آگاه: یک متخصص اقلیم‌شناسی، با اشاره به طبیعی‌بودن موج گرمایی اخیر گفت: روند گرم‌ترشدن دمای هوا در کشور ما، دو برابر آهنگ افزایش جهانی است و بیانگر گرمایش محیط و تغییر اقلیم کشور با سرعت بیشتر است. ابراهیم فتاحی، در مورد موج گرمای اخیر که در کشور اتفاق افتاده، توضیح داد: با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران، رخداد دماهای بالا در نیمه دوم تیر و نیمه اول مرداد، یک رخداد طبیعی تلقی می‌شود. مقایسه میانگین دمای تیرماه سال جاری با دوره بلند مدت مشابه، حاکی از افزایش یک درجه‌ای دما در ماه جاری است. وی خاطر نشان کرد: بررسی آماری نشان می‌دهد که در سال‌های گذشته، بی‌هنجاری دمایی بیشتر از یک درجه، در میانگین دمای کشور ثبت شده است؛ بنابراین این موج گرما را نمی‌توانیم یک پدیده نادر قلمداد کنیم. به گفته این پژوهشگر، این افزایش دما می‌تواند باعث افزایش تابش مضر امواج فرابنفش شود و هموطنان نباید در معرض نور مستقیم آفتاب باشند. مسئله گرمازدگی و افزایش مصرف حامل‌های انرژی و نیازهای آبی وجود دارد که باید به آن توجه داشت، ولی یک موج گرمای غیرعادی نیست.
افزایش تعداد و گسترش امواج گرمایی در ایران
فتاحی در پاسخ به این سوال که آیا تعداد موج‌های گرما و شدت آنها در ایران افزایش داشته است یا خیر، گفت: بررسی داده‌های دیدبانی سازمان هواشناسی کشور، نشان می‌دهد که میانگین دمای کشور در دهه ۲۰۲۰ (۲۰۱۹-۲۰۱۰) حدود ۱.۲ درجه سلسیوس نسبت به دوره نرمال مرجع تعیین شده از سوی سازمان جهانی هواشناسی (۱۹۹۰-۱۹۶۱)، افزایش یافته است. همچنین بررسی داده‌های دیدبانی ۵۰ سال اخیر، نشان می‌دهد میانگین دمای بیشینه میانگین دمای کمینه و میانگین دما نیز روند افزایشی داشته است. وی با اشاره به افزایش میانگین دمای هوای ایران به اندازه چهار دهم سلسیوس در هر دهه، تحت تاثیر گرمایش جهانی و تغییر اقلیم، ادامه داد: موضوع گرمایش جهانی و تغییر اقلیم نه فقط در کشور ما، بلکه در سایر کشورها پیامدهایی داشته که یکی از پیامدهایی آن، افزایش رخداد مخاطرات جوی و اقلیمی بوده است. مثلا رخداد خشکسالی‌های شدید و فراگیر، افزایش رخداد بارش‌های شدید و سیل‌آسا، افزایش پدیده گردوخاک و سایر پدیده‌های حدی جوی را به دنبال داشته است. بنابراین فراوانی و گسترش امواج گرمایی در ایران و منطقه طی سال‌های اخیر افزایش یافته است.
