الناز برکاتی_ خبرنگار سرویس فرهنگی: چندی است که از حضور پیمان جبلی با شعار تحول در رأس هرم سازمان صدا و سیما می‌گذرد اما انگار رویکرد تحولگرایانه او نتیجه دلخواه را نداشته است و نگاه خوشبینانه‌اش به سند طرح تحول از میان رفته است. صداوسیما همچنان روزهای دشواری را سپری می‌کند و عمده این دشواری‌ها به ریزش مخاطب رسانه ملی و کوچ به شبکه‌های نمایش‌خانگی است. این دشواری‌ها به حدی بوده که حتی تغییر در مدیریت این سازمان هم بحران شکل‌گرفته را آرام نکرده است. اگرچه پیش از این، نگرانی‌ها فقط مربوط به شبکه‌های ماهواره‌ای بود حالا، اما مسئولان صداوسیما، خاصه تلویزیونی‌ها، هراس جدیدی از رشد و پیشرفت شبکه‌های خانگی دارند.
اگرچه مدیران تلویزیون تأکید داشتند سلبریتی نمی‌خواهیم و با جدیت تمام اصرار داشتند برنامه‌ها نباید سلبریتی‌محور باشد اما با سرعت گرفتن ریزش مخاطبانشان، تصمیم به تغییر مسیر گرفته‌اند. تلویزیون در نهایت پذیرفت که مخاطبانش کاهش پیدا کرده و به همین جهت هم در طول زمان در حال بازگرداندن هنرمندان قدیمی خود است. محسن برمهانی، معاون سیما درباره بازگشت برنامه‌های برند به تلویزیون گفته است: «تمام برندهایی که در سازمان صداوسیما در این سال‌ها موفقیت کسب کردند جزو سرمایه‌های صداوسیما هستند و سازمان هم از هیچ برندی صرف نظر نمی‌کند و در حال مذاکره با همه آن‌هاست».
پذیرش شکست برای صدا و سیما
۴ اردیبهشت ۱۴۰۱ بود که پیمان جبلی در جمع هنرمندان، ضمن پذیرفتن کاهش مخاطبان صداوسیما گفت: «همه ما، چه شما به عنوان هنرمند، چه ما به عنوان مسئولین صداوسیما، باید از خودمان بپرسیم چرا احساس علاقه‌ای که مخاطب به هنرمندان و آثارشان داشت، کاهش یافته است؟ چرا بعضی آثار که در گذشته با هزینه‌های کمتر ساخته می‌شد، ماندگارترند؟ همه ما مقصریم و نمی‌توانیم خودمان را تبرئه کنیم.»
البته کمتر از دو هفته بعد حمید شاه‌آبادی، معاون سیمای سازمان صداوسیما گفت: «ما کاهش مخاطب به معنای متداول خودش نداریم. فضاسازی‌هایی که در حوزه کاهش مخاطب صورت می‌گیرد بخشی از آن به مخاطب عمومی تلویزیون در جهان برمی‌گردد که در واقع سبد مصرف تصویری مردم از تلویزیون را بخشی از آن را فضاهای دیگر پُر کرده‌اند. ما در طول ۵ سال گذشته حداکثر ۶ درصد کاهش مخاطب تلویزیون داشتیم».
صداوسیمایی که یک زمانی با پافشاری و جدیت تمام بر سلبریتی محور نبودن برنامه‌هایش اصرار داشت و با همین دست فرمان مسیر جدیدی را شروع کرد، تصمیم گرفت تا چهره‌هایی که برای مخاطبان محبوبیت دارند را دوباره به تلویزیون بازگرداند و در این راه معاون سیما اعلام کرد: «تمام برندهایی که در سازمان صداوسیما در این سال‌ها موفقیت کسب کردند، جزو سرمایه‌های صداوسیما هستند و سازمان هم از هیچ برندی صرف‌نظر نمی‌کند و در حال مذاکره با همه آنها هم هست».
