آگاه: زهرا بذرافکن- خبرنگار گروه فرهنگ: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی ایران و حتی خاورمیانه که سالانه در پایتخت، معمولا در اردیبهشت‌ماه و به مدت ۱۰روز برگزار می‌شود. این نمایشگاه بستری برای عرضه کتاب‌های جدید هر نشر در هر حوزه‌ای از ادبیات فارسی، ترجمه‌ها آثار علمی-پژوهشی و دانشگاهی و عناوین بین‌المللی به نمایش گذاشته می‌شود. این نمایشگاه فرصتی است تا ناشران، نویسندگان و خوانندگان و مخاطبان کتاب‌ها گرد هم آیند و با هم تبادل‌نظر و تعامل مستقیمی داشته باشند. این نمایشگاه سالانه پذیرای میلیون‌ها بازدیدکننده است و از پربازدیدترین نمایشگاه‌های کتاب در منطقه به‌شمار می‌آید. در حاشیه این نمایشگاه، رویدادهای فرهنگی متنوعی همچون جشن امضا، سخنرانی نویسندگان، میزگردهای تخصصی و سمینارهای ادبی برگزار می‌شود. از دستاوردهای نمایشگاه در سال‌های گذشته تا کنون، جلب توجه و مشارکت بین‌المللی و دستیابی به چهره‌ای جهانی بوده است. ناشران و نویسندگان از سراسر جهان در این نمایشگاه حضور پیدا می‌کنند و آثار خود را به نمایش می‌گذارند و از میان ایرانیان با مخاطب و خواننده‌های کتاب‌هایشان ارتباط برقرار می‌کنند.
مروری بر تاریخچه
برخی روایت‌ها حاکی از آن است که برای اولین‌بار و به شکلی متفاوت از امروز در سال۱۳۴۸ این نمایشگاه در محوطه دانشگاه تهران برگزار شده و پس از آن تاکنون به‌صورت سالانه و مستمر، جز در دو یا سه سال برگزار شده است. اولین سال برگزاری نمایشگاه به‌صورت امروزی و رسمی آن ۱۳۶۶ بود که در میانه جنگ تحمیلی کشورمان با عراق برگزار شد. نخستین دوره با حضور حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رییس‌جمهوری وقت ایران و با مشارکت ۳۲کشور جهان افتتاح شد. این دوره از نمایشگاه در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برگزار شد. تاریخ برگزاری آن از ۱۴ تا ۲۲آبان‌ماه بود و مطابق آمار، میزبان چیزی حدود یک‌میلیون بازدیدکننده در این مدت بود. در این دوره از نمایشگاه که با ریاست صباح‌زنگنه برگزار شد، ۲۰۰ناشر داخلی با هشت‌هزار عنوان کتاب و ۱۹۶ناشر خارجی با ۲۶هزار عنوان کتاب مشارکت فعال داشتند. بعد از آن نیز در سال‌هایی محل برگزاری، مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب و در بقیه ادوار، مصلای امام‌خمینی(ره) تهران بوده است. جالب است بدانید که یکی از اهداف ساخت «باغ کتاب تهران» در ابتدا انتخاب آن به‌عنوان محل دائمی نمایشگاه کتاب تهران بوده است که این هدف به دلیل دائمی بودن برپایی آن و موقتی بودن نمایشگاه کتاب تهران محقق نشد و سال‌هاست که نمایشگاه کتاب تهران با مشکل «خانه» دست‌وپنجه نرم می‌کند.
برخی از رویدادهای مهم از ابتدای نمایشگاه کتاب تهران تا کنون:
سال ۱۳۶۲: جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برای اولین‌بار در این نمایشگاه اهدا شد.
سال ۱۳۷۰: اجرای برنامه‌های جنبی برای اولین‌بار و در چهارمین دوره از نمایشگاه کتاب تهران رقم خورد. در این دوره سالن ویژه فلسطین برپا شد و چندین نشست فرهنگی و شب شعر با حضور شاعران و نویسندگان فلسطینی برگزار شد.
