آگاه: شفیعیون درخصوص ضرورت نامگذاری چنین روزی در تقویم ملی توضیح داد: ویژگی خاصی که نظامی را از بقیه شعرا، حتی فردوسی، سعدی، حافظ و... ممتاز می‌کند، این است که نظامی شاعری است که در گستره جغرافیایی ایران قدیم قرار دارد و ازلحاظ تمایزات نژادی، فرهنگی و جغرافیایی امروز از یک نوع حساسیتی برخوردار است و عملا در پیله خرافه‌های جدید ژئوپولتیک و سیاسی درپیچیده است. چنان‌که در مولد او امروز برخی اصلا این نظامیِ شاعر فارسی را به رسمیت نمی‌شناسند و یک نوع کج‌اندیشی‌هایی درمورد این شاعر به باور تبدیل شده است؛ البته شبیه این مسئله را درمورد مولوی هم داریم ولی درمورد نظامی وضع خیلی بدتر است. افزون‌براین ازلحاظ ادبی هم می‌توان گفت، نظامی یک وجه امتیاز نسبت‌به شاعرانی که نام بردم، دارد و آن اینکه پراقبال‌ترین و پرمراجعه‌ترین شاعر طول تاریخ ما بوده است. آن‌قدر که نظامی در ساخت منظومه‌های ادبی بعد از خود تاثیرگذار بوده، هیچ شاعر دیگری نبوده و اصلا به‌عنوان سلطان ژانر غنایی به شمار می‌آید. از هیچ شاعری به‌اندازه نظامی تا این حد استقبال نشده و آثارش به این اندازه خوانده شده و از آن نظیره و نقیضه نساخته‌اند، حتی به زبان‌های دیگر مثل اردو و ترکی. از این منظر، باز هم نظامی شاعری است که باید بسیار مورد توجه قرار می‌گرفت.
توجه به ولنتاین آری؛ شاعران پارسی‌زبان خیر
این استاد دانشگاه در مورد اینکه، ثبت چنین روزی چه کمکی به جایگاه آن شخصیتی که به نامش روزی در تقویم نامگذاری شده، می‌کند، گفت: جزو شرایط ثبت روزی در تقویم، این است که یک بنیاد یا یک‌سری آدم علمی یا آدم‌هایی که مؤدی این کار هستند، تعهد می‌دهند که ما سعی می‌کنیم این را پاس بداریم و این امر از نظر ما صرف ثبت نوشتاری در تقویم نیست. ما حتی با برخی استادان به تبریز رفتیم در دانشگاه آنجا نشستی برگزار کردیم ولی نهایتا همکاری‌ای در امسال صورت نگرفت. ما علاقه داریم دوستان آذربایجانی در صف اول این کار باشند، چون به گمان ما آنها برای گسترش زبان فارسی در آن دیار مدت‌هاست که جهاد می‌کنند و همیشه از بهترین محققان ادبیات فارسی ما بوده‌اند. درمورد نظامی کارهای زیاد جدی‌ای نشده است، حتی درمورد تصحیح متن او، جز کار مرحوم وحید دستگردی که حدود ۸۰سال پیش انجام داده، بقیه کارها به آن اعتبار نبوده است. هرچند افرادی نظیر برات زنجانی، بهروز ثروتیان و... در این وادی زحمت زیادی کشیده‌اند. ما این روز را برای این اعلام کردیم که بتوانیم در بخشی از فعالیت‌های تحقیقی سالانه نظامی محور شود و در این حوزه کارهای بیشتری انجام شود و داوری شوند و از آنها در چنین روزی تقدیر شود.