آگاه: بعضی‌هایشان حتی بیکاری و خانه‌نشینی را به ادامه فعالیت در رشته پرستاری ترجیح می‌دهند. با وجود بهره‌برداری از تعداد زیادی بیمارستان، کمبود پرستاران در بیمارستان‌هایی که به‌تازگی به بهره‌برداری رسیده‌اند و تعداد آنها هم کم نیست، قابل‌توجه است. درحال‌حاضر وضعیت معیشت پرستاران اصلا خوب نیست و همین امر موجب شده طبق آمار منتشرشده، حدود یک‌چهارم یا حتی بیشتر از خروجی دانشکده‌های پرستاری درحال مهاجرت باشند. جامعه پرستاری از تبعیض در پرداختی‌های نظام سلامت گلایه‌مند است و همین موضوع باعث خروج نیروهای پرستاری از مراکز درمانی در بخش دولتی شده است.
آمار مهاجرت غیرواقعی در فضای مجازی
همانطور که اشاره شد، براساس آمارهای اعلام‌شده، تعداد کادر درمانی فعال در بیمارستان‌ها به‌ازای جمعیت کشور پایین‌تر از سطح استاندارد است. مدتی پیش عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت در این زمینه گفته بود: در تمام بخش‌های درمانی، با کمبود ۷۰هزار نفری نیروی پرستاری مواجه هستیم. این درحالی است که برخی از پرستاران کشور برای ادامه تحصیل یا اشتغال به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند.
به گفته محمد شریفی‌مقدم، دبیرکل خانه پرستار، کشورهای مقصد مهاجرت برای این پرستاران آلمان، آمریکا، استرالیا و کانادا بوده و هرساله تعدادی از پرستاران از کشور مهاجرت می‌کنند. شاید برای برخی‌ها این سوال ایجاد شود که چرا با وجود نیاز کشور، هرساله تعدادی از کادر درمانی به‌خصوص پرستاران به مهاجرت روی می‌آورند؟ چرا پرستاران در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی داخل کشور جذب نمی‌شوند؟
شریفی‌مقدم در ادامه می‌گوید: «ما نیروی پرستار برای جذب داریم اما با حقوق ۱۲میلیونی سر کار نمی‌آیند.» همچنین مجتبی ذالنور، نایب‌رییس مجلس درخصوص عدم تمایل پرستاران به جذب در مراکز درمانی کشور می‌گوید: تعرفه پایین اضافه‌کاری‌ها، تاخیر در پرداخت کارانه‌ها و اضافه‌کاری‌ها ارزش آن دریافتی را کم کرده و موجب نارضایتی می‌شود. همچنین سعید کریمی، معاون درمان وزارت بهداشت درخصوص چرایی مهاجرت پرستاران و کادر درمان از کشور می‌گوید: مباحث معیشتی، امنیت شغلی، امید به آینده، وضعیت خانوادگی، مسائل شخصی و نگرش‌های افراد ازجمله عوامل موثر در مهاجرت کادر درمان است. درحال‌حاضر تعرفه ویزیت پزشکان متخصص در بخش دولتی ۳۷هزار تومان اما در کشوری مانند عمان سه‌میلیون و ۵۰۰هزار تومان است. چگونه انتظار داریم با چنین اختلاف قیمتی انگیزه برای مهاجرت ایجاد نشود؟ اما آیا فقط مشکلات اقتصادی موجب ایجاد انگیزه مهاجرت در پرستاران شده است؟ یکی از علت‌های مهاجرت پرستاران و کادر درمانی کشور، وسوسه‌های کشورهای دیگر و سوءاستفاده از نیاز این افراد است.»
