آگاه: هر سال در روز دختر برنامه‌های متنوع فرهنگی با هدف تکریم دختران در ایران برگزار می‌شود. روز دختر در ایران بهانه‌ای برای گرامیداشت مقام دختر و آشنایی آنان با نحوه صحیح زندگی با بهره‌گیری از فرهنگ ایرانی و اسلامی است که در رسانه‌های خبری و اجتماعی نیز بازتاب وسیعی دارد. باتوجه‌به اینکه این بانوی بزرگوار از جایگاه ویژه‌ای میان شیعیان به‌ویژه ایرانیان برخوردار هستند اما تاکنون هیچ اثری درباره زندگی ایشان ساخته نشده و روایتی در شأن آن حضرت دیده نشده است. تنها اثری که به روایتگری از زندگی خواهرِ انیس النفوس پرداخته است، فیلم «اخت‌الرضا» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی سیدمجتبی طباطبایی است. این فیلم سینمایی داستان سفر حضرت معصومه(س) را از مرو به خراسان برای دیدار برادر بزرگوارشان روایت می‌کند و در این مسیر به نقش آن حضرت در روشنگری میان شیعیان می‌پردازد. این محصول ازسوی سازمان سینمایی سوره با مشارکت آستان مقدس حضرت معصومه(س) و عتبه حسینیه تولید شده است اما همین اثر هم ضعف‌ها و اشکالاتی داشت که موجب شد تا در اکران بی‌ثمر شود. این اثر امسال چهارشنبه ۱۹اردیبهشت‌ماه همزمان با میلاد حضرت معصومه(س) راهی شبکه نمایش خانگی شد و در بستر پلتفرم‌های فیلیمو، روبیکا، تلوبیون، شاد و اپرا عرضه شد. به همین بهانه به بررسی این فیلم پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
اقبالی به نام پلتفرم
از اساس آثاری با موضوعات تاریخی در سینمای ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند، آشنایی با تاریخ اسلام، آن هم تصویری هدیه‌ای است که یک فیلم تاریخی برای مخاطبانش به ارمغان می‌آورد. حضرت فاطمه معصومه(س) ازلحاظ جایگاه، قطب دوم معنوی کشور هستند و جای تعجب و سوال است که هیچ‌یک از فیلمسازان و مدیران فرهنگی برای شناساندن این بانوی بزرگوار دست به ساخت هیچ اثری نزده‌اند و اینچنین مظلوم باقی مانده است. آنچه از زندگی این بانوی با فضیلت بیان می‌شود آن است که ایشان برای دیدار برادر خویش به قم عزیمت کرده‌اند، باید گفت تنها این دیدار موجب سفر به ایران نشده است، بلکه نامه امام‌رضا(ع)، سیاست مأمون، دیدار امام‌رضا(ع)، تبلیغ امامت و مذهب تشیع، انتخاب مسیر و از همه مهم‌تر جو اختناق و فشار حاکم بر عراق ازجمله دلایلی است که حضرت معصومه(س) به ایران آمد. اخت‌الرضا تلاش داشته تا با منابع تاریخی که در دسترس داشته روایتی از زندگی این معصوم را در مقابل دیدگان مخاطبان قرار دهد اما به‌حدی پر از نقص و اشکال است که علی‌رغم اینکه به زبان عربی دوبله شده و در کشورهای عرب‌زبان اکران شده است، چنان مغفول باقی مانده که برای دیده شدن راهی شبکه نمایش خانگی شده تا بلکه کمی مورد استقبال مخاطبان قرار گیرد.
بانوانی بافضیلت و مظلوم
کمبود منابع و آثار فرهنگی درباره زنان تاریخ اسلام به‌جد حس می‌شود. نمی‌توان منکر تاریخ‌سازی حضرت خدیجه به‌عنوان بانوی موفق اسلام شد و ایشان در آن برهه تاریخی در زمینه اقتصادی فعال و جریان‌ساز بوده است. پس از ایشان به حضرت فاطمه(س) می‌رسیم که در فقدان مادر از پدرشان پرستاری می‌کرد و زمانی که حق همسرش حضرت علی(ع) به‌عنوان ولی مسلمانان نادیده گرفته می‌شد، خطبه فدکیه می‌خواند؛ بنابراین، او زنی در پستوی خانه نبود و بروز اجتماعی داشت. در واقع، متولیان امر غفلت کردند و با بهانه کمبود منابع تاریخی، جای آثاری که مجاهدت‌های این بانوان نجیب را به تصویر بکشد در عرصه فرهنگی خالی گذاشتند. در واقع، منابع تاریخی کمی داریم اما این‌طور نیست که اصلا وجود نداشته باشد و می‌توان با همان کاستی‌ها و بدون تحریف تاریخی اثری فاخر ساخت، چراکه به‌طورکلی نمایش شخصیت‌هایی مانند حضرت معصومه(س) که در تاریخ کمتر نمونه‌ای برای آن دیده می‌شود از واجبات است که در سکوت تاریخی مانده و بسیار کم به آن پرداخته شده است.