به نظر می‌رسد هدف فعالیت‌های تحقیقی سالانه نظامی‌محور با ثبت روزی به نام این شاعر پارسی محقق شده است، چون با ثبت این روز، هرساله مراسم بزرگداشت، همایش و کنگره‌های مختلفی حول نظامی گنجوی در سراسر کشور برگزار می‌شود و این مراسم‌ها همگی به‌نوعی موجب می‌شوند که حتی شده برای یک روز یا یک هفته، افراد با نظامی و خدمات فرهنگی‌اش آشنا شوند؛ به‌ویژه اگر در فضای شهری و تبلیغات محیطی هم از اشعار و نام او استفاده شود که طیف وسیع‌تری از مردم توجهشان نسبت‌به این شاعر جلب می‌شود و اینچنین جلب توجهاتی از منظر «علیه فراموشی» بسیار ارزشمند است.شفیعیون، استاد زبان و ادبیات فارسی در خصوص اهمیت ثبت چنین روزی در تقویم، قیاس جالبی میان این روز با مناسبت‌هایی که با فرهنگ ما همخوانی ندارد انجام داده و گفته است: واقعا متاسفم که مثلا در روزهای ولنتاین و روزهایی که اصلا معلوم نیست چه هست، به یک‌مرتبه جامعه رنگ آن روز را می‌گیرد اما برای روز نظامی اصلا انگار باید کسانی ازمابهتران از کرات و افلاک دیگر بر ما نازل شوند و اتفاق خاصی را به وجود بیاورند. درحالی‌که می‌توانیم از کارهای کوچک شروع کنیم.
نظامی که بود و چه کرد؟
نظامی گنجه‌ای (گنجوی)، جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی متخلص به نظامی، شاعر و داستان‌سرای ایرانی‌تبار و پارسی‌گوی قرن ششم هجری (دوازدهم میلادی)، که به‌عنوان پیشوای داستان‌سرایی در ادب فارسی شناخته شده است در گنجه (یکی از شهرهای جمهوری آذربایجان) چشم به جهان گشود. درباره سال تولد و وفات او نقل‌های تذکره‌نویسان مختلف است اما آنچه مسلم است، اینکه وی در شهر گنجه می‌زیست و در همین شهر وفات یافت. یکی از احتمالاتی که در مورد اصالت نظامی داده می‌شود این است که او اصالتا اهل تفرش است. افرادی که این موضوع را مطرح می‌کنند، یکی از دلایل تفرشی بودن نظامی را این دو بیت از اقبالنامه می‌دانند.
گرچه در بحر گنجه گمم / ولی از قهستان شهر قمم
به تفرش دهی هست تا نام او / نظامی از آنجا شده نامجو
نظامی در جوانی موفق شد علوم مختلف را بیاموزد و به زبان‌های آذری، عربی، فارسی و پهلوی، مسلط شود. برخلاف بسیاری از شاعران آن دوران که به سفر و درگذر بودن تاکید داشتند، نظامی بیشتر عمر خود را در شهر گنجه زندگی کرد و به‌ندرت سفر می‌کرد.
خاص‌بودن نظامی در سبک شعرهایش نیز مثال‌زدنی است، به‌طوری‌که کارشناسان ادبیات، او را متخصص انتخاب الفاظ و کلمات مناسب به‌منظور ایجاد ترکیبات خاص تازه معرفی می‌کنند؛ البته نظامی توانایی زیادی در به تصویر کشیدن جزئیات، آن هم با نیروی تخیل خود داشت که همین موضوع هم خاص بودن سبک او را بیش از پیش نمایان می‌کند؛ البته شعرهای نظامی به دلایل مختلف همانند استفاده از اصطلاحات علمی، فلسفی و ترکیبات عربی، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. مخزن‌الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت‌پیکر، اسکندرنامه و دیوان قصاید و غزلیات ازجمله آثار نظامی گنجوی است که هرکدام، دریایی از احساس و تخیلات ستودنی نظامی را شامل می‌شوند.