همچنین باتوجه‌به تغییر الگوی بیماری‌ها در جهان از واگیر به غیرواگیر، سیاستمداران کشورهای دیگر این موضوع را فهمیده‌اند که سلامت یک مقوله امنیتی است و از همین رو، خدمات سطح اول را به پرستاران سپرده‌اند و همین موضوع باعث شده نیروهای بیشتری را جذب کنند. همچنین یکی دیگر از اقداماتی که افراد سودجو انجام می‌دهند اعلام آمارهای غیرواقعی و ایجاد ترس و اضطراب در پرستاران است. آنها با اعلام آمار غیرواقعی پرستاران را به مهاجرت وسوسه می‌کنند زیرا پرستار با شنیدن مداوم این آمارها تصور می‌کند که همه رفتند و اگر او در کشور بماند زندگی‌اش تباه خواهد شد. معاون درمان وزارت بهداشت در این خصوص می‌گوید: آمار مهاجرت کادر درمان در فضای مجازی غیرواقعی است. کادر درمان مانند هر قشر دیگری مهاجرت می‌کنند؛ اما شاهد بزرگ‌نمایی‌هایی در فضای مجازی در مورد مهاجرت آنها هستیم و عمده آماری که مطرح می‌شود براساس دریافت گواهی سوءسابقه و سوءپیشینه ازسوی کادر درمان است و این موضوع را معادل مهاجرت می‌گیرند.
پرستار مهاجر از فرصت‌های جدید می‌گوید
روزگار زندگی
خانم پرستار با سابقه ۱۵سال حدود دو سال است که با همسر و دو فرزند خود به یکی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مهاجرت کرده و در یکی از بیمارستان‌های دولتی مشغول کار است. او در گفت‌وگو با آگاه می‌گوید: هرچند پروسه مهاجرت و جدایی از وطن و خانواده و دوستان سخت است اما واقعا چاره‌ای نبود. حقوق کارمندی شوهرم و حقوق پرستاری من دیگر جوابگو نبود و من حتی شاهد بزرگ شدن بچه‌هایم هم نبودم. اگر از سختی کار و بیخوابی برایتان بگویم اشکتان سرازیر می‌شود! آن‌موقع‌ها با خودم فکر می‌کردم مگر گناه کردم که پرستار شدم؟ ولی عشق و علاقه من به این کار باعث می‌شد تا ادامه دهم و شرایط را تحمل کنم. اما دیگر نمی‌شد. وقتی خواستیم به سفر داخلی برویم و دیدم خرج سه روز سفر ما برابر با حقوق یک‌ماه من در بیمارستان شد، دیگر ناامید شدم. ۳۰روز کار کردم و در سه روز خرج شد. با سابقه‌ای که داشتم به چند کشور حاشیه خلیج‌فارس رزومه کاری فرستادم. به‌نظرم کشورهای عربی خلیج فارس بهتر از اروپا بود، زیرا هم نزدیک به ایران است و هم حقوقی که دریافت می‌کنم بدون مالیات است. علاوه‌برآن تا سالی دوبار هم هزینه رفت و برگشت هوایی من و خانواده‌ام به ایران در زمان تعطیلات رسمی را متقبل می‌شوند. به‌شخصه مشکل زبانی هم نداشتم ولی برای پرستارهایی که بسیار ضعیف‌تر بودند دوره‌های مجانی زبان با استادانی فوق‌العاده برگزار می‌کردند. حالا هم کارم را دارم و هم می‌توانم با خانواده‌ام وقت بگذرانم و هم برای خودم زمان خالی پیدا می‌کنم. فرصتی که فکر می‌کردم هیچ‌وقت پیش نمی‌آید.
عددخبر
استخدام محدود پرستاران
آمار منتشرشده از وزارت بهداشت و مسئولان ذی‌ربط نشان می‌دهد که در چند سال اخیر استخدام پرستاران به صورت قطره‌چکانی بوده است. درحال‌حاضر ما حدود ۲۴۰هزار پرستار در کل کشور داریم که اگر بخواهیم به استاندارد مناسب برسیم، باید نسبت‌ها سه‌برابر شود، اما استخدام نداریم و این موضوع باعث دلسردی و درنتیجه مهاجرت خیل عظیمی از پرستاران از کشور شده است.
-روزانه پنج تا ۶ پرستار و ماهانه بین ۱۰۰ تا ۱۵۰پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند.
-سالانه ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰پرستار از ایران مهاجرت می‌کنند.
