آگاه: باتوجه‌به ویژگی‌ها و شاخصه‌های صنایع‌دستی می‌توان از آن به‌سادگی به‌عنوان یک پیام‌رسان و نماینده جدی از فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی کشورمان در سطح جهانی نام برد. بودن سه عنصر هنر، فرهنگ و صنعت در درون صنایع دستی سبب شده تا ما امروزه تنها به درآمدهای ناشی از نفت و سایر فرآورده‌های آن اتکا نکنیم. استفاده کردن از قابلیت‌ها و ظرفیت‌های غیرنفتی به هیچ‌وجه نشان‌دهنده نبود یا کم ارزش بودن این قابلیت‌ها در کشور نیست، بلکه به این معناست که اگر روزی یک کشور از ذخایر نفتی تهی شود تنها چیزی که می‌تواند به داد کشور برسد و این تمدن بزرگ را صیانت و حمایت کند صنایع‌دستی است که ریشه در فرهنگ و تمدن این ملت دارد. خوشبختانه صنایع‌دستی ایرانی دارای ارزش بالایی است که اگر این صنایع ساماندهی و تقویت شوند و سرمایه‌گذاری لازم درمورد تولید آنها صورت گیرد با صادرکردن آنها به کشورهای دیگر می‌توان از صادرات نفت بی‌نیاز شد.
اشتغال‌زایی و رفع معضل بیکاری
ایجاد فرصت‌های شغلی بسیار برای جوانان یک چالش مهم درجهت رشد اقتصاد جوامع درحال‌توسعه مانند ایران به شمار می‌آید. یکی از آنان، توسعه اقتصادی با تکیه بر امکانات درونی مانند صنایع‌دستی است که در کشور ما ریشه‌های عمیق و استوار در آداب و رسوم، سنت‌ها و در مجموع، در فرهنگ مردمی ما دارد.
صنایع‌دستی به‌عنوان یک صنعت کاملا بومی و غیروابسته شناخته می‌شود که مواد اولیه آن به‌راحتی درون کشور تامین می‌شود. همچنین این صنعت نیاز به سرمایه‌گذاری بالا نداشته و به همین جهت ارزش افزوده بالایی دارد.
همچنین وجود تکنیک‌های ساده و آموزش آسان آن و نیز هماهنگی فرهنگ تولید آن با فرهنگ اصیل مردمی، آن را به صنعتی مناسب برای اشتغال‌زایی بدل کرده است.
صنایع‌دستی می‌تواند در مناطق روستایی کشور و در نقاطی که فعالیت‌های کشاورزی، کار اصلی و عمده مردم را تشکیل می‌دهد و نیز در مناطق عشایری که دامداری شغل اصلی و رایج است به‌عنوان فعالیتی دائمی و فصلی مطرح شود. در شهرها نیز می‌تواند به‌عنوان کار دائم و غیردائم گسترش یابد. ایجاد کارگاه‌های تولیدی صنایع‌دستی به‌صورت کارگاهی برای بسیاری از شهرنشینان، می‌تواند ایجاد حرفه کند.
افزایش درآمد
در بین کشورهای مختلف، تلاش برای افزایش درآمد سرانه، امروزه به یک رقابت پایان‌ناپذیر تبدیل شده است و چنین به نظر می‌رسد که اگر کشورهای درحال‌توسعه بتوانند همین فاصله و شکاف کنونی ایجادشده بین خود و کشورهای توسعه‌یافته را حفظ کنند، در برنامه‌های خود بسیار موفق بوده‌اند.
از این رو شکی نیست که هر عاملی که به بالارفتن درآمد سرانه کشورهای درحال‌توسعه کمک کند درخور اهمیت است و صنایع‌دستی به‌دلیل مزایای ذکرشده همانند تاثیر فوق‌العاده در اشتغال‌زایی، سادگی تکنیک و قابلیت توسعه در شهر و روستا به‌عنوان وسیله‌ای ارزشمند در راه رسیدن به درآمد سرانه بالا، قابل‌توجه است.