نقش سیاست‌گذاری‌ها در تغییر اقلیم ایران
معاون پژوهش و فناوری پژوهشکده هواشناسی و علوم جو، در پاسخ به این سوال که آیا مخاطرات هواشناسی در ایران بیشتر به خاطر تغییر اقلیم ایجاد شده یا مسائل مدیریتی و سیاست‌گذاری‌ها منجر به این وقایع شده است، گفت: تغییر اقلیم یک رخداد جهانی است و به دنبال آن افزایش پدیده‌های حدی جوی نیز افزایش یافته است. برای مثال در سال‌های اخیر تعداد دفعاتی که ما در کشور سیل را تجربه کردیم، نسبت به سال‌های گذشته افزایش داشته است. در یکی دو دهه اخیر، رخداد خشکسالی‌های شدید در کشور ما و خاورمیانه افزایش داشته است. وی ادامه داد: بخشی از این موضوعات به تغییر اقلیم برمی‌گردد، ولی در عین حال سازگاری با تغییر اقلیم بر درک بهتر و مناسب‌تر از تاثیرات تغییر اقلیم و اتخاذ تصمیمات آگاهانه در انجام اقدامات برای سازگاری با این پدیده استوار است. به گفته این پژوهشگر، هدف سازگاری با تغییر اقلیم، افزایش برگشت‌پذیری و تاب‌آوری و تهیه سناریوهای اقلیمی با عدم قطعیت بالا است. واکنش به چالش‌های ناشی از اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب و انرژی و غیره، نیازمند اتخاذ استراتژی‌های سازگاری در سطوح منطقه‌ای، ملی و محلی است.
گرم‌شدن ایران، دو برابر بیشتر از میانگین جهانی
فتاحی در مورد این که آیا گرم‌ترشدن دمای ایران، نسبت به میانگین جهانی سریع‌تر است یا هماهنگ با سایر کشورها، این گرم‌شدن پیش رفته است، توضیح داد: میزان افزایش دما در همه جای دنیا یکسان نیست؛ متاسفانه روند گرم‌ترشدن دمای هوا در کشور ما، دو برابر آهنگ افزایش جهانی است و بیانگر گرمایش محیط و تغییر اقلیم کشور، با سرعت بیش از میانگین جهانی است. این متخصص اقلیم‌شناسی درباره شهرهای حساس‌تر ایران نسبت به تغییرات اقلیمی، گفت: به‌طور کلی، چشم‌انداز دما در سراسر کشور روند افزایشی را نشان می‌دهد. به دلیل افزایش به نسبت زیاد دما، میزان تبخیر نیز افزایش می‌یابد و هر گونه افزایش بارشی اثری بر تامین نیاز آبی محیط طبیعی نداشته و خشکسالی‌های آینده بر اساس شاخص‌های خشکسالی بارش و دما - پایه افزایش خواهند یافت؛ بنابراین تمامی نقاط کشور تحت تاثیر پیامدهای تغییر اقلیم قرار دارند. فتاحی در مورد تغییر الگوهای بارش در کشور گفت: مدل‌های اقلیمی نشان می‌دهد تغییر در زمان بارش‌ها و شدت بارش و نوع بارش تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار گرفته است. همچنین تغییر فصل بارش نیز ناشی از همین موضوع است که بدین معناست که بارش‌ها به طور نامتوازن‌تری در طول زمان توزیع می‌شوند که می‌تواند سبب دوره‌های طولانی خشکسالی با بارش‌های شدید متناوب شوند یا خشکسالی و سیل به طور پیوسته رخ دهند. این پژوهشگر در مورد استفاده از هوش مصنوعی و تحلیل بیگ دیتا برای پیش‌بینی‌های هواشناسی، گفت: در پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو، برای پیش‌بینی کمیت‌های هواشناسی، مدل‌های پیش‌بینی عددی وضع هوا اجرا می‌شود و به منظور پس‌پردازش برونداد مدل‌ها و ارتقا پیش‌بینی‌ها، از هوش مصنوعی استفاده می‌شود.
فاصله تراکم شبکه دیدبانی هواشناسی ایران با استانداردهای جهانی
این اقلیم‌شناس در پاسخ به این سوال که چقدر داده‌های هواشناسی که در سراسر کشور جمع‌آوری می‌شوند، قابل‌اتکا هستند و آیا مشکل کمبود داده یا کیفیت پایین داده هواشناسی در کشور وجود دارد یا خیر، گفت: کشور ما از نظر مساحت کشوری پهناور با تنوع اقلیمی است. تراکم شبکه دیدبانی کشور با استانداردهای سازمان جهانی هواشناسی و در مقایسه با کشورهای اروپایی، فاصله دارد. طبیعی است که هر چقدر تعداد ایستگاه‌ها در کشور بیشتر باشد و شبکه دیدبانی متراکم‌تری داشته باشیم، می‌تواند در ارتقای پایش و پیش‌بینی‌ها کمک کند.