درآمد پرستاران در کشورهای مختلف
بخش خصوصی و عمومی
متوسط درآمد پرستاران لیسانسه ۱,۷۶۰یورو در ماه است درحالی‌که افراد دارای مدرک کارشناسی‌ارشد، حدود ۳,۴۰۰یورو (حدود ۹۳درصد افزایش) در ماه حقوق دریافت می‌کنند. متوسط حقوق پرستاران مرد حدود ۲,۸۲۰یورو و پرستاران زن، حدود ۲,۹۹۰یورو در ماه است.
کانادا
محدوده حقوق و دستمزد بین ۴۸هزار تا ۵۵هزار دلار در سال است که بالاترین میزان در جهان است.
استرالیا
متوسط دستمزد پرستاری در استرالیا با ۲۸دلار در ساعت شروع می‌شود. حقوق و دستمزد پرستاران با تجربه بیشتر از ۱۰سال و کار در بیمارستان‌های برتر، بالغ بر ۶۰هزار دلار در سال است.
انگلستان
پرستارانی که در انگلستان شاغل هستند در ابتدا شروع‌به‌کار حدود ۳۰هزار دلار در سال درآمد دارند. این مقدار درآمد برای پرستارانی که تازه شروع به تجربه می کند تا سالانه به ۴۳هزار دلار افزایش یابد.
بلژیک
بلژیک کشوری معروف و کوچک در اروپاست؛ بروکسل از شهرهای معروف آن، پایتخت کشور و میزبان ستاد اتحادیه اروپا است. میانگین حقوق برای پرستاران تازه‌کار ۲۷هزار دلار است و ممکن است این مبلغ برای پرستاران باتجربه به ۵۵هزار دلار برسد.
آمریکا
از ۷هزار تا ۸هزار دلار در ماه متغیر است که نباید مالیات بالایی را که از این حقوق کسر می‌شود فراموش کرد.
حوزه خلیج فارس
علاوه‌بر بیمه و نپرداختن مالیات به‌طور سالانه بلیت‌های رفت و برگشت به کشورشان را هم تقبل می‌کنند. حقوق دریافتی ماهانه پرستاران در امارات عمان و قطر از ۱۵۰۰دلار تا ۳۰۰دلار متغیر است.
پرستاران مهاجرت می‌کنند، مسئولان تماشا
محمد میرزابیگی، رییس کل سازمان نظام پرستاری درباره آمار مهاجرت پرستاران گفت: سالانه بیش از سه‌هزار پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند اما وزارت بهداشت حتی اندازه همین آمار به کادر درمان اضافه نمی‌کند. طی سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲ قرار شده ۱۲هزار پرستار استخدام شوند که این روند تکمیل نشده و هنوز به جذب سالانه سه‌هزار پرستار در سال هم نرسیده‌ایم.
شریفی‌مقدم، دبیرکل خانه پرستار هم درباره کمبود پرستار و ضعف در جذب این نیروهای درمانی گفته است: کمبود پرستار اکنون آن‌قدر جدی است که به‌دلیل این کمبود، برخی بیماران جان خود را از دست می‌دهند. اینکه بیماران چیزی نمی‌گویند به این دلیل است که یا از حقوق خود آگاه نیستند یا مظلوم هستند. درعین‌حال هیچ پرستاری از وضعیت خود راضی نیست. بیش از ۹۰درصد پرستاران از کارشان ناراضی هستند، کمتر از ۱۰درصد هم که شاید رضایتی داشته باشند کسانی هستند که کار بالینی نمی‌کنند و کار مدیریتی دارند؛ مثلا مترون بیمارستان هستند. وی معتقد است: فاصله درآمدی و تبعیض بین کادر درمان ازجمله پزشکان و پرستاران نیز بر افزایش نارضایتی پرستاران تاثیر دارد. متوسط حقوق یک پرستار تازه‌استخدام ۹میلیون تومان است که حتی کفاف اجاره‌خانه را هم نمی‌دهد، درحالی‌که درآمد یک پزشک متخصص فقط در بخش دولتی بیش از ۱۴۰میلیون تومان در ماه است. همه این مسائل روی نارضایتی شغلی، ترک شغل و مهاجرت پرستاران تاثیر دارد.