بازگشت سلبریتی‌ها برای بازگشت مخاطب
به همین دلیل هم قرار است فصل چهارم سریال «زیرخاکی» ساخته شود. سریالی که جلیل سامان سه فصل از آن را در مناسبت‌های متفاوت روی آنتن تلویزیون برد، از طرفی هم اخباری مبنی بر تقاضای جدی صداوسیما از سعید آقاخانی به گوش رسید که از این کارگردان خواسته شده تا فصل جدید «نون. خ» را آماده کند تا در نوروز ۱۴۰۳ روی آنتن شبکه یک سیما برود. پیش از این قرار بود که «نون.خ» در یکی از پلتفرم‌های شبکه نمایش خانگی ساخته شود، اما فشارها و درخواست‌های صداوسیما عامل اصلی بازدارنده این ماجرا بود؛ که در نهایت سعید آقاخانی را وادار به انعقاد قرارداد با صداوسیما کرد.
آخرین حضور طهماسب در تلویزیون به ساخت «کلاه قرمزی» بازمی‌گشت؛ برنامه‌ای که چند سال قبل سازندگانش با رییس قبلی صداوسیما بر سر مسائل مالی به توافق نرسیدند و بی‌توجه به مخاطب، تصمیم گرفتند که در نوروز ۹۸، تلویزیون پس از چند سال «کلاه قرمزی» نداشته باشد. ساخت «مهمونی» در شبکه نمایش خانگی هم در فصل دوم ـ تابستان و پاییز ۱۴۰۱ ـ چراغ خاموش جلو رفت و ناگهان بار دیگر برای پخش اعلام حضور کرد.
در روزهای ابتدایی شهریور ۱۴۰۲ هم خبری مبنی بر این منتشر شد که در نوروز ۱۴۰۳ فصل جدید مجموعه «مهمونی» با اجرای ایرج طهماسب و هنرنمایی عروسک‌ها و میهمانان جدید، از شبکه نسیم صداوسیما پخش خواهد شد. خبری که در ابتدا باورش کمی سخت بود اما رسانه‌ای شدن نامه‌ای از سوی بازرگانی صداوسیما به شرکت‌ها که برای تبلیغات در این برنامه فراخوان داده بود، نشان داد که قضیه جدی‌تر از این حرف‌هاست.
محسن تنابنده نیز آخرین بار آذر ماه ۹۹ بود که با انتشار نامه‌ای در فضای مجازی با حالتی قهرگونه از ساخت «پایتخت» انصراف داد. این تصمیم در پی انتشار خبرها و ادعاهایی از جمله دستمزد پنج میلیاردیِ او برای ساخت فصل جدید و نقدهایی که در فضای رسانه‌ای و مجازی به دنبال داشت، اعلام شد. حال این روزها که صدا و سیما مخاطبانش را از دست داده است، خبر ساخت فصل جدید سریال «پایتخت» در حال دست به دست شدن است.
بازگشت مجریان کوچ کرده
علاوه بر بازیگرانی که به تلویزیون برگشته‌اند، مجریانی که مدت‌ها خبری از آنها روی آنتن نبود هم در قاب تلویزیون، ظاهر شدند. ژیلا صادقی، مجری پرحاشیه‌ای که به گفته خودش از تلویزیون کنار گذاشته نشده و به خواست خودش مدتی کار نمی‌کرده با برنامه «سلام صبح بخیر» به آنتن شبکه۳ بازگشته است.
کامران نجف‌زاده، شاید آخرین فردی بود که تصور می‌شد از صدا و سیما کوچ کند او که با روزنامه‌نگاری در رسانه‌های ورزشی وارد مطبوعات شد، با تهیه گزارش‌های انتقادی‌اش در اخبار صداوسیما به شهرت رسید. او هم پس از یک سال و نیم جدایی بی‌علت از خبر صدا و سیما، با برنامه گفت‌وگومحوری به نام «برمودا» به شبکه نسیم آمده است. . به نظر می‌رسد فرزاد حسنی هم قرار است با برنامه پزشکی «اکسیر» به عرصه اجرا در تلویزیون برگردد. محمد دلاوری هم که با ساخت برنامه «صرفاً جهت اطلاع» به شهرت رسیده بود پس از اینکه به دلایل نامعلوم مدتی روی آنتن نبود، از 10 دی‌ماه به مدت 5 شب با «سپهبد» در شبکه۴ تلویزیون حضور یافت.
