آگاه: در بخش قابل‌توجهی از کشورهای جهان مناظره نامزدهای ریاست‌جمهوری بخش جدانشدنی از انتخابات است که فارغ از جذابیت باعث داغ شدن بیش از پیش تنور انتخابات می‌شود. مناظره‌های انتخاباتی را می‌توان در سه دسته نظریات کلامی، کارکردی و شکلی موردبررسی قرار داد، یعنی ادبیات مناظره به سه محور محتوا، ساختار برگزاری و کارکردهای مثبت و منفی این برنامه‌ها برمی‌گردد. آنچه در این گزارش موردبررسی قرار گرفته است ساختار مناظرات در برخی از کشورهاست.
دوئل‌های آمریکایی
مناظره‌های انتخاباتی ریاست‌جمهوری آمریکا به‌واسطه پوشش رسانه‌های مهم جهان یکی از جنجالی‌ترین مناظرات در دنیاست. مناظره‌های انتخاباتی در آمریکا اغلب بین دو حزب اصلی آمریکا یعنی دموکرات و جمهوری‌خواه برگزار می‌شود. مناظرات آمریکا همواره چالش‌برانگیز بوده و گاهی آرای نامزدها را تا حد زیادی تغییر داده است. هنوز هم مناظرات پرحاشیه و پرسروصدای دونالد ترامپ و جو بایدن را به خاطر داریم. آمریکا در برگزاری مناظرات ید طولایی دارد و همین موضوع موجب شده تا نحوه برگزاری مناظرات این کشور به‌عنوان یکی از مدل‌های مناظره معرفی شود. الگوی مناظره آمریکایی مبتنی‌بر گفت‌وگوی دو به دوی کاندیداهای انتخاباتی است. در آمریکا کمیسیونی به نام «کمیسیون مناظرات انتخاباتی» وجود دارد که برای نامزدهای ریاست‌جمهوری مناظرات انتخاباتی برگزار می‌کند و سه معیار از قبیل واجدشرایط بودن برای ریاست‌جمهوری طبق قانون اساسی، داشتن احتمال کسب ۲۷۰رأی الکترال و در آخر هم داشتن حداقل ۱۵درصد رأی در پنج نظرسنجی برگزیده ملی را مدنظر قرار می‌دهد. کار این کمیسیون حمایت مالی از مناظره‌های انتخاباتی بین نامزدهای ریاست‌جمهوری و معاون‌اول ریاست‌جمهوری و برگزاری آنهاست. برخلاف اینکه بسیاری اولین مناظرات ریاست‌جمهوری در آمریکا را متعلق به سال۱۹۷۶ و بین «ریچارد نیکسون و جان اف کندی» می‌دانند، باید گفت که اولین مناظره جدی بین کاندیداهای ریاست‌جمهوری آمریکا در دهه۱۸۵۰ برگزار شد، آن هم بین «آبراهام لینکلن و سناتور استفان ای داگلاس». در این مناظره هیچ ناظری وجود نداشت و یک نامزد با باز کردن هر مبحثی، یک سخنرانی یک‌ساعته داشت و بعد از آن، طرف مقابل برای پاسخگویی و مطرح کردن همان موضوع یک سخنرانی یک ساعت و نیمه داشت. مناظرات در آمریکا از سال ۱۹۷۶ با مناظره بین ریچارد نیکسون و جان اف کندی که از شبکه ان‌بی‌سی واشنگتن و با اجرای «فرانک مک‌گی» برگزار شد، رنگ جدی به‌خود گرفت. مناظرات آمریکا دو به دو انجام می‌شود و آن دسته از مخاطبان و مردمی مورد هدف قرار می‌گیرند که طرفدار حزب خاصی نیستند و هیچ تصمیم مشخصی برای انتخاب رییس‌جمهوری ندارند. شیوه پرسش سوالات در مناظرات آمریکا دو الگوی متفاوت دارد؛ یکی از اشکال آن این است که سوالات به‌صورت مشخص ازسوی یک یا چند ژورنالیست ناظر مطرح می‌شود و به‌صورت تلویزیونی پخش می‌شود. در سبک دیگر هم که در مکان‌های گوناگون همچون دانشگاه‌ها، سالن‌های کنفرانس و... برپا می‌شود نه تنها مجری که حتی تماشاگران هم می‌توانند از کاندیداها حاضر سوال بپرسند. در سال‌های اخیر، شکل مناظرات در این کشور تغییر چندانی نکرده اما از نظر محتوا خیلی متفاوت شده است؛ در دوره گذشته، ترامپ و بایدن به‌صورت بی‌پرده افشاگری‌های خاصی علیه هم کردند و مخاطبان شاهد توهین‌های متعددی بین این دو رقیب بودند.
