌شدن هستند. این پدیده باعث کاهش ظرفیت جذب گرما ازسوی آب و افزایش دما در مناطق اطراف شده است؛ ازسوی‌دیگر، برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی، فرونشست زمین و کاهش رطوبت خاک را در پی داشته است که موجب تشدید گرمایش می‌شود.
این کارشناس بر این باور است که ایران در همسایگی کشورهایی قرار دارد که به‌شدت تحت‌تاثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته‌اند. طوفان‌های گردوغبار که از بیابان‌های عراق و عربستان سرچشمه می‌گیرند، باعث افزایش گرمای مناطق غربی و مرکزی ایران شده‌اند. همچنین افزایش موج‌های گرمایی در مناطق خاورمیانه به‌دلیل نزدیکی به عرض‌های جغرافیایی گرم، تاثیرات گرمایش زمین را تشدید کرده است.
رتبه پایین ایران در شاخص‌های اقلیمی
ایران از نظر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در بین ۶۳ کشور دنیا رتبه ۵۷ را دارد. از لحاظ سیاست‌های اقلیمی رتبه ۴۹ و از نظر انتشار گازهای گلخانه‌ای رتبه ۶۱ را در بین این کشورها دارد. در مجموع شاخص عملکرد تغییر اقلیم در ایران پایین است و رتبه و جایگاه خوبی از این نظر نداریم. در مورد ایران پیش بینی می‌شود که میانگین دمای کشور در سناریوی انتشار بالا و حداکثری گازهای گلخانه‌ای، بین ۱.۵ تا ۵.۲ درجه سانتیگراد در ۳۰ سال آخر قرن ۲۱ میلادی یعنی از سال ۲۰۷۰ تا ۲۱۰۰ افزایش پیدا کند.
همچنین پیش‌بینی می‌شود در صورت انتشار حداکثری گازهای گلخانه‌ای در دنیا بین ۳۰ تا ۶۵ درصد روزهای سال، روزهای داغ یا بسیار گرم باشند و در صورت ادامه وضعیت فعلی تغییرات اقلیمی آبهای سطحی کشور تا سال ۲۰۳۰ میلادی ۲۵ درصد کاهش می‌یابد.