دو بهار بی‌بهار در تلویزیون
تلویزیون پس از گذشت دوفصل از سیاست جدیدی که پیش گرفته بود و تلاش داشت تا برنامه‌های رسانه ملی بدون حضور چهره‌های خاص روی آنتن بروند، این روزها به رویکردهای قبلی رجعت کرده است. با اینکه دو مناسبت مهم نوروز و رمضان را پشت سر گذاشته است اما گویی نتوانسته سیاستی را که در پیش گرفته بود عملی کند و به‌رغم مخالفت‌های اولیه روسای خود، ناچارا دست به دامن هنرمندان محبوب شده است.
برنامه تاک‌شو «جام آرزوها» نیز هرشب ساعت ۲۳ با اجرای پژمان بازغی از شبکه نسیم پخش می‌شود و تاکنون از اهالی فوتبال افرادی چون علی پروین، یحی گل محمدی، علیرضا منصوریان، علیرضا رهبری فرد، سینا حجازی، اکبر عبدی، ایرج نوذری، هلیا امامی، سالار عقیلی، الهه منصوریان، سام نوری، افشین پیروانی، محمد نادری، علیرضا نیک بخت واحدی ناصر محمدخانی و ... در این برنامه به گفت و گو پرداخته اند.
پیمان جبلی در یکی از نشست‌های هیات دولت بیان کرد: «ما در یک سال اخیر در برنامه هایی که در مناسبت های مختلف داشتیم مانند شب یلدا، شب تحویل سال نو، ایام ماه رمضان و ایام ماه محرم و سایر عرصه ها اثبات کردیم که نیاز به چهره های هنجارشکن و عنود و لجباز نداریم و عملا برنامه های خود را با چهره هایی که از محبوبیت خوبی برخوردار شدند ادامه دادیم. این سیاست مقطعی ما نیست بلکه این یکی از سرفصل های ثابت سند تحول صدا و سیما بوده که ما به آن پایبند بوده و به همین شکل نیز ادامه خواهیم داد».
جای خالی برنامه‌های پربیننده پر نمی‌شود!
این روزها گویی صدا و سیما برنامه سرگرمی‌محور خاصی درحال پخش ندارد و آنتن شبانه را با عناوین سیاسی، مستند و گفت‌وگومحور پر می‌کند. با وجودی که ساخت برنامه‌های سرگرمی‌محور جدید و نو شدن آنتن سیما امری لازم و دارای اهمیت است، اما در همین حال نیز غیبت برنامه‌های شاخص و پربیننده‌ای چون «خندوانه»، «دورهمی»، «عصر جدید» و حتی عناوینی مثل «چهل تیکه»، «سیم آخر»، «دست فرمون» و «کلبه عموپورنگ» که در سال‌های اخیر گاه در فهرست پرمخاطب‌ترین‌های سیما دیده می‌شدند، به چشم می‌آید. در برنامه‌های جدید سرگرمی‌محور سیما، از مجریان قدیمی رسانه ملی مانند احسان علیخانی، رضا رشیدپور، داریوش فرضیایی و... که یک الی دو دهه سابقه اجرا دارند، چندان خبری نیست. همچنین چهره‌های مشهور سینمایی مثل مهران مدیری، رامبد جوان، کامبیز دیرباز و ... نیز که گاه با بعضی برنامه‌های پربیننده در تلویزیون دیده می‌شدند، حضور ندارند. اکثر برنامه‌هایی که درحال حاضر در رسانه ملی روی آنتن می‌روند مسابقه‌محور شده و با هدف ایجاد سرگرمی و با مجری‌گری افراد مشهور برای جذب مخاطبان تولید می‌شوند.
مسابقه محور شدن تلویزیون با اهدافی مشخص
اکثر آنتن تلویزیون به مسابقات با اهدافی مشخص و نامشخص پر می‌شود، برخی برنامه‌ها همچون کودک‌شو، معرکه، شکوفا و ... علی‌رغم سرگرمی با اهدافی مشخص منتشر می‌شوند اما برخی برنامه‌ها همچون «خودمونی» با مجری‌گری مهران رجبی چندان محتوای خاصی نداشت و شاید بتوان گفت صرفا جهت خالی نبودن آنتن و حس نشدن خلا حضور هنرمندان محبوب ساخته شد.