معاون پژوهشی پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو، در مورد این که چقدر پژوهش‌های این حوزه در تصمیم‌سازی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها استفاده می‌شوند، توضیح داد: موضوع تغییر اقلیم و اثرات و پیامدهای آن بسیار حائز اهمیت است. بنابراین تدوین قانون افزایش تاب‌آوری و سازگاری با تغییر اقلیم در برنامه‌های توسعه ملی و منطقه‌ای و ظرفیت‌های اقلیمی منطقه، باید موردتوجه قرار گیرد. همچنین مدیریت تغییر اقلیم از طریق تدوین برنامه‌ها برای تبدیل چالش‌ها و تهدیدات به فرصت ضرورت دارد. این متخصص اقلیم‌شناس در پاسخ به سوالی در مورد پیش‌بینی آینده اقلیمی ایران، گفت: به‌طور کلی رفتار بارش در دهه‌های آینده کاهشی است. اغلب مدل‌ها بیشترین کاهش بارش را در نیمه غربی و مرکز کشور شبیه‌سازی کرده‌اند. سهم بارش برف از مجموع بارش سالانه کشور کاهش یافته که می‌تواند موجب عدم تغذیه مناسب منابع آب‌های زیرزمینی مناطق کوهستانی شود. وی ادامه داد: با توجه به کاهش بارش، افزایش دما و افزایش تبخیر، سهم سطح مناطق با اقلیم خشک افزایش و سهم مناطق نیمه‌مرطوب و مرطوب کاهش می‌یابد. با کاهش بارش، گستره پهنه‌های اقلیم خشک حتی تا مناطق شهری گسترش می‌یابد. همچنین فراوانی رخداد طوفان‌های گردوخاک افزایش یافته و باعث آلودگی هوا در مناطق شهری می‌شود.
فتاحی با تاکید بر این که علی‌رغم چالش‌ها و پیامدهای زیان‌بار تغییر اقلیم در کشور، می‌توان با مدیریت صحیح آن را از چالش به یک فرصت در جهت رشد اقتصادی و افزایش تعاملات بین‌المللی تبدیل کرد، ادامه داد: برای نمونه با توجه به موقعیت جغرافیایی کشور و تعداد روزهای آفتابی، تبدیل ایران به قطب بین‌المللی تولید انرژی پاک با استفاده از منابع عظیم انرژی خورشیدی در مناطق مرکزی و جنوبی کشور و جایگزینی انرژی‌های باد و به‌ویژه انرژی خورشیدی که سبب می‌شود سوخت‌های فسیلی برای مصارفی غیر از تولید انرژی (مانند صنعت پتروشیمی و...) برای نسل‌های آینده ذخیره شود.
کلانشهرها در آستانه بی‌آبی
یک کارشناس حوزه مدیریت منابع آبی، گفت: با اینکه فهرست راهکارهای بحران آب کلان‌شهرهای کشور بارها بازگو شده‌اند، می‌بینیم که آنچه تهدیدات فزاینده کم آبی کلانشهرها قلمداد می‌شوند، ادامه یافته است.
داریوش مختاری با بیان اینکه در این میان تهران ۱۳ میلیونی و به روایتی تهران بزرگ ۱۷ میلیونی، صدر فاجعه کم آبی کلان‌شهرهای کشور بوده است، اظهار کرد: در همان حال همسایه بزرگی به نام کرج و پیراشهری‌های پرمصرفی به نام لواسان دارد که چنان در پرمصرفی آب، پیشرو هستند که به سادگی نمی‌توانند الگوی کاهش مصرف را اجرا کنند. وی افزود: در همان کلانشهر تهران، نه‌تنها از بلندمرتبه‌سازی، تراکم‌فروشی و شهرک‌سازی و تخریب بقایای باغ‌ها کاسته نشده است، بلکه این عوامل بحران‌ساز به طور مرتب رشد کرده‌اند. همچنان خیابان فرشته تهران که محصول تغییر کاربری فزاینده باغ‌های چند صدساله و تاریخی معیشتی تهران بوده است، جزو گران‌ترین خیابان‌ها در شهرهای کشور است. مسیری که تهران، اصفهان و مشهد پیموده است، شیراز سرسبز نیز شتابان در حال گذار آن است.
