آگاه: آنچه این روزها شاهد آن هستیم این است که نمایشگاه درحال دگردیسی در ماهیت فیزیکی است و کوچک شدن اجتماع مخاطبان و علاقه‌مندان کتاب آن هم به‌علت گرانی قیمت کتاب هم می‌تواند عامل این دگردیسی باشد. همین گرانی موجب می‌شود که آرام‌آرام حضور عموم مردم کم‌رنگ‌تر از ادوار گذشته شود و مخاطبان محدودتری به نسبت سالیان گذشته به بازدید از نمایشگاه می‌آیند یا اگر هم به مصلی می‌آیند با نگاهی سطحی از مقابل غرفه‌ها می‌گذرند و فقط به جلد کتب خیره می‌شوند. بااین‌حال نمایشگاه کتاب بهانه‌ای برای کتابخوان‌هاست تا دوباره سر قرار بروند. درست است که تا به امروز، آمار فروش به نسبت سالیان گذشته کاهش یافته است اما هنوز هم این رویداد برای علاقه‌مندان به مطالعه جایگاه ویژه‌ای دارد و دست خالی از در مصلی بیرون نمی‌روند.
مواجهه با گیت کنترل تردد
طی سال‌هایی که نمایشگاه برپا می‌شود شاهد اتفاقات و صحنه‌های جالبی در حاشیه‌های نمایشگاه بوده‌ایم؛ حاشیه‌هایی که گاه پررنگ‌تر از متن می‌شوند. قطارهای مترو مانند روزهای گذشته با فاصله زمانی کمتر میزبان مخاطبان بود و تقریبا برچسب‌های راهنمای ورود به بهار کتاب ایران برای مخاطبان در جای‌جای ایستگاه متروی شهیدبهشتی نصب شده بود. اولین‌بار که می‌خواستم وارد نمایشگاه شوم، از متروی بهشتی که خارج شدم چند قدمی را در هوای بارانی و مه‌گرفته طی کردم تا به محل اصلی برگزاری برسم. اولین چیزی که موقع ورود با آن مواجه شدم دیدن غرفه اغذیه‌فروشان بود که درحال فروش غذا بودند، یکی از حاشیه‌ها صف‌های ساندویچ و کبابی است که در محوطه نمایشگاه شکل می‌گیرد. آنچه به گوشم رسید آن بود که در سال گذشته تنها فست‌فود فروخته می‌شده اما امسال غذای ایرانی هم به منوی این اغذیه‌فروشان اضافه شده است. موضوع فروش غذا یا محصولات متفرقه در نمایشگاه کتاب تهران، طی سال‌ها به سوژه‌ای نخ‌نما تبدیل شده است و جای اینکه شاهد شلوغ بودن غرفه‌های کتاب باشیم، قابی متفاوت از شلوغی غرفه‌های غذا را می‌بینیم این در حالی است که در سفارش غذا و کتاب تفاوت فاحشی وجود دارد. زمانی که یک ساندویچ سفارش می‌دهیم ۱۰ تا ۱۵دقیقه زمان می‌برد تا حاضر شود اما خرید یک کتاب کمتر از اینها زمان لازم دارد. قوت غالب عده زیادی که بیشتر شامل بازدیدکنندگان جوان می‌شد، ساندویچ‌های سرد نمایشگاه بود، اما عده دیگری که انگار خانوادگی برای نمایشگاه کتاب آمده بودند، با خود غذای خانگی تدارک دیده بودند. کمی نگذشت با مسئول غرفه یکی از اپراتورها روبه‌رو شدم که درحال فروش سیم‌کارت، آن هم با قیمت ۱۲هزار تومان بود، پس از دیدن اینها و شکل‌گیری علامت تعجب در سرم به راه خود ادامه دادم و ناگهان با صفی نه‌چندان طولانی مواجه شدم. متوجه شدم که امسال برخلاف ادوار گذشته باید از گیت کنترل تردد عبور کنم تا بتوانم وارد محوطه اصلی شوم. چیزی که بسیار توجهم را به خودش جلب کرد، شمائل مشاهیر ادبی چون حافظ، ابن سینا، سعدی، فردوسی و مولانا به‌صورت نمادین در راهروها بود که بازدیدکنندگان مشغول سلفی گرفتن و عکاسی با آنها بودند.