فقط برای ادای دین
این اثر سینمایی یا بهتر بگوییم داکیودرام یا همان مستند داستانی، اولین تجربه تاریخی سیدمجتبی طباطبایی نیست اما بااین‌حال با ملاحظات فراوان و در سکوت خبری ساخته شده است. در این فیلم گویی فقط حضور حضرت معصومه(س) حس می‌شود و سه شخصیت دیگر یعنی مامون عباسی به‌عنوان شخصیت تراز حکومت عباسی، اسماء نیز خادمه حضرت معصومه(س) است که بنا به بعضی روایات، کنار ایشان ماند و دفن شده است و شخصیت دیگر اسحاق بن‌موسی به‌عنوان یک قافله‌سالار است که مزار شریف‌شان در شهر ساوه است، محوریت اصلی این داکیودرام هستند و حول محور این اشخاص روایتگری شده است. شاید اگر مامون عباسی با بازی «مجید امیری» به‌عنوان کاراکتر اصلی قصه قرار می‌گرفت و ما مسیر تحولی این شخصیت را می‌دیدیم فیلم ستون فقرات محکم‌تری پیدا می‌کرد، چراکه اصلا چهره حضرت معصومه(س) به تصویر کشیده نشد. گریم و بازی نقش اسما آنگونه که باید حق مطلب را ادا نکرده و شباهتی به دختر عرب ندارد و بیشتر به ضد نقش بدل شده است. فارغ از این موضوع حجم نریشن‌های فیلم به حدی زیاد است که نفس مخاطب را می‌گیرد. موسیقی هم با فضای فیلم ناهمخوان است و صداگذاری ضعیف است و در سطح یک اثر تاریخی نیست، به‌عنوان نمونه، در صحنه شهادت حضرت نیاز به موسیقی خارج از تصویر داشتیم. باتوجه‌به اینکه نسخه اولیه این داکیو درام ۳۰دقیقه‌ای با مشارکت آستان مقدس حضرت معصومه(س) و عتبه حسینی آماده شده است و به گفته کارگردان این اثر، حتی مدیران سینمایی در اتاق خود را به روی آنها باز نکرده‌اند جای سوال و ابهام است که چرا هیچ‌یک از مسئولان فرهنگی برای نمایش جایگاه بانوان معصوم تلاشی نمی‌کنند و ما اثری در شأن آنها نمی‌بینیم، همگی بر آن واقف هستیم که ازلحاظ توانایی ساخت آثار تاریخی قدرتمند هستیم، چراکه شاهد فیلم و سریال‌های پرمخاطبی چون مسافر ری، مختارنامه، یوسف پیامبر، ولایت عشق و... بوده‌ایم؛ بنابراین باید دید که آیا ملاحظات یا وسواس‌های خاصی برای به تصویر کشیدن جایگاه زن در تاریخ اسلام، در عرصه فرهنگی وجود دارد یا خیر، اگر وجود دارد علت آن چیست و اگر ملاحظاتی در کار نیست، چرا باید شاهد مستندی نیمه‌کاره برای نمایش کرامات این بانوان باشیم. این نوع فیلمسازی آن هم با چنین رویکردی که تنها از بازگیران تئاتری قم استفاده شده یا با ۱۸۰۰تن هنرمند بسیجی فیلمبرداری صورت گرفته است، تنها قشر خاصی از مخاطبان را درگیر می‌کند و همین امر موجب شده تا با وجود اکران‌های گسترده در ندامتگاه‌ها، دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و... همچنان شناخته‌شده نباشد، گویی در اکران شهید شده است و حال برای زنده کردن این اثر و دیده شدنش دست به دامنِ شبکه نمایش خانگی شده‌اند تا کمی مورد توجه قرار گیرد. هرچند برخی عوامل چون همزمانی ساخت «موقعیت مهدی» با «اخت الرضا» و در اختیار قرارگرفتن حدود ۷۰درصد امکانات سپاه قم به این پروژه سینمایی، محدودیت‌های زمانی در تحویل شهرک سینمایی نور و... در کم‌کیفیت شدن این مستند تاریخی موثر بوده است.