فرصت زیارت ارزان و آسان
شاید بتوان گفت در کنار وجه مناسکی زیارت اربعین، مهم‌ترین شاخص دیگر آن ایجاد زیرساخت یک زیارت آسان و کم‌هزینه برای زائرین ایرانی است که سفر کربلا از دیرباز یکی از آرزوهای آنها به‌ویژه در میان قشر سنتی و مذهبی بوده است. طی سال‌های اخیر زیرساخت‌های کشور به‌ویژه در سفر زمینی برای یک سفر کم‌هزینه زیارتی به عتبات در عراق به‌ویژه زیارت کربلا متمرکز بوده است و برای علاقه‌مندان به زیارت این فرصت را فراهم کرده تا ضمن انجام مناسک زیارت رضایتمندی اجتماعی نسبی آنها جلب شود.
سبک آموخته زائران و مسافران
در کنار تدابیر عمومی و حاکمیتی در ایران و عراق، زائر ایرانی آموخته است که دوره سفر خود را کوتاه کند. زمان آن را محدود به روز اربعین نکند و تردد خود را با زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی در ایران و عراق منطبق سازد؛ برای مثال، باتوجه‌به آنکه محدودیت اتوبوس‌های بین‌شهری در کشور مسئله‌ای است که در کوتاه‌مدت حل آن امکان‌پذیر نیست، بیش از ۶۰درصد زائران با خودروهای شخصی خود را به مرزهای زمینی می‌رسانند و در مرزهایی مانند مهران فاصله ۱۵کیلومتری تا پایانه مرزی را با اتوبوس‌های خدمات عمومی طی می‌کنند. اطلاع‌رسانی غیررسمی از نرخ کرایه‌ها در عراق و چانه زدن با رانندگان عراقی به بخشی از خرده‌فرهنگ‌های این سفر بدل شده؛ به‌گونه‌ای که اغلب زائران می‌دانند چه بازه قیمتی برای هزینه‌های رفت و آمد، در دوره سفر آنها منطقی است. به‌هرحال علی‌رغم سختی‌های سفر زمینی در مجموع زائر از امکان مهیا شده راضی است.
تحقق سقف ممکن تعداد زائران
هرچند دعوت به زیارت امری پسندیده و مطلوب است و تجربه نشان داده مشکلات مقطعی مانع گسترش این سنت نیست اما به نظر می‌رسد باتوجه‌به گرمای هوا و چرخه زائران علاقه‌مند، سقف تعداد زائران شرکت‌کننده در این رویداد برای سال‌های آینده به‌ویژه که در ایام گرم تابستان خواهد بود تغییر چندانی نخواهد داشت. بنابراین طبیعی است که برنامه‌ریزان امر افزایش تعداد زائران را اولویت نخست خود قرار ندهند و به این موضوع توجه داشته باشند که احتمالا امکان ثبت رکوردهای بالاتر دشوار یا دست‌نیافتنی است. حضور ۲۱میلیونی نیز از هر نظر پدیده‌ای منحصربه‌فرد و غیرقابل انکار است که باوجود تلاش رسانه‌های بیگانه برای بی‌توجهی به آن در سال‌های اخیر ناگزیر به توجه به آن شده‌اند.
زمینه وفاق سیاستمداران
علی‌رغم آنکه سال‌های گذشته اصولگرایان به‌عنوان حامیان زیارت اربعین شناخته می‌شدند و در جریان اصلاحات نقد حاکمیتی بودن آن پررنگ‌تر بود؛ اما امسال و با به قدرت رسیدن دولت چهاردهم که همزمان با اوج عملیات اجرایی زیارت اربعین بود وزرای دولت اصلاح‌طلب پزشکیان با حضور میدانی و تاکید بر لزوم برگزاری هرچه باشکوه‌تر این مراسم تاکید کردند. جدا از آنکه حل و بهبود همه مسائل اجرایی زیارت اربعین چقدر ممکن است و اهتمام دولت برای بهبود شرایط چه‌اندازه است؛ این رویکرد همگرایانه ارزشمند و موجب افزایش همبستگی اجتماعی خواهد شد.
ظرفیت بی‌نهایت فرهنگی آن
هر چه پیش آمده‌ایم تعامل میان طیف گسترده فرهنگ‌ها و ملیت‌ها در زیارت اربعین بیشتر شده و با خرده‌فرهنگ‌ها و ارزش‌های اجتماعی یکدیگر تطبیق بیشتری داشته‌ایم؛ اما زیارت اربعین فرصت مغتنمی برای تمرین فرهنگ مدارا در میان شیعیان و در تعامل با دیگر مذاهب ادیان و ملیت‌هاست. هرچند این تعامل به معنای عدول از ارزش‌های ایرانی اسلامی نیست و حتی نباید باب گفتگوی سازنده برای معرفی درست آنها را ببندد اما استفاده از بهترین روش در مواجهه با سایر گروه‌های حاضر در زیارت اربعین نیازمند شناخت درست محیط و ظرفیت‌های تعامل است که می‌بایست با پرهیز حداکثری از ایجاد چالش یا نزاع اجتماعی در ایام زیارت باشد که موجب مخدوش شدن تصویر این رویداد و سوءاستفاده‌های مخالفان می‌شود. به نظر می‌رسد امروزه و در شرایطی که به دوره تثبیت زیارت اربعین رسیده‌ایم، ضرورت برنامه‌ریزی فرهنگی دوچندان احساس می‌شود.
نظر شما