سال ۱۳۷۱: تصمیم به برگزاری نمایشگاه مطبوعات بعد از تجربه بازدهی و فرصت بین‌المللی نمایشگاه کتاب تهران. اولین دوره از نمایشگاه مطبوعات با دوره پنجم از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران همزمان بود و با همراهی ۱۱۰نشریه برگزار شد.
سال ۱۳۷۳: برگزاری بزرگداشت شهید مرتضی آوینی یکسال بعد از شهادت او در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، علاوه بر آن نیز برای همدردی با مردم بوسنی‌وهرزگوین، روزی به یاد مردم این سرزمین در تقویم نمایشگاه ثبت شد.
سال ۱۳۷۲: برپایی بخش‌های کودک و نوجوان به‌طور ویژه در این دوره از نمایشگاه.
سال ۱۳۸۰: سایت اینترنتی نمایشگاه راه‌اندازی شد.
سال ۱۳۹۹: نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب تهران برگزار شد. تعطیلی نمایشگاه بر اثر کرونا برای دو سال متوالی.
سال ۱۴۰۲: برگزاری همزمان بخش حضوری و مجازی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و ورود و شرکت کتابفروشان به نمایشگاه کتاب برای اولین‌بار.
تمام بخش‌های نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران:
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌شود که هریک به موضوعات خاصی اختصاص دارند. برخی از بخش‌های اصلی نمایشگاه عبارت‌اند از:
بخش ناشران داخلی: در این بخش، ناشران ایرانی جدیدترین کتاب‌های خود را در زمینه‌های مختلف ازجمله ادبیات، تاریخ، علوم، هنر، کودک و نوجوان و... به نمایش می‌گذارند.
بخش ناشران خارجی: در این بخش، ناشران خارجی از سراسر جهان کتاب‌های خود را به زبان‌های مختلف ارائه می‌کنند. این بخش فرصتی برای بازدیدکنندگان است تا با جدیدترین آثار ادبی و علمی دنیا آشنا شوند.
بخش ناشران کودک و نوجوان: در این بخش، کتاب‌های مخصوص کودکان و نوجوانان در زمینه‌های مختلف ازجمله داستان، شعر، علمی، آموزشی و … عرضه می‌شود. همچنین در آن برنامه‌های متنوعی برای کودکان و نوجوانان مانند قصه‌گویی، نقاشی و نمایش عروسکی برگزار می‌شود.
بخش ناشران دانشگاهی: در این بخش، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی کتاب‌های علمی و دانشگاهی خود را عرضه می‌کنند. همچنین در آن، نشست‌ها و کارگاه‌های آموزشی مختلفی در زمینه‌های علمی و پژوهشی برگزار می‌شود.
بخش اهل قلم: نویسندگان و شاعران ایرانی آثار خود را در این قسمت عرضه می‌کنند و با بازدیدکنندگان دیدار و گفت‌وگو می‌کنند. به‌علاوه در این بخش، جلسات نقد و بررسی کتاب و رونمایی از کتاب‌های جدید برگزار می‌شود.
بخش رسانه: در این بخش، خبرگزاری‌ها، روزنامه‌ها و نشریات مختلف غرفه دارند و به معرفی فعالیت‌های خود می‌پردازند. در این قسمت همچنین، نشست‌های خبری و گفت‌وگو با اهالی رسانه برگزار می‌شود.
بخش‌های جنبی: در این بخش، سازمان‌ها و نهادهای مختلف فرهنگی و هنری غرفه دارند و به ارائه خدمات و برنامه‌های خود می‌پردازند. همچنین در آن، برنامه‌های متنوعی مانند نمایش فیلم، تئاتر و موسیقی برگزار می‌شود.
علاوه‌بر بخش‌های اصلی ذکرشده، در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بخش‌های جنبی دیگری نیز وجود دارد.
بخش ناشران الکترونیک: در این بخش، ناشران الکترونیک کتاب‌های الکترونیکی خود را به نمایش می‌گذارند و به ارائه خدمات مربوط به کتاب‌های الکترونیکی مانند دانلود کتاب، عضویت در کتابخانه‌های الکترونیکی و غیره می‌پردازند.
بخش ناشران گویا: در این بخش، ناشران گویاهای صوتی خود را به نمایش می‌گذارند و به ارائه خدمات مربوط به کتاب‌های صوتی مانند دانلود کتاب، عضویت در کتابخانه‌های صوتی و... می‌پردازند.
