آگاه: ایران می‌توانست از ظرفیت بالا و آینده‌ای روشن در صنعت گردشگری برخوردار باشد، اگر تحریم‌ها و پروژه‌های ایران‌هراسی می‌گذاشت. کشورمان می‌توانست باتوجه‌به توان توسعه، بهبود زیرساخت‌های خود و مواجهه با تغییرات پیشرو، به مقصدی جذاب برای گردشگرانی که قصد سفر به منطقه شمال آفریقا و خاورمیانه را دارند، بدل شود. علاوه‌براین توجه سازمان جهانی گردشگری و یونسکو به ظرفیت‌های بی‌بدیل ایران در این حوزه نیز کشورمان را کاندیدای عضویت در باشگاه ۱۰کشور اول دنیا ازلحاظ ورود گردشگر قرار دهد. به‌عقیده کارشناسان، ایران جذابیت‌های متعددی برای سرمایه‌گذاری در گردشگری دارد که از مهم‌ترین‌هایش می‌توان به وجود ظرفیت‌های گوناگون در انواع گردشگری طبیعی، تاریخی، مذهبی، درمانی و تجاری اشاره کرد. مضاف بر اینکه تنوع زیست‌محیطی و مستعد بودن کشور برای استفاده از منابع طبیعی، فرهنگ و تاریخ غنی و ویژگی متمایز ایرانیان در مهمان‌نوازی، پراکندگی جاذبه‌های گردشگری، امنیت، وجود اماکن مذهبی از ادیان مختلف؛ کلیساها، مقابر و زیارتگاه‌های یهودیان و زرتشتیان، برخورداری کشور از نیروی کار جوان و مستعد، خدمات مناسب و میزان هزینه‌های آن در مقایسه با کشورهای منطقه را نیز می‌توان به فهرست بسترهای توسعه گردشگری افزود.
سر بی‌کلاه کشورمان از گردش مالی میلیارد دلاری گردشگری
صنعت توریسم یا گردشگری، از مهم‌ترین و پردرآمدترین صنعت‌های جهان امروز است. گردشگری به صنعت بدون دود معروف است و بی‌آنکه مانند دیگر صنایع، موجب آلودگی کره زمین شود، صنعتی پررونق و درآمدزا و محرک توسعه و زمینه‌ساز توسعه پایدار است.
همچنین این صنعت سهم چشمگیری در برپایی صلح و امنیت و رونق و آبادی کشورهای جهان دارد و ورود گردشگران به هر نقطه‌ای، فرصت‌های شغلی مستقیم و غیرمستقیم ایجاد خواهد کرد. پویایی صنعت گردشگری امروزه یکی از شاخص‌های ارزیابی توسعه‌یافتگی کشورها به حساب می‌آید و کشورهای توسعه‌یافته در تلاش هستند از حداکثر ظرفیت‌ها و جاذبه‌های گردشگری خود بهره‌مند شوند.
در این میان جاذبه‌های گردشگری انواع و اقسام متعددی دارد؛ از جاذبه‌های زمین‌شناسی و طبیعی گرفته تا رویدادهای اجتماعی (مانند مسابقات ورزشی یا جشنواره‌های فرهنگی و هنری) و جاذبه‌های پزشکی و درمانی. روزبه‌روز انواع بیشتری از جاذبه‌های گردشگری شناسایی شده و مورد توجه گردشگران قرار می‌گیرد؛ به‌طورمثال، امروزه یکی از جاذبه‌های گردشگری، مکان ـ رویدادهاست. یعنی اماکنی که رویدادهای مهمی در آن رخ داده است. این رویداد می‌تواند محل برگزاری یکی از مسابقات قهرمان ورزشی مانند «محمدعلی کلی» باشد یا مکان فیلمبرداری «ارباب حلقه‌ها» یا حمام نواب در تهران که محل فیلمبرداری سکانس‌هایی از فیلم‌فارسی‌ها هستند.
ایران از کشورهای درجه‌یک دنیا از نظر قابلیت‌ها و ظرفیت‌های گردشگری است. از یک‌سو، اقلیم ایران از متنوع‌ترین سرزمین‌ها در جهان است و از سوی دیگر، جزو کشورهای انگشت‌شماری است که تاریخ و تمدن در آن بیشتر از چندهزارسال قدمت دارد. شاهد این مدعا، آثار فراوان تاریخی است که در سراسر ایران به چشم می‌خورد. تاکنون، ۲۴میراث فرهنگی و دو میراث طبیعی و ۱۶میراث فرهنگی ناملموس از ایران در فهرست‌های جهانی یونسکو ثبت شده است. ۱۰اثر میراث مستند و ژئوپارک قشم را هم باید به این تعداد بیفزاییم. این جاذبه‌ها هر یک در نوع خود منحصربه‌فرد هستند و ظرفیت‌های بی‌نظیری برای گردشگری ایران به حساب می‌آیند. اگر به میراث طبیعی و زمین‌شناسی ایران بنگریم، خواهیم دید که از تنوع کم‌مانندی برخوردار است؛ مثلا در ایران هم نقاط داغ و سوزانی مانند گندم‌بریان در بیابان لوت وجود دارد و هم جنگل‌های پرباران و کهنسالِ هیرکانی در شمال.
