آگاه: خاطرم هست که بیش از ۱۰سال پیش، زمانی که نشست‌های هفتگی شهر کتاب که هر سه‌شنبه با حضور علاقه‌مندان به کتاب به‌صورت مستمر و با حضور اساتید بنام برگزار می‌شد، همایشی با عنوان «همزمان و در زمان با حافظ» برگزار شد که دکتر رضا داوری اردکانی، فیلسوف معاصر و رییس فرهنگستان آن زمان در بخشی از این جلسه گفت: من از زمانه‌ای که با شعر قهر کرده است راضی نیستم. ما در عمیق‌ترین لایه‌های وجود خود به شعر نیاز داریم. هنگامی‌که شعر نیست، خانه وجود آدمی ویران می‌شود و بشر بدون شعر نمی‌تواند زندگی کند.
این جملات و سخنان را احتمالا کسانی متوجه می‌شوند که اهل شعرند و می‌دانند که شعر نجات‌دهنده است و روزگار بدون شعر، روزگار کسل‌کننده‌ای می‌شود. اگرچه انسان مدرن امروزی آنقدر سرخودش را با کار و گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی گرم کرده که اصلا وقتی برای شعر خواندن ندارد درحالی‌که اگر به شعر به چشم، یک ابزار آرامش‌بخش، یک نوع مدیتیشن یا مراقبه نگاه کنیم حتما برای آن جایی در روزمره خود باز می‌کنیم.
تجلیل از یک شاعر تاجیکی و عبدالعلی دستغیب
فردا (پنج‌شنبه دوم اسفند) اختتامیه نوزدهمین دوره از جشنواره شعر فجر با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در شیراز، پایتخت شعر و شاعری برگزار می‌شود. انتخاب شیراز برای برگزاری مراسم اختتامیه در راستای سیاست‌گذاری برگزارکنندگان که بر تمرکززدایی از پایتخت تاکید شدند، است. قرار است در این مراسم که در تالار حافظ اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس واقع در شیراز برگزار می‌شود از برگزیدگان مختلف جشنواره شعر فجر در بخش‌های «شعر کلاسیک، شعر نو و نیمایی، شعر محاوره و درباره شعر» تقدیر و جوایزی به آنها اهدا شود.
حامد محقق، معاون شعر و ادبیات موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران و دبیر نوزدهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر نیز در خصوص نوزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر توضیحاتی ارائه داد و گفت: این جشنواره درحالی به کار خود پایان می‌دهد که از دوره نهم این رویداد با تحولی بزرگ همراه است و کتاب‌محور شده است به‌خاطر اینکه، برگزیدگان این جشنواره، برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی هم به شمار می‌روند و این اهمیت آن را دوچندان می‌کند.
به گفته معاون شعر و ادبیات موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، در این دوره از جشنواره شعر فجر امسال هم به سیاق دوره‌های پیشین محافل شاعرانه در سراسر کشور ازجمله استان‌هایی چون هرمزگان، گیلان و یزد برگزار شد. در تهران هم چند محفل شعر برای بانوان برپا شد.
محقق همچنین به حضور شاعران خارجی در این دوره از جشنواره خبر داد و بیان کرد: در نوزدهمین دوره جشنواره شعر فجر، شاعران و ادبای کشورهای قرقیزستان، قزاقستان، پاکستان، افغانستان و تاجیکستان حضور دارند و در روز اختتامیه قرار است در دانشگاه شیراز نشستی با حضور استادان، ادیبان و دانشجویان برگزار شود. به گفته دبیر جشنواره شعر فجر حدود ۲۱۷۰عنوان کتاب به دبیرخانه جشنواره بین‌المللی شعر فجر ارسال شد که به‌خاطر تعطیلی‌های ناخواسته این ایام، داوری آثار کاری دشوار شد اما خوشبختانه به سرانجام رسید.
همچنین قرار است در مراسم اختتامیه این جشنواره که فردا برگزار می‌شود از دو خادم زبان و ادبیات فارسی؛ صفر عبدالله، شاعر و ادیب تاجیکی و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و عبدالعلی دستغیب، منتقد ادبی و مترجم پیشکسوت و صاحب تالیف در حوزه نقد شاعران معاصر و همچنین تئوری‌ها و نظریه‌های نقد، به پاس یک عمر تلاش درراستای اعتلای شعر فارسی تجلیل شود.