این کارشناس با بیان اینکه بافت تاریخی ارم شیراز که دارای ۹ باغ تاریخی بوده است، در ۶ دهه اخیر تغییر کاربری یافت و تنها بازمانده آن باغ ارم است که از هر سو در تنگناست، گفت: قصرالدشت شیراز نیز در تنگناست و املاک شهری شیراز، گران و گران‌تر می‌شود و شیراز دائما رو به سوی کم آبی بیشتر دارد و همان مسیر ناپایدار و خطرناک تهران را می‌گذراند.
مختاری با بیان اینکه شاید تهران، روزگار بسیار بدی را پیش رو دارد، گفت: دقیقا از همان نقطه‌ای که در قله توسعه نامتوازن و ناپایدار قرار گرفته است، با یک رفتار منحنی سینوسی، هنگامه سقوط بوم شناختی آن رسیده است؛ رشد فزاینده قیمت املاک تهران تنها و تنها به مدد انتقال آب‌های بین حوضه‌ای بوده است. وی ادامه داد: تصور کنیم املاک تهران در یک ابرشهر کم‌آب یا بی‌آب، چه ارزشی خواهند داشت؛ هرگز نمی‌توان برای املاک شهری که دائما در رشد و ساخت‌وساز و همزمان در افول آبی هستند، ارزش مالی و بهایی را پذیرفت.
این کارشناس حوزه مدیریت منابع آبی با بیان اینکه چگونه قرار است برای کم‌آبی یک ابرشهر راهی بیابیم، در حالی که اجرای بیشتر راهکارهای کم‌آبی بلندمدت است، گفت: قلمرو آموزش بسیار دیربازده و بلندمدت است. نصب شیرآلات کاهنده با آزمون و خطای بسیار همراه هست و تا به بار بنشیند، کار اجرایی زیادی نیاز دارد. وی با بیان اینکه برچسب لوازم خانگی، زمان بر و نیازمند فرهنگ‌سازی است. اعمال تعرفه‌ها، آسان نیست و دشواری‌های اجتماعی خودش را دارد، گفت: جداسازی آب نوشیدنی از بهداشتی نیز فرایندی چند دهه‌ای است.
مختاری با بیان اینکه اکنون کلان‌شهرهای کشور، دقیقا در همان گلوگاهی قرار گرفته‌اند که راهکارها، دو یا سه دهه از تنگناها و دشواری‌ها باز مانده‌اند، گفت: دقیقا همان جایی که این داستان محیط‌زیستی به ما درس می‌دهد؛ «یک شعبده باز می‌تواند از آستین خود چند خرگوش یا کبوتر بیرون بیاورد، ولی هرگز نمی‌تواند یک فیل یا فیل‌های بزرگ و بزرگ‌تر بیرون بیاورد». وضعیت امروز کم آبی کلان‌شهرهای کشور، یادآور همان شعبده باز است، برای تهران کم آب و فاجعه بار نمی‌توان به طور معجزه‌آسا کاری کرد.
او ادامه داد: فقط می‌توان، ناامید نشد و از شهروندان خواست که مشارکت کافی را داشته باشند و اگر پیشتر آموزش و فرهنگ‌سازی کافی نشده است، بدانند با مشارکت شهروندان می‌توان دست کم ۳۰ درصد از مصرف آب شهری کاست.