۶۰ سال مقاومت در برابر مناظره
انتخابات انگلیس به‌صورت پارلمانی برگزار می‌شود یعنی مردم مستقیم به نخست‌وزیر رأی نمی‌دهند، بلکه به کاندیدای موردنظرشان برای نمایندگی در مجلس عوام رأی می‌دهند. به‌طور معمول نخست‌وزیر از بین رهبران یکی از دو حزب کارگر یا حزب محافظه‌کار که رأی اکثریت را به‌دست آورده‌اند ازسوی مجلس عوام به ملکه معرفی و سپس انتخاب می‌شوند. برخلاف تصور اکثریت، قدمت برگزاری مناظره‌های تلویزیونی در انگلیس به سال‌های دور برنمی‌گردد و عمر این برنامه‌ها به ۱۱سال می‌رسد. بریتانیا، تا سال۲۰۱۰ مناظره زنده تلویزیونی برای انتخابات پارلمانی خود برگزار نمی‌کرد؛ رسانه‌های تصویری بریتانیا سال‌ها بود از رهبران احزاب برای شرکت در چنین مناظره‌هایی هنگام مبارزات انتخاباتی پارلمان درخواست می‌کردند و هر بار دو حزب کارگر و محافظه‌کار که به تناوب ۶۰سال دولت بریتانیا را در دست داشتند، با استناد به اینکه شیوه مناظرات آمریکا مناسب سیستم پارلمانی بریتانیا نیست با برپایی مناظرات مخالفت می‌کردند. موافقت رهبران احزاب بریتانیا با برگزاری مناظره‌های تلویزیونی آسان به دست نیامد اما سرانجام پنج‌شنبه، ۱۵آوریل ۲۰۱۰ (۲۶ فروردین ۱۳۸۹) رهبران سه حزب اصلی بریتانیا، برای نخستین‌بار در مناظره‌ای تلویزیونی شرکت کرده و به‌صورت زنده به سوال‌های مردم پاسخ دادند. در آن مناظره «گوردون براون» نخست وزیر و رهبر حزب کارگر، «دیوید کامرون» رهبر بزرگ‌ترین حزب اقلیت و «نیک کلگ» رهبر حزب لیبرال‌دموکرات (سومین حزب بزرگ سراسری انگلیس) حضور داشتند. در آن سال سه مناظره تلویزیونی به مدت ۹۰دقیقه از شبکه‌های آی‌تی‌وی، اسکای نیوز و بی‌بی‌سی با موضوع سیاست داخلی، سیاست اقتصادی و روابط خارجی برگزار شد. سوالاتی که در آن مناظرات مطرح شد سوال‌هایی بود که از سوی تماشاگران حاضر در استودیو پرسیده و از طرف بینندگان تلویزیونی ارسال شده بود. هر رهبر سیاسی، یک دقیقه برای پاسخگویی به هر سوال وقت داشت و دو کاندیدای دیگر می‌توانستند درباره پاسخ رقیب‌شان اظهارنظر کنند. از آن سال تاکنون روند مناظرات تغییری نکرده است و مناظرات در قالب سه برنامه با موضوعات سیاست داخلی، سیاست خارجی و اقتصاد برگزار شده است.
از امتناع تا تغییر سبکی ۴۰ ساله
فرانسوی‌ها کمی از آمریکایی‌ها عقب‌تر بودند و ۱۴سال بعد از آمریکا یعنی از سال۱۹۷۴ مناظرات انتخابات ریاست‌جمهوری را آغاز کردند و مناظره‌ای تاریخی بین «فرانسوا میتران» و «والری ژیسکاردستن» صورت گرفت. سنت مناظره‌های تلویزیونی در فرانسه همواره برقرار بوده است به‌جز سال۲۰۰۲ که «ژاک شیراک» از مناظره با «ژان ماری لوپن» خودداری کرد. در مناظرات فرانسوی‌ها دو نامزد نهایی طی سه ساعت رودرروی هم قرار می‌گرفتند و به جدل با یکدیگر می‌پرداختند. الگوی مناظرات تلویزیونی ۲۰۱۷ در فرانسه برخلاف دوره‌های قبل با سازوکاری جدید همراه شد. مناظره‌ها در سه‌مرحله برگزار و در هرکدام از این مراحل رویکردی جدید استفاده شد؛ در اولین مرحله، پنج نامزد اصلی با حضور یک مجری دور میزگردی جمع شدند که مناظره آنها حدود سه‌ساعت و ۲۰دقیقه طول کشید. در مرحله دوم، فارغ از آنکه هر نامزد چه میزان توانسته آرا مردمی را جلب کند هر ۱۱کاندیدا، حتی آنها که شانسی در جذب حداقلی آرای مردمی هم نداشتند در گود رقابت گردهم آمدند و به صورت نیم‌دایره پشت تریبون قرار گرفتند و در یک‌ونیم دقیقه پاسخگوی سوالات مجری برنامه شدند. این مناظره که با سه موضوع «اشتغال»، «امنیت» و «رفاه اجتماعی» برگزار شده بود، حدود چهار ساعت طول کشید.