پخش مسابقه «معرکه» با اجرای جواد رضویان از ۲۳ دی آغاز و روی آنتن شبکه سه رفت. این برنامه به تهیه‌کنندگی حمید مراوندی و کارگردانی محمدرضا رضاییان تولید می‌شود.رضویان که پیش از این هم اجرای برنامه‌های «عید حسابی» و «جشن رمضان» را برعهده داشته است، در این مسابقه سعی می‌کند با انرژیِ بیشتر و شوخی با شرکت‌کنندگان برنامه را پیش ببرد تا برای مخاطبان جذاب باشد. روند مسابقه «معرکه» به این شکل است که در هر قسمت ۶ نفر که توانایی، استعداد و یا شغل ویژه‌ای دارند، یک به یک در صحنه حضور پیدا می‌کنند و گروه‌های شرکت‌کننده باید از طریق سرنخ‌هایی که در اختیارشان قرار می‌گیرد، حرفه یا توانایی آن ۶ نفر را حدس بزنند.
مسابقه بزرگ تلویزیونی «شکوفا»، یک برنامه سرگرمی با محور شرکت های دانش بنیان است که در قالب تلنت شو تولید می شود و کارآفرینان و شرکت های دانش بنیان وارد یک رقابت بزرگ می شوند. مدل اهدای جایزه در این برنامه با روش تامین مالی جمعی کرادفاندینگ "Crowdfunding" انجام خوهد شد تا سرمایه مورد نیاز شرکت های دانش بنیان، خلاق و فناور کشور تامین شود. در این روش شرکت های برنده در هر قسمت از این مسابقه تا سقف ۱۵۰ میلیارد ریال سرمایه جذب می کنند.هدف این مسابقه، معرفی طرح‌های سرمایه‌پذیر شرکت‌های دانش‌بنیان، فناور و خلاق به کلیه شهروندان (سرمایه‌گذاران) علاقمند است و اصل آورده سرمایه‌گذاران در طرح‌های حاضر در مسابقه شکوفا، توسط صندوق نوآوری و شکوفایی تضمین می‌شود.
مسابقات بی‌پایان!
مسابقه تاریخی ـ سیاسی «رخداد» با اجرای فرهاد جم، بازیگر سینما و تلویزیون از شبکه افق، یکی دیگر از مسابقاتی است که به تازگی خبر پخش آن منتشر شده است. سیاست کلی مسابقه «رخداد» تمرکز بر انقلاب اسلامی ایران است و سوالات برنامه بر اساس اسناد و مدارک تاریخی و حول انقلاب اسلامی طرح می‌شود.مسابقه «رخداد» یک مسابقه تاریخی ـ سیاسی است و محوریت سوالات آن تاریخ معاصر است که روی مقطع زمانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا به این لحظه تمرکز دارد. اصرار شدید رسانه ملی برای تولید و پخش برنامه‌های مسابقه محور کمی عجیب است. اینکه اکثر برنامه‌ها آن هم با حضور و اجرای چهره‌های مشهور روی آنتن می‌رود، شاید نشان از آن دارد که صدا و سیما تمام تلاشش را می‌کند تا با ساخت برنامه‌های سرگرم کننده آن هم با چهره‌ها، مخاطبان از دست داده خود را بازگرداند.
سیاستی شکست خورده
مدیران صداوسیما که همواره بر حفظ خطوط قرمز سیاسی و فرهنگی کشور تأکید کرده‌اند و به همین پشتوانه بسیاری از مجریان، نویسندگان، کارگردان‌ها، تهیه‌کنندگان و سایر عوامل بالاجبار یا به اختیار همکاری خود را با تلویزیون قطع کرده‌اند، حالا از دو سال مدیریت بر آنتن کم‌رمق و تجربه دشواری‌های تأمین محتوای مطلوب خود برای چندین شبکه در عین فقدان نیروی کارآمد هم‌سو با مواضعشان، دست به دامن همان افراد به اصلاح عنود و لجبازی شده‌اند که روزی خودشان منتقد حضور آنها روی آنتن بودند.