به گفته وی، اکنون این مشارکت از یک الزام و جبر طبیعت ناشی می‌شود، راهی که با فرهنگ‌سازی نپیمودیم، طبیعت به جبر به ما می‌آموزد و چنان چه بلندمرتبه‌سازی و شهرک‌سازی متوقف شود، می‌توان انتظار داشت شهروندان نیز به طور پایدار، با کاهش مصرف آب همراهی و همکاری کنند. وی اظهار کرد: توسعه، فرآیند تکاملی و تدریجی است. بیاموزیم که دیدگاهایمان را اصلاح کنیم و نهادهای مدیریت آب و شهری نیز، همپای تغییر دیدگاه و نگرش شهروندان رشد مثبت و سازنده کنند.
پیشنهادی برای مدیریت بحران آب
طی سالیان گذشته جهان با تغییرات اقلیمی دست و پنجه نرم می‌کند و هر سال شدیدتر از سال گذشته پیامدهای آن مشهود می‌شود. امسال اما جریان بسیار متفاوت‌تر از سال‌های گذشته است. سال‌های گذشته صحبت از کم‌بارشی بود اما همچنان امیدی برای بهبود وضعیت در روزهای آینده و توانایی ذخیره آب وجود داشت اما امسال شرایط دیگر از کم بارشی و تغییر اقلیم و بحث‌های مطالعاتی عبور کرده است؛ امروز مسئله مدیریت بحران است که در این مطلب به آن پرداخته شده است. مهران زند - مدیر گروه خشکسالی و تغییر اقلیم پژوهشکده خاک و آب در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به وضعیت نگران‌کننده خشکسالی و کم آبی، تغییرات اقلیمی و سوءمدیریت در مدیریت منابع آب را از اصلی‌ترین عوامل تهدیدکننده امنیت غذایی ایران دانست. زند با بیان اینکه ایران همواره در معرض خشکسالی قرار داشته، اظهار کرد: وقوع خشکسالی در کشور ما یک امر طبیعی و بدیهی است، چراکه ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک دنیا قرار گرفته و فراوانی وقوع خشکسالی‌ها در آن بیشتر از مناطق دیگر است. با این حال، در ۳۰ سال اخیر شدت و تداوم این پدیده به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. از سال ۱۳۷۶ تاکنون، ایران وارد چرخه‌ای شده که در این دوره بیش از ۱۶ سال خشکسالی تجربه شده و روند آن همچنان رو به افزایش است.
چرا امسال خشک‌ترین سال نیم قرن اخیر است؟
امسال (سال آبی جاری) در مجموع ۵۷ سال گذشته، به جز یک‌سال (سال آبی ۸۶ - ۸۷) کم‌بارش‌ترین و به‌عبارتی خشک‌ترین سال نیم قرن اخیر است، اما با توجه به جمعیت امروز ایران و میزان سرانه آب در دسترس، امسال بدون شک خشک‌ترین سال نیم قرن اخیر است.
اغلب نقاط کشور از جمله تهران، پنجمین سال خشک پیاپی را سپری می‌کنند. اما امسال تفاوت چشمگیری با دیگر سال‌های خشک کشور دارد و آن کم‌بارشی کم‌سابقه یا بهتر است بگوییم بی‌سابقه‌ای است که داریم تجربه می‌کنیم. در کل صنعت آب کشور، آمارهای بارش‌ها از حدود سال ۱۳۴۷ ثبت و ضبط شده و بررسی این آمار سالانه نشان می‌دهد که امسال (سال آبی جاری) در مجموع ۵۷ سال گذشته، به جز یک‌سال (سال آبی ۸۶ - ۸۷) کم‌بارش‌ترین و به‌عبارتی خشک‌ترین سال نیم قرن اخیر است. با توجه به اینکه جمعیت ایران در سال ۱۳۸۶ حدود ۲۰ میلیون نفر کمتر از امروز بوده، با توجه به جمعیت ۹۰ میلیون نفری ایران و میزان سرانه آب در دسترس، امسال بدون شک خشک‌ترین سال نیم قرن اخیر ایران است.
نظر شما