عباس عبادی، معاون پرستاری وزیر بهداشت نیز در این مورد گفت: ۲۱۰هزار نفر در گروه پرستاری در کشور شاغل هستند. عمده این افراد خانم هستند که بعد از مدتی حدود ۱۵درصد آنان به علل مختلف ازجمله سختی کار، مشکلات معیشتی یا دلایل دیگر ترک خدمت می‌کنند. برخی از پرستاران ممکن است پس از پایان طرح میل به اشتغال نداشته باشند. چراکه پرستاری یک حرفه سخت و پرمشقت است و شیفت‌های طولانی دارد.
مهاجرت پرستاران یک مسئله جهانی است
احمد نجاتیان، کارشناس مسائل پرستاری
اصولا بحث مهاجرت پرستاران از کشورهای درحال‌توسعه به کشورهای پیشرفته و حتی از میان خود کشورهای پیشرفته یک امر جهانی است و در سال‌های اخیر روند روبه‌رشدی را پیدا کرده است. کرونا نیز این روند را تشدید کرده است. آمارهای جهانی نشان می‌دهد به‌طورکلی مهاجرت نیروهای حوزه سلامت به‌شدت افزایش پیدا کرده است. چندین نشست بین‌المللی نیز درباره این موضوع تاکنون برگزار شده است و سازمان بهداشت جهانی و شورای بین‌المللی پرستاران این موضوع را به‌عنوان یک اولویت در دستورکار خودشان قرار داده‌اند.
موضوع مهاجرت پرستاران مختص ایران نیست و باید آن را در یک روند جهانی بررسی کنیم. در کشور ما ایران هم در چند سال اخیر شاهد این هستیم که تعداد بیشتری از پرستاران از کشور خارج می‌شوند. این موضوع دو جنبه دارد؛ یکی شرایط اجتماعی، اقتصادی و شغلی است که بر روند خروج پرستاران از کشور تاثیرگذار است و دوم کششی است که در بازارهای بین‌المللی سلامت وجود دارد. بسیاری از کشورها جذابیت‌های بیشتری برای اشتغال پرستاران ایجاد کرده‌اند. شرایط مهاجرت را تسهیل کرده‌اند و این موضوع نیز بر روند و میزان مهاجرت پرستاران تاثیرگذار است.
واقعیت این است که چون در کشور یک مرجع واحد برای رسیدگی و مدیریت مهاجرت پرستاران نداریم. پرستاران می‌توانند از طرق مختلف برای مهاجرت اقدام کنند؛ بنابراین آمار دقیقی در مورد مهاجرت پرستاران که بتوانیم به آن استناد کنیم نداریم. برخی آمارها را وزارت بهداشت و برخی را سازمان نظام پرستاری دارد ولی آمار واحدی در این زمینه نداریم. بااین‌حال شواهد میدانی نشان می‌دهد که مهاجرت پرستاران در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است.
تحقیقاتی در این زمینه انجام شده است که نشان می‌دهد این پدیده یک دلیل خاص ندارد و یک موضوع چندبعدی است. یکی از مهم‌ترین عوامل مهاجرت پرستاران شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور است. واقعیت این است که وقتی شرایط اقتصادی، اجتماعی مناسبی در کشور داریم، میل ماندن در کشور بیشتر می‌شود. این یک اصل کلی است اما این یکی از عوامل تاثیرگذار بر مهاجرت افراد و ازجمله پرستاران است. عوامل متعددی در این زمینه نقش دارند. شرایط کاری پرستاران، امید به آینده، میزان دریافتی و تطابق میزان دریافتی و شرایط کاری با نیازهای روزمره قطعا در این زمینه مهم و تاثیرگذار است. مهاجرت پرستاران علل مختلفی دارد از سختی کار و درآمد پایین گرفته تا تبعیض و شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور. کشورهای زیادی در دنیا هستند که به‌علت نیاز به نیروی پرستار شرایط مهاجرت و پذیرش را تسهیل کرده‌اند. اطلاعات دقیقی در این زمینه نداریم اما مدتی که من در سازمان نظام پرستاری مسئولیت داشتم، بررسی‌های ما نشان می‌داد که کشورهای اروپایی جذب بیشتری داشتند و در مراحلی کشورهایی مثل آلمان و دانمارک نیاز شدیدی به پرستار داشتند و جذب می‌کردند اما این آمار در مقاطع مختلف متفاوت است.