جشنواره‌ای که «بین‌المللی» بودنش در حد عنوان است
جشنواره شعر فجر از سال۱۳۸۵، زیر نظر دفتر شعر و موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کار خود را آغاز کرد اما از سال دوم یعنی ۱۳۸۶، معاونت امور فرهنگی متولی برگزاری این رویداد ادبی شد و چند سال بعد هم، بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان از سال۱۳۹۳ (دوره نهم) مجری برگزاری جشنواره بین‌المللی شعر فجر شد. هم‌اکنون مسئولیت برگزاری این جشنواره، با خانه کتاب و ادبیات ایران است که از سال۱۳۹۹ با ادغام موسسات زیر نظر معاونت امور فرهنگی شکل گرفت.
با خواندن همین چند سطر مشخص می‌شود که اصلی‌ترین دلیل بی‌مهری نسبت‌به این جشنواره، عدم ثبات در متولیان آن است. اگرچه در این چند سال اخیر به ثبات نسبی از لحاظ برگزارکننده رسیده اما باز هم به‌دلیل کمبودهایی که دارد جدی گرفته نمی‌شود؛ مثلا همین عنوان «بین‌المللی» که دارد و اتفاقا در این دوره هم خیلی درباره آن بحث بود و نهایتا در یکی از نشست‌هایی که چند روز پیش برگزار شد، ابراهیم حیدری، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران ضعف در بخش بین‌الملل جشنواره شعر را پذیرفت و گفت: محدودیت‌هایی در این بخش داریم. فرهنگ جدا از سیاست و اقتصاد نیست. تلاش کردیم اطلاع‌رسانی کنیم و از شاعران دعوت کردیم. در این بخش ضعف داریم و سعی می‌کنیم این ضعف‌ها را برطرف کنیم. تلاش ما این بوده تا هر کسی که در حوزه زبان فارسی چهره است، خانه کتاب او را ببیند و از آثارش تجلیل کند.
همانطور که اشاره شد در مراسم اختتامیه فردا شاعرانی از کشور همسایه حضور دارند و شعرخوانی می‌کنند اما اشعار آنها داوری نمی‌شود چون طبق اساس‌نامه جشنواره شعر فجر کتاب‌هایی حق شرکت در این جشنواره را دارند که در ایران چاپ شده و از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز دریافت کرده باشند. در چنین شرایطی هیچ کتابی که بیرون از ایران منتشر شده باشد، امکان شرکت در جشواره شعر فجر را ندارد، و این سوال دوباره مطرح می‌شود که چطور جشنواره بین‌المللی است؟
برگزاری یک جشنواره در ابعاد بین‌المللی به فعالان آن حوزه کمک می‌کند تا ضمن آشنایی با همکاران خود در دیگر کشورها با آخرین اتفاق‌ها و امکانات روز آشنا شوند. همچنین اگر جشنواره شعر فجر در ابعاد بین‌المللی برگزار می‌شد، ناشران می‌توانستند با کتاب‌های شعری که در دیگر کشورها منتشر شده است، آشنا شوند و در صورت تمایل امکان تبادل حق مالکیت فکری شکل می‌گرفت. از طرفی، کشورهای فارسی‌زبان به راحتی می‌توانند در جشنواره شعر فجر شرکت کنند و آثار آنها بدون نیاز به مترجم، مورد بررسی داوران قرار بگیرد.
برگزاری بین‌المللی یک رویداد فرهنگی می‌تواند موجب پیوند فرهنگی کشورهایی شود که در این رویداد شرکت می‌کنند. این مسئله می‌تواند در شرایط روز و اتفاق‌هایی که در کشورهای همسایه می‌افتد، اهمیت چند برابر پیدا کند. کشورها و مردم وقتی از راه فرهنگی با هم مرتبط می‌شوند، می‌توانند شرایط یکدیگر را بهتر از قبل درک کنند.