فراوانی و تنوع جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی در ایران این فرصت را پیش روی ما می‌گذارد که از آنها برای اهداف و منظورهای مختلف بهره‌برداری کنیم؛ اهدافی مانند شناساندن تاریخِ کهن و طبیعتِ رنگارنگ سرزمین ایران. نشان دادن همزیستی اقوام ایرانی با همدیگر در طول تاریخ، معرفی تنوع غنی فرهنگ‌ها (از زبان و موسیقی گرفته تا دانش‌های بومی و صنایع دستی)، تعامل با طبیعت و مراقبت از آن، معرفی روحیه و اخلاقِ مهمان‌نوازی ایرانیان. علاوه‌بر این، یکی از مهم‌ترین مزیت‌های ایران، وجود ظرفیت‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی متعددی است که می‌تواند راه را برای رونق و توسعه گردشگری هموار کند. باوجوداین تحمیل تحریم‌ها برای سال‌های متمادی زمینه رکود این صنعت را فراهم کرده است و بخش بزرگی از گردش مالی ناشی از سفر و گردشگری منحصربه سفرهای درون سرزمینی و مسافران و گردشگران داخلی می‌شود. اما در سال‌های اخیر و شرایط اقتصادی کنونی و فشار بر سفره خانوار، همین فرصت گردشگری داخلی هم محدود شده است؛ به بیان دیگر، صنعت گردشگری روزبه‌روز متاثر از شرایط اقتصادی کشور کوچک‌تر و کوچک‌تر می‌شود.
۱۴ میلیون گردشگر از برنامه عقبیم
در سال گذشته، میزان گردشگر خارجی ورودی به ایران حدود ۶میلیون نفر بوده است که شکاف بالایی با هدف‌گذاری ۲۰میلیون گردشگر طبق سند افق چشم‌انداز ۱۴۰۴ دارد؛ یعنی ۱۴میلیون نفر از برنامه عقب هستیم.
این در حالی است که دولت چهاردهم با تکیه بر محور وفاق ملی و تشکیل اتاق فکرهایی با حضور افکار و جریان‌های مختلف سیاسی، برای تقویت و بهبود بهره‌گیری از ظرفیت‌های گردشگری تلاش می‌کند. خروجی این همکاری‌ها منجر به شکل‌گیری «اتاق فکر گردشگری» شده است که کمتر از ۶ماه از عمر آن می‌گذرد. همچنین یکی از محورهای مورد تاکید ما بهره‌گیری از ظرفیت‌های بخش خصوصی در توسعه گردشگری است. درحال‌حاضر از ظرفیت‌های بخش خصوصی به‌اندازه کافی بهره‌گیری نشده است. یکی از شروط لازم برای تحقق این امر شکل‌گیری یک رویکرد منسجم در سطح کشور و در سطح دولت هست. بر این اساس، همه وزرای دولت باید اهتمام، همکاری و دغدغه داشته باشند. همچنین حلقه‌های وصل سطوح و لایه‌های مختلف و بسترهای دخیل و فعال در حوزه گردشگری کشور باید مانند یک شبکه منظم و کارآمد به هم متصل شوند. در این مسیر باید بر نیاز به انسجام و همگرایی در عرصه ملی برای دستیابی به اهداف کشور در زمینه گردشگری تاکید داشته باشیم.
آشپز که چند تا شد...
از سوی دیگر، حوزه تصمیم‌گیر در گردشگری هم یک بخش و نهاد واحد نیست؛ مثلا در زمینه خدمات گردشگری، بسیاری از موارد (بیش از ۳۲درصد) زیر نظر سایر وزارتخانه‌ها هستند که یا به‌صورت رقیب فعالیت می‌کنند یا موازی‌کاری دارند و این نشانگر ضعف هم‌افزایی و هماهنگی است.
از سوی دیگر، لغو روادید یکطرفه جمهوری اسلامی ایران با ۲۸کشور جهان، هم تنها به توسعه گردشگری کشورهای مقابل منجر شده و دستکم تاکنون از این نمد هم کلاهی نصیب صنعت گردشگری کشورمان نشده است. علاوه‌بر اینها، نباید از نظر دور داشت که زیرساخت‌های مناسب برای جذب گردشگران و حفظ آنها در کشور وجود ندارد که باید به‌صورت بنیادی به این موارد رسیدگی و در راستای گسترش و بهبود آنها گام‌های اساسی برداشته شود.
کمبود هتل‌ها و اقامتگاه‌های مناسب برای گردشگران خارجی (هتل‌های ۴ و ۵ستاره)، عمر بالای سیستم حمل‌ونقل هوایی و همچنین محدودیت‌های موجود در پروازها و گستردگی آنها (عدم دسترسی به تمام نقاط کشور با هواپیما)، فقدان آموزش در خصوص برخورد در جامعه با گردشگران (شامل آشنایی ضعیف مردم با زبان بین‌المللی)، نبود موسسات گردشگری در دنیا که به جذب توریست برای ایران مشغول به کار باشند (عدم برگزاری تورهای ایرانگردی در نقاط مختلف دنیا)، برای بهبود فضای گردشگری و جذب توریست باید به حد مطلوبی از توسعه برسند. واضح است که گسترش صنعت گردشگری می‌تواند جانشین خوبی برای فروش ثروت‌هایی مثل نفت و گاز باشد و همچنین در کاهش بیکاری، افزایش سطح درآمد ملی، ارزآوری و سایر مسائل اجتماعی و اقتصادی برای کشور مفید واقع شود. اما به شرط فراهم کردن بسترهای مناسب، کارا، به‌روز و پویا.