جنجال و درگیری به سبک مناظره
روسیه هم قطعا یکی از چند کشوری است که انتخابات ریاست‌جمهوری آن می‌تواند روی روابط بین‌الملل در دنیا تاثیرگذار باشد. طبق شواهد در تاریخ سیاست روسیه اولین مناظره‌ای که در این کشور برگزار شده مربوط به سال۱۹۸۹ بوده است. با نگاهی به تاریخ روسیه می‌توان فهمید که «بوریس یلتسین» اولین رییس‌جمهوری بوده که از شرکت در این برنامه‌ها خودداری کرده است. پس از آن مرسوم شد که به‌جای شخص کاندیدا نماینده قانونی و رسمی او در مناظره شرکت کند اما در سال۲۰۱۲ «میخائیل پراخاروف» خودش در مناظره حضور یافت. در دوران پوتین، قانونی تصویب شده که طبق آن، همه نامزدهای انتخاباتی در سطوح مختلف به‌جز انتخابات ریاست‌جمهوری شخص خودشان موظف به شرکت در مناظره‌ها شدند. در روسیه نامزدها برای جذب آرا مجبورند روزانه در شبکه‌های تلویزیونی و ایستگاه‌های رادیویی بحث کنند و برنامه‌های خود را در زمان محدود ارائه دهند. درمجموع، برای تعیین زمان پخش تلویزیونی و رادیویی نامزدها قرعه کشی برگزار و حدود ۶۰ساعت برنامه تلویزیونی و ۳۶ساعت زمان پخش رادیویی برای برنامه‌های انتخاباتی آنان در نظر گرفته می‌شود. مطابق قانون، یک‌سوم وقت مختص احزابی است که کاندیداها را معرفی کرده‌اند و زمان باقی مانده نصف می‌شود، نیمی به فیلم‌های تبلیغاتی نامزدها و نیمی به بحث‌ها اختصاص می‌یابد. کانال‌های تلویزیونی نیز درقالب «رویدادهای مشترک مبارزاتی» بحث‌ها، میزگردها و مناظره‌هایی برگزار می‌کنند. مناظرات روسیه با درگیری هم همراه بوده است. در آخرین دوره از انتخابات روسیه «کسنیا سابچاک» یکی از نامزدها پس از بی‌توجهی «ولادیمیر ژیرینفسکی» به اظهاراتش آبی را که در کنارش قرار داشت روی این نامزد ۷۲ساله ریخت. ژیرینفسکی هم در پاسخ به این اقدام سابچاک از تهیه‌کنندگان برنامه خواست او را از استودیو بیرون بیندازند. این مناظره بدون حضور پوتین برگزار شد. ولادیمیر پوتین رییس‌جمهوری روسیه و تنها نامزد مستقل انتخابات آن دوره پیش‌تر اعلام کرده بود قصد ندارد از امکانات دولتی برای تبلیغ استفاده کند؛ از این رو در مناظره‌ها شرکت نخواهد کرد.
هزینه‌های تبلیغاتی آمریکا
آمریکایی‌ها آبان‌ماه برای انتخاب رییس‌جمهوری بعدی آمریکا به پای صندوق‌های رأی می‌روند و هیاهوی زیادی در مورد انتخابات وجود دارد. باقی ماندن در یک کارزار انتخاباتی طولانی‌مدت و قدرتمند ریاست‌جمهوری با تبلیغات فراوان بسیار پرهزینه است. در این دوره از انتخابات آمریکا جو بایدن، دین فیلیپس، دونالد ترامپ، نیکی هیلی، رابرت اف‌کندی، جیل استاین و کُرنل وست به رقابت می‌پردازند. داده‌های کمیسیون انتخابات فدرال ایالات‌متحده نشان می‌دهد که بایدن بیشترین پول را در مقایسه با سایر نامزدهای انتخاباتی جمع‌آوری کرده است (تقریبا ۹۰میلیون دلار) و ترامپ با جمع‌آوری تقریبا ۸۰میلیون دلار در رتبه دوم قرار دارد. نیکی هیلی تنها نامزد جمهوری‌خواه دیگر برای مقابله با ترامپ ۳۶میلیون دلار و رابرت اف کندی جونیور که به‌عنوان یک نامزد مستقل درحال رقابت است ۲۲میلیون دلار کمک مالی برای تبلبغات خود جمع‌آوری کرده‌اند.