بخش ناشران لب‌خوان و نابینا: در این بخش، ناشران لب‌خوان کتاب‌های مخصوص افراد ناشنوا، کم‌شنوا و نابینا را به نمایش می‌گذارند.
بخش ناشران مهاجر: در این بخش، ناشران مهاجر ایرانی کتاب‌های خود را به نمایش می‌گذارند.
تعطیلی نمایشگاه در دوران کرونا
نمایشگاه تهران که برای سال‌ها با وجود فراز و نشیب‌های اثرگذار و سیاست‌گذاری‌های مختلف دوام آورده و به سال۱۳۹۹ رسیده بود با حمله کرونا به رویدادهای اجتماعی برای دو سال یعنی تا سال۱۴۰۰ از برگزاری ناکام ماند و فرصتی فراهم شد تا نمایشگاه مجازی کتاب تهران قوت گیرد و رشد کند. در سال۱۴۰۱ نمایشگاه کتاب تهران با تلاش و سختی‌های فراوان بعد از دو سال تعطیلی برگزار شد اما فرصت نمایشگاه مجازی را هم در کنار خود حفظ کرد. این دوره که اولین دوره از برگزاری نمایشگاه کتاب تهران به‌صورت مجازی بود، توانست فروش خوبی با همراهی ناشران قدیمی و مهم کتاب در ایران داشته باشد.
واقعیت تحریم نمایشگاه کتاب
یکی از اتفاقات ادوار برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، تحریم آن ازسوی برخی از انتشاراتی‌ها در سال۱۴۰۲ بود که به روایت‌های تحریف‌شده از رسانه‌های فارسی خارجی، منشأ آن، ناآرامی‌های سیاسی سال پیش از آن بود اما در ادامه کاشف به عمل آمد که عمده این ناشران در بخش مجازی نمایشگاه حضور داشته‌اند و به ارائه آثارشان پرداختند و علت این نبودن، اجتناب از هزینه‌های نمایشگاه حضوری و منطق اقتصادی آن بوده است.
تاریخ‌سازی‌های نمایشگاه کتاب تهران
نمایشگاه کتاب تهران رکورد و آمارهای اعجاب‌انگیز به خود کم ندیده است. علاوه‌بر حضور و بازدید مردم در روز اول آن که رکوردی یک‌میلیونی برای این نمایشگاه ثبت کرد، در دوره‌های بعد نیز آمارهای شگفت‌انگیزی از بازدیدهای چند صدهزار نفری در یک روز تا چند میلیونی در هر دوره و میزبانی از تعداد بالایی از بازدیدکنندگان ساکن شهرستان بر جا گذاشت. در دوره سی‌وچهارم از برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، بیشترین تعداد بازدیدگان تا آن روز ثبت شد و چیزی بین ۴۰ تا ۵۰درصد افزایش بازدید از نمایشگاه نسبت‌به سال‌های گذشته اتفاق افتاد. این دوره همچنین رکورد فروش در اولین روز را نیز شکست و به موفقیتی نزدیک به ۱۲میلیارد تومان فروش در روز اول آغازبه‌کار نمایشگاه دست یافت.
در کنار بازدیدهای شگفت‌انگیز مردم پایتخت‌نشین و ساکن شهرستان از نمایشگاه کتاب تهران، عناوین کتاب‌هایی نیز بودند که رکوردها و صف‌های طولانی فروش را به جای گذاشتند؛ عناوینی همچون «دا» از انتشارات سوره مهر که عدد متوسط نزدیک به سه‌هزار نسخه فروش روزانه در نمایشگاه را از آن خود کرد. این کتاب تا دوره بعد در نمایشگاه کتاب تهران فروش بی‌نظیری داشت. یکی دیگر از آثاری که صف‌ها و ازدحام زیادی را برای رونمایی در نمایشگاه کتاب تهران در طول ادوار به یادگار گذاشت، کتاب «ره‌ش» از «رضا امیرخانی» و «عشق و چیزهای دیگر» از «مصطفی مستور» بود که هر کدام خوانندگان را چندین سال برای اثر جدید به انتظار گذاشته بودند.