چرا پرداختن به نظامی مهم است؟
نظامی گنجوی مهم است خصوصا برای ما ایرانیان؛ و یک دلیل مهمش این است که توجه ویژه‌ای به ایران و فرهنگ ایرانی داشته است.نادره جلالی، پژوهشگر، مولف و مصحح متون تاریخی درمورد نظامی و هویت ایرانی می‌گوید: حیات حکیم نظامی از سویی با نفوذ خلافت عباسی بر سرزمین‌های شرقی به‌ویژه ایران و از دیگر سو، با حضور ترکان سلجوقی مصادف است که مرزهای ایران را تسخیر کرده و بر آن مسلط شده‌اند. اگرچه آنان با فتوحات خود مرزهای ایران را گسترش دادند اما هیچ‌گاه از این مرزها به‌عنوان بازگشت به سرزمین یکپارچه پیش از اسلام استفاده نکردند. نظامی با الگوبرداری از فردوسی می‌کوشد تمام توان خود را از طریق روایات داستانی در خلال داستان‌های عاشقانه و افسانه‌ای به‌کار گیرد تا ایرانیان را بار دیگر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم متوجه اهمیت هویت تاریخی و سرزمینی و فرهنگی ایران و تمرکز سیاسی و بازگشت به مرزهای ایران پیش از اسلام کند، زیرا مدت زمانی از سقوط ساسانیان گذشته و مرزهای سیاسی ایران زمان ساسانیان از بین رفته و نفوذ اعراب و ترکان ادامه یافته است.
به عقیده جلالی، نظامی که شاهد حضور ترکان به‌عنوان یک قوم بیگانه در آذربایجان بوده و این چیرگی بر او گران آمده می‌کوشد تا با آوردن اندیشه‌های ایران باستان در لابه‌لای اشعار خود آیین کشورداری ایران باستان را به ترکان سلجوقی نشان بدهد. از سوی دیگر، در اشعار خویش از آذربایجان به‌عنوان سرزمینی کهن با فرهنگ ایرانی یاد کند؛ از این رو در داستان فرار خسروپرویز از ایران به‌سمت آذربایجان یا در اسکندرنامه هنگامی که اسکندر آتشکده‌ها را ویران می‌کند با بهره‌گیری از واژه «آذربایگان» و «آذرآبادگان» وسعت اطلاعات تاریخی و جغرافیایی خود را درباره ایران به‌ویژه آذربایجان به‌عنوان سرزمینی کهن نشان می‌دهد.
این نویسنده و پژوهشگر ادامه داد: نظامی بیشترین اشاره را به ایران و هویت فرهنگ ایرانی در اسکندرنامه، هفت‌پیکر و داستان خسرووشیرین دارد و در بطن داستان‌های عاشقانه و افسانه‌ای هدف خود را دنبال می‌کند و از شهرهای مختلف آذربایجان و قفقاز نام می‌برد که سابقه تاریخی آن مناطق نشانگر بخشی از هویت فرهنگی ایران است. در اسکندرنامه با به‌کارگیری مکرر از واژه ایران، آن را برجسته نشان می‌دهد و مهم‌ترین بخش فرمانروایی اسکندر و اوج فتوحاتش ذکر می‌کند. اسکندر که ایرانی نبوده ولی بر صدر قدرت ایران تکیه زده و اصطخر را به پایتختی خود برگزیده است. نظامی با بهره‌گیری از دو واژه هفت اقلیم و هفت کشور در اشعارش نیز نشان می‌دهد به هویت فرهنگی ایران توجه دارد؛ ازاین‌رو وقتی اسکندر ایران را می‌گیرد، ایران را مهم‌ترین بخش هفت اقلیم یا در داستان خسرووشیرین از زبان شیرین، خسرو را مالک هفت اقلیم معرفی می‌کند، یا در داستان بهرام گور و حضور هفت دختر از هفت اقلیم در دربارش، از بهرام به‌عنوان پادشاه ایران و صاحب هفت اقلیم یاد می‌کند. درواقع نظامی با قراردادن ایران در دل هفت اقلیم در راستای مهم جلوه‌دادن جایگاه آن برمی‌آید و مهم‌ترین و زیباترین ابیات خود را درباره ایران در هفت‌پیکر و در خطاب زمین‌بوس کرپ ارسلان پادشاه آقسنقری می‌سراید:
همه عالم تن است و ایران دل
نیست گوینده زین قیاس خجل
چون که ایران دل زمین باشد
دل ز تن به بود، یقین باشد
زان ولایت که مهتران دارند
بهترین جای بهتران دارند
دل تویی، وین مثل حکایت تست
که دل مملکت ولایت تست
ویژه‌برنامه‌های روز بزرگداشت نظامی در تهران
همزمان با روز بزرگداشت حکیم نظامی گنجوی، مراسم ازسوی موسسه پژوهشی میراث مکتوب با همکاری سفیران صلح و دوستی روز سه‌شنبه، ۲۱اسفند از ساعت۱۶ برگزار می‌شود.