خوشبختانه با توسعه راه‌های ارتباطی و شبکه حمل‌ونقل در کشور، امکان دسترسی آسان روستاییان به شهرها بیش از گذشته بوده و با صرف کمترین هزینه و در کوتاه‌ترین مدت می‌تواند فرآورده‌های خود را به خریداران شهری عرضه کنند.
تاثیر صنایع‌دستی در تولید ملی
ازآنجاکه صنایع‌دستی با اتکا به منابع داخلی ساخته می‌شوند، می‌توان بیش از ۹۰درصد داده‌های آن را شامل مواد اولیه، ابزار کار و نیروی کار در داخل کشور فراهم کرد. به‌طورکلی هرگونه افزایش و میزان تولید و فروش فرآورده‌های دستی، تاثیر مستقیمی بر بالارفتن تولید ناخالص ملی دارد. امروزه در کشورهای درحال‌توسعه به‌جای صادرات مواد اولیه خام مانند چوب، پشم، پنبه و دیگر مواد تلاش می‌شود تا بتوان این مواد اولیه را به فرآورده‌های دستی تبدیل کرد و آنها را که دارای ارزش افزوده بالایی هستند به کشورهای دیگر به‌خصوص کشورهای پیشرفته صادر کرد.
صنایع‌دستی با تاثیر بر مسائلی مانند ارز خارجی، ایجاد شغل و رشد اقتصاد پایدار می‌تواند باعث ایجاد یک تغییر اساسی بر اقتصاد ملی شود. یک نکته مثبت دیگر درمورد استفاده از صنایع‌دستی در اقتصاد، این موضوع است که پول خرج‌شده برای صنایع‌دستی بلافاصله در بین جامعه گسترده می‌شود.
تاثیر صنایع‌دستی در تولید ملی
در سال۲۰۰۵ در تایلند بیش از ۲۰۰هزار نفر به خرده‌فروشی صنایع‌دستی روی آوردند که درآمدی حدود ۳۵۰میلیون دلار برای آنها ایجاد کرد. در هند نیز صنایع‌دستی حدود ۵.۶میلیارد دلار به اقتصاد ملی کمک کرده و نزدیک به ۲۰میلیون نفر را به‌صورت تمام‌وقت به کار مشغول داشته است. در مراکش، تولیدات صنایع‌دستی در سال۲۰۰۴ فروشی در حدود ۱.۵میلیارد دلار داشته است که به یک‌سومِ جمعیت سازندگان -حدود ۵۰۰هزار نفر- سود رسانیده است.
مشارکت اقتصادی زنان
همواره در کشورهای درحال‌توسعه یا توسعه‌یافته ارزش کار زنان روستایی و شهری بعد از مدتی دچار غفلت می‌شود. به همین سبب فعالیت‌هایی که از طرف زنان روستایی چه در خانه و چه در بازارهای محلی انجام می‌شود در اندازه‌گیری اقتصادی به شمار نمی‌آید درحالی‌که مطالعات نشان داده است که زنان روستایی همیشه مولدانی فعال در حوزه اقتصاد بوده‌اند و در فرآیند توسعه و ایجاد ثروت در جهان همیشه سهم مهمی داشته‌اند. در بررسی‌های مطالعاتی، آمار نشان داده است که از این مشارکت اقتصادی، سهم صنایع‌دستی بسیار بیشتر از مواد غذایی بوده است، به‌طوری‌که بین ۷۵ تا ۸۰درصد زنان شاغل در بخش صنایع‌دستی فعال هستند.
آمار داخلی ایران
صادرات صنایع دستی ایران در سال ۱۴۰۱ به بیش از ۴۰۰میلیون دلار رسید.
صنایع‌دستی بیش از ۱۰ درصد صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌دهد.
۶۵درصد تولیدکنندگان صنایع‌دستی در ایران را زنان تشکیل می‌دهند.
هند به‌تنهایی بیش از ۷میلیارد دلار از طریق صادرات صنایع‌دستی درآمد دارد.
محصولات صنایع‌دستی آسیایی بیش از ۶۰درصد بازار جهانی را در اختیار دارند.
محصولات سبز و پایدار، سهم بازار صنایع‌دستی را تا ۴۰درصد افزایش داده است.
