آگاه: ماجرا از سوم اردیبهشت یعنی هفته زمین پاک شروع شد که مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست از «ممنوعیت عرضه کیسه پلاستیک رایگان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای» خبر داد و با اشاره به شیوه‌نامه ماده۳ قانون محدودیت استفاده و توزیع کیسه‌های پلاستیکی گفت: «مصرف کیسه‌های پلاستیکی به یک بحران اجتماعی و جهانی تبدیل شده است. پلاستیک‌ها نه‌تنها اکوسیستم‌های آبی و خشکی را تهدید می‌کنند، بلکه به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم وارد زنجیره غذایی می‌شوند و سلامت انسان را هم به خطر می‌اندازند.»
مهدی خادم‌ثامنی در نهایت گفت: «فروشگاه‌های زنجیره‌ای دیگر کیسه رایگان توزیع نخواهند کرد.» به گفته او، روزانه در کشور حدود ۵۷هزار تن پسماند تولید می‌شود. آمارها حاکی از آن است که حدودا ۱۰ تا ۱۲درصد پسماندها پلاستیکی هستند که روزبه‌روز بر این آمار افزوده می‌شود.» او اعتقاد دارد باید توزیع رایگان کیسه‌های پلاستیکی ممنوع شود تا از فروشگاه‌ها این فرهنگ‌سازی را آغاز کنیم.
طولی هم نکشید که بسیاری از فروشگاه‌ها با قیمت‌گذاری بر کیسه‌های پلاستیکی که تا چند روز قبل رایگان بود، این فرهنگ‌سازی را آغاز کنند. برخی فروشگاه‌ها مانند «جامبو» در این زمینه پیش‌قدم شدند و بی‌درنگ بارکدی برای تعیین نرخ کیسه‌های پلاستیکی تعیین کردند. بارکد کیسه‌های کوچک ۱۰۰تومان و بزرگ ۵۰۰تومان روی هر صندوق نصب شد تا موقع خرید در کنار دیگر خریدها فاکتور شود.
فرهنگ‌سازی با پول خودمان
سعید که صندوقدار یکی از این فروشگاه‌هاست، می‌گوید: «خیلی از مشتری‌ها متوجه نمی‌شوند هزینه کیسه پلاستیکی را هم پرداخت می‌کنند؛ هزینه‌ای آن اینقدر کم است که به چشم نمی‌آید و در چند روزی که اجرا شد کسی هم اعتراض نکرده است.» اما زن و مرد میانسالی که سعی دارند خرید خود را در چند کیسه جا دهند، غرولندی می‌کنند و می‌گویند: «باز هم قرار است از جیب ما برای خود ما فرهنگ‌سازی کنند!»
انگار شرایط در همه فروشگاه‌ها این‌طور نیست و قیمت مشخصی برای فروش آنها وجود ندارد. فروشگاه زنجیره‌ای دیگر برخلاف قبلی کیسه‌های پلاستیکی را در دسترس قرار داده است. به صندوق که می‌رسم و دستم به‌طرف کوچک‌ترین آنها می‌رود، صندوقدار با صدای بلند قیمتش را اعلام می‌کند: «۵هزار تومان!» می‌پرسم: «چرا اینقدر گران؟» همکارش با خنده چنین پاسخ می‌دهد: «برای فرهنگ‌سازی است. هر قدر گران‌تر باشد کمتر می‌خرند و فرهنگ‌سازی عمیق‌تر می‌شود.»
فرهنگ‌سازی یا تحمیل هزینه
در برخی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای مانند «رفاه» نه خبری از فروش کیسه‌های پلاستیکی است و نه محدودیتی در این زمینه به چشم می‌خورد. خانم صندوقدار هم از این طرح بی‌خبر است و می‌گوید: «هیچ‌وقت هزینه‌ای برای کیسه پلاستیکی دریافت نمی‌کردیم. به نظرم با پول گرفتن یا نگرفتن نمی‌توانیم فرهنگ‌سازی کنیم.»
او از تجربه‌اش در فروشگاهی می‌گوید که در مناسبت‌های محیط‌زیستی در کنار کیسه پلاستیک رایگان، ساک‌های پارچه‌ای هم با قیمت ارزان در دسترس مشتریان قرار می‌گرفت. این صندوقدار جوان به کیسه‌های تجدیدپذیر اشاره می‌کند و اعتقاد دارد اگر قصد فرهنگ‌سازی در زمینه محیط‌زیست وجود داشت، راه‌های زیادی وجود داشت، نه اینکه به مردم هزینه تحمیل کنند.
اما مدیر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست معتقد است هزینه‌ای به مردم تحمیل نمی‌شود. امیرعبدوس می‌گوید: «پیش‌ازاین هزینه صرف‌شده برای ارائه این کیسه‌ها در حاشیه سود فروشگاه‌ها لحاظ می‌شد و از این به بعد قرار است هزینه به‌صورت جدا در فاکتور درج شود تا شهروندان با اطلاع از قیمت کیسه‌های پلاستیکی در مورد خرید آن تصمیم بگیرند.»
او توضیح می‌دهد: «سازمان محیط‌زیست در نخستین گام با همکاری وزارت صمت و فروشگاه‌های زنجیره‌ای و براساس آیین‌نامه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی تلاش کرده است کیسه‌های پلاستیکی رایگان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای توزیع نشود تا مردم به استفاده از کیسه‌های چندبارمصرف و پارچه‌ای برای خرید ترغیب شوند.»
هر چند به گفته او، این طرح یک هفته اجرا می‌شود و موقتی است؛ اما به نظر نمی‌رسد فروشگاه‌هایی که برای کیسه پلاستیکی رایگان بارکد تعریف کرده و بر درآمد خود افزودند میلی به پایان آن داشته باشند. حرفی که مشتری یکی از فروشگاه‌ها هم به آن اشاره کرد. معلم بازنشسته‌ای که از بازار میوه و تره‌بار خرید می‌کند و می‌گوید: «در این چند روز کیسه پلاستیکی به شکل عجیبی گران شده است. کیسه پلاستیکی دو یا سه‌هزار تومانی نانوایی را امروز پنج‌هزار تومان خریدم؛ البته کیسه‌های پلاستیکی خرید بعد از رسیدن به خانه معمولا به‌عنوان کیسه‌زباله مورداستفاده قرار می‌گیرد و در طبیعت رها نمی‌شود.» او ادامه می‌دهد: «پولی شدن کیسه پلاستیکی در فروشگاه‌ها تحمیل هزینه به خانواده‌هاست که باید کیسه‌زباله بخرند.» و چنین نتیجه می‌گیرد: «اجرای چنین طرح‌هایی بدون اطلاع‌رسانی درست و به‌شکلی ناقص نه‌تنها به هدف خود نمی‌رسد که دردسرهایی هم ایجاد می‌کند.»