امکاناتی بیش از پیش و گوناگون
شبستان اصلی مصلای امام خمینی، امسال علاوه‌بر حضور ناشران، مانند سال گذشته شاهد تعبیه تابلوهایی برای بحث درباره مقوله حجاب است؛ تابلوهایی که مانند سال گذشته با استقبال روبه‌رو شده‌اند و در مقابل هرکدام‌شان جمعیت زیادی به بحث و گفت‌وگو می‌پرداختند. امکانات رفاهی نیز در شبستان بیشتر از ادوار گذشته شده است، علاوه‌بر افزایش غرفه‌های اطلاع‌رسانی، دستگاه‌هایی در نمایشگاه کتاب تعبیه شده که مراجعه‌کنندگان با اسکن QR کد موجود در کتیبه‌ها، می‌توانند درباره کتاب‌های ناشر اطلاع کسب کنند. همچنین اگر شارژ گوشی همراه بازدیدکنندگان تمام شود، نیازی نیست دنبال پریز و دستگاه شارژر باشند، چون دستگاه‌های پرتابل شارژ تلفن همراه در شبستان عرضه می‌شوند؛ محلی که برای استراحت و اقامه نماز در نظر گرفته شده است، محراب جدید مصلی یعنی همان ایوانی است که نماز عید فطر به امامت رهبر انقلاب برپا شده بود، این موضوع احساس بسیار خوبی را منتقل و فضای معنوی بسیار خوبی را ایجاد کرده است. همچنین چادرهای متعددی در مصلی به‌عنوان محلی برای استراحت بازدیدکنندگان و حاضران در این رویداد در نظر گرفته شده است.
تبلیغاتی ضعیف
نمایشگاه کتاب بزرگ‌ترین رویداد حوزه نشر در کشور و پربازدیدترین نمایشگاه حال‌حاضر به شمار می‌رود. اطلاع‌رسانی پاشنه آشیل این رویداد است که بسیار ضعیف بود. تنها دوروز مانده به آغاز نمایشگاه، عملیات نصب پوستر نمایشگاه در ۶۰نقطه شهر تهران صورت گرفت، این در حالی است که تبلیغات محیطی و مجازی این رویداد فرهنگی باید بسیار وسیع‌تر و گسترده‌تر از این باشد. سال به سال هم این اطلاع‌رسانی ضعیف‌تر از پیش می‌شود، باتوجه‌به اینکه جشن بزرگ فرهنگی است و همه باید در ترویج آن شریک باشند، عملا تا نیمی از مدت فعالیتش از رونق کافی برخوردار نیست. در جامعه امروزی که اکثریت افراد از طریق دنیای اینترنت نیازهای روزانه خود را برطرف می‌کنند باید بگوییم که تبلیغات نقش مهمی را ایفا می‌کنند. بی‌توجهی به تبلیغات می‌تواند در برگزاری یک نمایشگاه مردمی مانند نمایشگاه کتاب بسیار تاثیر داشته باشد. نمایشگاه مجازی به خودی‌خود در کاهش حضور علاقه‌مندان موثر است اما تبلیغات محیطی و شهری هم در این حضور بسیار موثر است. ۹۰۰سازه برای تبلیغات شهری وجود دارد که از این بین ۷۰۰سازه برای تبلیغات فرهنگی تعبیه شده است. سال گذشته ۴۷۰سازه از این ۷۰۰سازه برای تبلیغ نمایشگاه کتاب گذاشته شد اما امسال این آمار کمتر شده است. طبق توافق و با همکاری و هماهنگی سازمان زیباسازی شهرداری تهران، ۱۴۸سازه برای نمایشگاه امسال تدارک دیده شد؛ البته باید گفت همزمانی برگزاری انتخابات و دهه کرامت با برپایی نمایشگاه در این ضعف بی‌تاثیر نبوده است و موجب شد تا مقداری از توجه رسانه‌ها به‌سوی انتخابات رود. به همین منظور صندوق‌های سیار رأی‌گیری در محل برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب مستقر شدند و تمهیدات لازم برای اخد اتخاذ شد تا بازدیدکنندگان این رویداد در محل نمایشگاه رأی خود را ثبت کنند. از سوی دیگر، هر ساله شاهد تبلیغات گسترده و فراوان ناشران کنکوری بودیم اما این دوره چندان تبلیغاتی از آنها به چشم نخورد.