سرمایه‌گذاری صنایع‌دستی ظرفیت بالایی دارد
سیدمحمد عبداللهی، رییس کارگروه تخصصی صنایع‌دستی، اشیای قدیمی و گردشگری کشور در پاسخ به «آگاه» در مورد اینکه آیا صنایع‌دستی این ظرفیت را دارد که به‌عنوان یک گزینه سرمایه‌گذاری به آن نگاه کنیم، می‌گوید: برخی آثار فاخر مانند تابلوهای چرم سوخته یا مینیاتورهای خاص می‌توانند این قابلیت را داشته باشند. این آثار علاوه‌بر ارزش هنری، به‌مرور زمان ارزش اقتصادی هم پیدا می‌کنند اما برای اینکه نگاه جامعه به صنایع‌دستی به‌عنوان سرمایه‌گذاری تغییر کند، نیاز به فرهنگ‌سازی و تغییر تفکر عمومی داریم. او ادامه می‌دهد: برای مثال، درمورد طلا و ارز، مردم به‌دلیل قابلیت نقدشوندگی سریع و امکان فروش جزئی به‌سمت آن می‌روند. اما در صنایع‌دستی، نقدشوندگی به این سرعت نیست و بیشتر آثار دارای ارزش کلان هستند. در مقابل، املاکی که قابلیت تقسیم یا فروش سریع ندارند نیز به‌دلیل همین محدودیت‌ها از رونق افتاده‌اند. او توضیح می‌دهد: در صنایعی مانند قلمزنی، سکه‌های قدیمی یا مدال‌های خاص از دوران قاجار، امکان سرمایه‌گذاری وجود دارد. این آثار به‌دلیل ارزش تاریخی و هنری، نه‌تنها ارزش خود را حفظ می‌کنند، بلکه در برخی موارد افزایش قیمت قابل‌توجهی دارند. عبداللهی به این موضوع اشاره می‌کند که علاوه‌بر جنبه سرمایه‌گذاری، صنایع‌دستی ظرفیت بالایی برای اشتغال‌زایی و ارزآوری دارد. بسیاری از هنرهای دستی خاص ایران به‌دلیل منحصربه‌فرد بودنشان، در جهان رقیب جدی ندارند. همچنین، این حوزه به تحصیلات آکادمیک نیاز ندارد و افراد می‌توانند با هزینه کم کارگاه‌های تولیدی راه‌اندازی کنند. او خاطرنشان می‌کند اگر دولت به حمایت از این حوزه بپردازد، ازجمله در تجهیز کارگاه‌ها و ایجاد بازارهای فروش، می‌توان مهاجرت‌های ناشی از بیکاری را کاهش داد و امنیت اجتماعی و اقتصادی کشور را تقویت کرد.
صنایع‌دستی و سرمایه‌گذاری
محبوبه عشوریان ـ مدرس و پژوهشگر هنر
در پاسخ به این سوال که آیا صنایع‌دستی ظرفیت و قابلیت این را دارد که به‌عنوان سرمایه به آن نگاه شود؟ باید گفت که صنعت تولید صنایع‌دستی دارای ارزش‌های هنری و جزو موارد صادراتی محسوب می‌شود. این محصولات به‌دلیل داشتن نماد ملی می‌توانند مورد بررسی خاص قرار گیرند و بر اساس آمارهای سازمان جهانی کار جزئی از درآمد غیررسمی محسوب می‌شود.