خسرو احتشامی شاعر، تقی پورنامداریان استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، منصور ثروت استاد بازنشسته دانشگاه شهیدبهشتی، یدالله جلالی پندری عضو هیات‌علمی دانشگاه یزد، اصغر دادبه عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی، مرحوم احمد سمیعی گیلانی عضو سابق پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، مسعود عرفانیان پژوهشگر حوزه قفقاز و آسیای میانه، جلال‌الدین کزازی، عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی، مصطفی موسوی عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران، مریم مشرّف عضو هیات‌علمی دانشگاه شهیدبهشتی و مهدی نوریان استاد بازنشسته دانشگاه اصفهان به‌عنوان سخنرانان این مراسم معرفی شده‌اند.
فایل صوتی و (گاهی) تصویری این رویداد غیرحضوری به‌طور همزمان در روز سه‌شنبه ۲۱اسفند از ساعت۱۶ در نشانی‌های ذیل قابل دریافت و مشاهده است:
وب‌سایت www.mirasmaktoob.com
کانال تلگرام mirasmaktoob@
صفحه اینستاگرام mirasmaktoob
صفحه آپارات mirasmaktoob
رونمایی از آلبوم «راز لیلی»
همچنین همزمان با برگزاری چهارمین دوره بزرگداشت «حکیم نظامی»، برنامه ویژه‌ای با همکاری انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و بنیاد فرهنگی هنری رودکی در تالار وحدت برگزار می‌شود.
آلبوم «راز لیلی» براساس منظومه لیلی و مجنون اثر نظامی به آهنگسازی و تنظیم سامان صدیقیان و آواز سعید شفیعیون تولید و در استودیو آوای کوچه باغ ضبط شده است. این آلبوم نخستین‌بار در سال۱۴۰۱ و در جریان هفته بزرگداشت نظامی در تالار وحدت رونمایی شد و قرار است نسخه دیجیتالی آن ازسوی بنیاد فرهنگی هنری رودکی همزمان با برگزاری این بزرگداشت در اولین فروشگاه دیجیتال موسیقی در ایران (بیپ تونز) بازنشر شود.
«راز لیلی» متشکل از ۱۳قطعه است که در اجرای برخی قطعات حمید منوچهری و حدیث پیمان به‌عنوان گوینده همکاری کرده‌اند. همچنین روح‌الله الله‌دادی (نی)، توحید وحید (کمانچه و کمانچه آلتو)، همایون جهانشاهی (سازهای کوبه‌ای)، امیرمهدی مقدم (عود)، حسین رشیدی (قانون) و سامان صادقیان (تار، سه‌تار، رباب، رابم) گروه نوازندگان این آلبوم را تشکیل می‌دهند.
اجرای موسیقی، مناجات‌خوانی، منقبت‌خوانی، نظامی‌خوانی، نقالی، شعرخوانی، خنیاگری و اهدای جوایز به نظامی‌پژوهان برتر سال ازجمله برنامه‌های پیش‌بینی‌شده برای بزرگداشت حکیم نظامی در تالار وحدت است.
آیین بزرگداشت حکیم نظامی، از ساعت ۲۰:۰۰ شامگاه سه‌شنبه ۲۱اسفندماه با همکاری انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و بنیاد رودکی در تالار وحدت برگزار می‌شود.