بخش‌های اصلی
بخش‌های مختلفی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران وجود دارد که باعث می‌شود افراد، کتاب موردعلاقه خود را سریع‌تر جستجو کنند و دسترسی راحت‌تری به آن کتاب‌ها داشته باشند. مهم‌ترین بخش‌های اصلی تشکیل شده نمایشگاه، بخش کودک و نوجوان، بزرگسال، درسی و دانشگاهی، رسانه و ارتباطات و بین‌الملل هستند. امسال هم مانند سال‌های قبل، سالن کودک و نوجوان نمایشگاه کتاب۱۴۰۳ در زیرزمین رواق شرقی و سالن جنوبی مصلی قرار دارد. بخش بین‌الملل نیز در نیم‌طبقه شبستان اصلی مصلی قرار داشت. بسیاری از کتاب‌های ناشران خارجی امسال در حوزه کتاب‌های دینی، مذهبی، عرفانی و فلسفی هستند و در موارد اندک ادبیات و رمان به ایران آورده‌اند. در این میان چهار کافه نیز برای استراحت و گپ زدن بازدیدکنندگان در سالن اصلی نمایشگاه راه‌اندازی شده است.
بازگشتی چشم‌گیر
نمایشگاه سی‌وپنجم متفاوت‌تر از چند سال اخیر درحال برگزاری است و شاهد بازگشت ناشران و برندهایی هستیم که ظاهرا با این رویداد فرهنگی قهر کرده بودند. ناشرانی که طی چند سال اخیر به ظاهر با بخش فیزیکی نمایشگاه قهر کرده بودند امسال این رویداد را فرصتی مغتنم شمرده و در این رویداد حضور یافتند تا با علاقه‌مندان خود دیداری تازه کنند. نشر چشمه که سال گذشته در نمایشگاه حضور نداشت، امسال با دعوت از نویسندگان شناخته‌شده‌اش سعی دارد تا با مخاطبانش بیشتر ارتباط برقرار کند. عادل فردوسی‌پور، سروش صحت، پیمان خاکسار و بهمن فرمان‌آرا از مهمانانی بودند که به غرفه این نشر آمدند. در این میان در پی اقدامات قاطعانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۷ناشر پخته‌خوار که به کپی و انتشار غیرقانونی کتاب‌های پرفروش ناشران دیگر می‌پرداختند، از حضور در این دوره از نمایشگاه کتاب منع شدند. ناشران پخته‌خوار همان‌هایی که کتاب‌های پرفروش ناشران دیگر را کپی کرده و با اسامی مترجمان جعلی که گاهی وجود خارجی نیز نداشتند، منتشر کرده و با تخفیف‌های ۵۰ تا ۸۰درصدی عرضه می‌کنند. اینان در سال گذشته حضوری جدی در نمایشگاه کتاب تهران داشتند تا جایی که بسیاری از ناشران با انتقاد از این حضور خواستار برخورد جدی وزارت ارشاد با آنها بودند.
گلایه‌ها از محل برگزاری
مصلی بین چند بزرگراه پرتردد و محیطی شلوغ قرار دارد و محل مناسبی برای نمایشگاه‌های پرمخاطب نیست. موقعیت محلی نمایشگاه بین‌المللی نیز به گونه‌ای است که در شرایط عادی هم حجم ترافیک زیاد است و برگزاری نمایشگاه‌های پرمخاطب ترافیک آن را بیشتر می‌کند. در روزهای اخیر شاهد ترافیک‌های ایجادشده به‌علت برپایی نمایشگاه هستیم که رییس پلیس راهور فراجا دراین‌باره گفت: «ما به‌قدری گفتیم که این محل جای مناسبی برای برگزاری نمایشگاه نیست، خسته شدیم. باید مشکلات شهر آفتاب برطرف شود، چون نه مصلی و نه نمایشگاه بین‌المللی جای مناسبی برای برگزاری نمایشگاه‌های پرمخاطب نیست.»
توجه ویژه به مقاومت فلسطین
یکی از غرفه‌های جذاب در نمایشگاه توجه ویژه به مقاومت فلسطین برای مخاطبان است که بررسی عملیات طوفان‌الاقصی و محور مقاومت می‌پردازد. صندوقی در مقابل این غرفه قرار داشت که روی آن برگه‌ای با عنوان نامه به مردم غزه چسبیده بود که بازدیدکنندگان نامه‌های خود برای مردم فلسطین را در آن می‌انداختند.