نقش صنایع‌دستی طبق کتاب شناخت صنایع‌دستی ایران از دکتر حسین یاوری از مولفه‌های توسعه صادرات، ارزآوری، توسعه و رونق گردشگری، توسعه پایدار و اشتغال‌زایی تشکیل شده است و به‌علت سرعت در بازدهی و بازگشت سریع سرمایه به هنرمندان و گسترده بودن بازار صنایع‌دستی در کشورهای دیگر و همچنین سرمایه‌گذاری اندک با بازدهی بیشتر همیشه مورد توجه بوده است.صادرات صنایع‌دستی جزو صادرات غیرنفتی محسوب می‌شود که بی‌تردید با افزایش سهم اینگونه صادرات می‌توان به استراتژی محکم‌تری دست یافت. از طرفی دقت کنید که صنایع‌دستی چون ارتباط مستقیم با دستان هنرمند دارد مطمئنا هر محصول و کالای ایجادشده ویژگی منحصربه‌فرد خود را دارد و از مواداولیه باکیفیت و خاص و بالطبع گران‌قیمت تولید شده است که می‌توان با خرید آن به سرمایه‌گذاری بلندمدت در این حیطه هم دقت کرد؛ مثلا خرید فرش‌های نفیس، قلمزنی روی فلزات گرانبها و دیگر کالاهای خاص بازدهی بالایی دارد. می‌توان گفت سرمایه‌گذاری در این بخش دارای توجیه اقتصادی و به‌صرفه است.
وضعیت فعلی صنایع‌دستی در ایران و جهان
ایران: ایران با تاریخچه‌ای غنی از هنر و فرهنگ، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع دستی در جهان است. استان‌های مختلف کشور مانند اصفهان، یزد، کرمان و کردستان در تولید انواع صنایع‌دستی نظیر فرش، گلیم، سفال و میناکاری پیشرو هستند. براساس آمارهای سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی بیش از سه درصد تولید ناخالص داخلی (GDP) ایران را تشکیل می‌دهد و بیش از دومیلیون نفر به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم در این حوزه فعالیت دارند.
جهان: در سطح جهانی، بازار صنایع‌دستی یکی از سریع‌ترین حوزه‌های درحال رشد در اقتصاد خلاق است. بر اساس گزارش بانک جهانی، ارزش تجارت جهانی صنایع‌دستی در سال۲۰۲۲ به بیش از ۱۰۰میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال۲۰۳۰ به ۱۵۰میلیارد دلار افزایش یابد. کشورهای آسیایی مانند هند، چین و ویتنام ازجمله صادرکنندگان برتر هستند.
چالش‌ها و محدودیت‌ها
اگرچه صنایع دستی پتانسیل‌های زیادی دارد اما چالش‌هایی نیز وجود دارد که بر سر راه سرمایه‌گذاری در این حوزه قرار می‌گیرد:
نبود بازاریابی
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات صنایع دستی ایران، ضعف در بازاریابی و عدم دسترسی به بازارهای جهانی است. بسیاری از تولیدکنندگان نمی‌توانند محصولات خود را به‌درستی به مشتریان خارجی معرفی کنند.
کیفیت پایین
در برخی موارد، محصولات تولیدی از کیفیت کافی برخوردار نیستند که این امر موجب کاهش اعتماد مشتریان و بازار می‌شود
مشکلات حمایتی
عدم دسترسی به تسهیلات بانکی مناسب و نبود حمایت‌های دولتی، بسیاری از تولیدکنندگان را با مشکلات مالی مواجه کرده است.
رقابت
محصولات ماشینی با قیمت کمتر و تولید انبوه، بازار صنایع دستی را تحت فشار قرار داده‌اند.
راهکارهای توسعه صنایع دستی
توسعه و سرمایه‌گذاری در عرصه صنایع دستی می‌تواند توسعه اقتصاد غیرنفتی را فراهم سازد
کیفیت پایین
ارتقای کیفیت و نوآوری استفاده از طراحی‌های مدرن و ترکیب آن با هنرهای سنتی می‌تواند جذابیت محصولات را افزایش دهد.
زیرساخت
ایجاد تسهیلات بانکی کم‌بهره، ارائه آموزش‌های تخصصی و فراهم کردن امکانات بازاریابی از جمله اقدامات موثر برای توسعه این صنعت است.
برندسازی
معرفی برندهای ملی در نمایشگاه‌های بین‌المللی و ایجاد همکاری با شرکت‌های بزرگ می‌تواند به توسعه صادرات کمک کند.
مشکلات حمایتی
دیجیتال‌سازی و فروش آنلاین راه‌اندازی پلتفرم‌های فروش آنلاین و استفاده از تجارت الکترونیک می‌تواند دسترسی تولیدکنندگان به بازارهای جهانی را تسهیل کند.