داوری کتاب‌های شعر به جای خود اشعار
یکی دیگر از نقص‌های این دوره از جشنواره، تغییر در برنامه زمان‌بندی بود که برخی مسئولان برگزاری آن را به تعطیلی‌های پیش‌بینی نشده و برخی هم به انتصابات نزدیک به جشنواره ربط دادند؛ در هر صورت، تقویم یک جشنواره باید آنقدر قطعی و دقیق باشد برنامه زمان‌بندی و برگزاری آن تحت‌تاثیر اتفاقات قرار نگیرد. اصلا یکی از ویژگی‌های هویتی یک جشنواره، تاریخ دقیق آن است؛ چنانکه درباره جشنواره فیلم فجر این اتفاق می‌افتد و همه می‌دانند که در ایام دهه فجر، جشنواره فیلم فجر برگزار می‌شود. علاوه‌براین، اینکه قرار باشد با تغییرات دولت و سیاست یکسری از سیاستگذاری‌های کلان حذف شود نیز به نفع هویت آن جشنواره نیست. مثلا برگزارکنندگان نوزدهمین دوره جشنواره شعر فجر، همان ابتدا مطرح کردند که در این دوره قرار است بخش شعر کودک و نوجوان حذف شود و درباره آن هم توضیح دادند: دلیل این حذف آن است که جشنواره مستقلی برای ادبیات کودک و نوجوان در نظر گرفته شد که در مرداد امسال برگزار شد و برگزیده‌هایش هم در بخش‌های مختلف اعلام شدند؛ بنابراین شعر کودک و نوجوان در آن جشنواره دیده شد و طبیعتا امسال این بخش از جایزه شعر فجر کنار گذاشته می‌شود. اینکه در نگاه کلی چنین تصمیمی درست است یا غلط را متخصصان امر باید بگویند اما اینکه برگزارکنندگان یک دوره تصمیم می‌گیرند یک بخش را حذف کنند، دست مسئولان دوره بعدی را برای تغییرات بیشتر باز می‌گذارد یا حتی شاید در دوره بعدی مدیری تصمیم بگیرد این دوره را به جشنواره برگرداند، چنانکه در مورد بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر این اتفاق افتاد و هنوز هم معلوم نیست که قرار است برای بخش سینمای بین‌الملل چه اتفاقی بیفتد؛ لذا خوب است که برای هر حذف و اضافه‌ای یک دلیل منطقی و تخصصی وجود داشته باشد.
نکته پایانی هم اینکه، همانطور که پیشتر هم اشاره شد از دوره نهم به بعد تصمیم گرفته شد که آثار شعر جشنواره در قالب کتاب داوری و بررسی شوند و نه تک اثر؛ این تصمیم هم موافقان و مخالفان خود را دارد که در جای خود باید بحث کرد. فقط این نکته را نباید فراموش کرد که یکی از اهداف برگزاری جشنواره‌ها، رشد و شکوفایی در حیطه آن موضوعی است که برایش جشنواره برگزار می‌شود و با محدود کردن یک حیطه، راه برای رشد و شکوفایی سخت می‌شود؛ به‌عنوان‌مثال، در شرایط فعلی چاپ کتاب ازسوی شاعران و ناشران سخت شده و این مسئله میزان استقبال و توجه به جشنواره شعر فجر را با بحران مواجه کرده است. شاید بسیاری از شاعران باشند که دوست داشته باشند در این جشنواره شرکت کنند و یک شعر خود را به‌صورت مستقل برای دبیرخانه جشنواره بفرستند اما آیین‌نامه جشنواره، این اجازه را نمی‌دهد و نتیجه اینکه جشنواره، مختص کسانی می‌شود که کتاب شعر دارند و این یعنی نادیده گرفته‌شدن شاعران خوش‌ذوق بسیاری که شاعرند اما کتاب شعر ندارند؛ ممکن است در این میان برخی پیشنهاد برگزاری یک جشنواره مستقل دیگر با محوریت بررسی خود اشعار مطرح می‌شود که اجرای آن یعنی هزینه‌تراشی دوباره و یکجور موازی‌کاری یا شاید هم اضافه‌کاری!