آگاه: سند تحول وزارت آموزش‌وپرورش به‌اندازه‌ای مورد اهمیت است که با انتصاب رضا مرادصحرایی به‌عنوان وزیر آموزش‌وپرورش، رییس‌جمهوری شهید ۱۲ماموریت ویژه برای وی تعریف کرد که اولین انتظارات از این وزارتخانه تحول در نظام آموزش‌وپرورش از طریق به‌روزرسانی سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش عنوان شد. توجه ویژه به مدارس فنی و حرفه‌ای، بازنگری در کتب درسی مبتنی بر افزایش اشتیاق و خلاقیت دانش‌آموزان برای حل مسائل کشور و تقویت هویت ملی، انقلابی و اسلامی دانش‌آموزان است، همگی از مسیر سند تحول بنیادین می‌گذرد.
شناسایی ۶۰ مدرسه کپری
درحال‌حاضر سند تحول بنیادین بعد از گذشت ۱۲سال آن هم در شرایطی که به مرحله اجرا نرسید برای اولین‌بار به‌روز شد. طبق آنچه در سند قید شده باید سند هر پنج سال یکبار ترمیم و به‌روزرسانی شود؛ اما به‌تازگی این اتفاق افتاده که امید به اجرای آن در کف مدارس را افزایش می‌دهد.
این سند درحالی برای نخستین‌بار به‌روزرسانی و ترمیم شد که هنوز دست‌کم هزار مدرسه کانکسی در کشور وجود دارد که به‌تازگی خبر شناسایی ۶۰مدرسه کپری منتشر شد؛ مدارسی که یکبار در دهه۱۳۸۰ جشن برچیده شدن‌شان را گرفتیم اما هنوز عکس‌ها و اخبار نشان از وجود آنها دارد. آموزش‌وپرورش که از یک‌سو باید درحال محرومیت‌زدایی و به گفته خودشان «کپرزدایی» باشد، در جبهه دیگر هم باید با تخلفات مدارسی مناطق مرفه‌نشین مبارزه کند. احمد محمودزاده، رییس سازمان مدارس غیردولتی آموزش‌وپرورش در این مورد به «آگاه» می‌گوید: «بیشترین تخلف دریافت شهریه اضافه در تهران رخ می‌دهد و هر قدر مناطق مرفه‌نشین‌تر باشند چنین تخلفاتی بیشتر به چشم می‌خورد.» می‌پرسم چون شمال‌شهری‌ها پولدار هستند مدارس از آنها شهریه بیشتری طلب می‌کند که او چنین پاسخ می‌دهد: «برخی از این مدارس دریافت هزینه‌های زیاد را به‌دلیل افزایش اجاره‌بها عنوان می‌کنند که از نظر ما پذیرفتنی نیست. بعضی از مدیران این مدارس ادعا می‌کنند به‌دلیل خدمات بیشتر پول بیشتری هم می‌گیرند که هم نادرست است.»
هیچ مدرسه‌ای برند نیست
او توضیح می‌دهد که در مدارس غیرانتفاعی یک شهریه ثابت و یک شهریه فوق‌برنامه داریم که ۴۰درصد شهریه ثابت است. به گفته او، هر مدرسه‌ای می‌تواند تا سقف ۴۰درصد شهریه ثابت مصوب، هزینه فوق‌برنامه دریافت کند، نه بیشتر.
یعنی اگر شهریه مدرسه‌ای ۱۰۰میلیون است این مدرسه برای خدمات فوق‌برنامه درنهایت می‌تواند ۴۰میلیون بیشتر دریافت کند و دریافت بیشتر از این مبلغ تخلف است.
محمودزاده در ادامه به مدارسی اشاره کرد که اسمشان معروف شده و به گفته او، برند هستند: «بعضی از مدارس دریافت شهریه اضافه را نه برای خدمات بیشتر، بلکه به بهانه اینکه مدرسه آنها برند است، درخواست می‌کنند. از نظر ما، هیچ مدرسه‌ای برند نیست و رتبه‌بندی مدارس براساس قانون انجام می‌شود. برند شدن نام برخی از مدارس (به اعتقاد خودشان) اتفاقی است که در سال‌های اخیر رخ‌داده و ما سعی می‌کنیم از ادامه‌ای روند جلوگیری کنیم.» او به مدارسی اشاره می‌کند که بیشتر از اینکه سطح آموزشی آنها مطرح باشد نامشان مطرح است. شاید به‌دلیل تحصیل بسیاری از فرزندان افراد معروف و مسئول در این مراکز اسم آن مدرسه هم معروف شده است.
می‌پرسم امسال ابزار قدرتمندتری برای نظارت و برخورد با تخلفات در دست دارد؟ می‌گوید: «بله! امسال اگر شهریه اضافی دریافت شود آموزش‌وپرورش می‌تواند پول مازاد را از حساب مدرسه برداشت کرده و به والدین دانش‌آموز پرداخت کند. در سال‌های گذشته، این بند در مقررات ما نبود و ما نمی‌توانستیم برخورد مناسبی داشته باشیم اما الان این بند به‌صورت قانونی ابلاغ شده است.»
باوجوداین ابزار قانونی و همچنین به‌روزشدن سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش باید انتظار داشت دولت آینده اگر عدالت آموزشی را هم حکمفرما نکند، دست‌کم قدری از فاصله مدارس کپری تا مدارس لاکچری بکاهد.
شاخص‌های عدالت آموزشی
در «سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش» که کلمه عدالت بارها در آن آمده است، بسط و گسترش عدالت آموزشی از راهبردهای اصلی است و توسعه آموزش‌وپرورش باکیفیت برای تمامی گروه‌های هدف تبیین شده است.
رویکردمحوری این سند راهبردی، عدالت تربیتی است. در سند تحول، واژه تربیت با تعریف «فرآیند تعاملی زمینه‌ساز تکوین و تعالی پیوسته هویت متربیان، به‌صورتی یکپارچه و مبتنی بر نظام معیار اسلامی، به‌منظور هدایت ایشان در مسیر آماده‌شدن جهت تحقق آگاهانه و اختیاری مراتب حیات طیبه در همه ابعاد» معنا شده است.
یعنی لازمه عدالت تحقق مجموعه‌ای از فعالیت‌های آموزشی‌وپرورشی رایج است که به تقویت مهارت‌ها و توانمندی‌های فرد و شایستگی‌های او در تمام ساحت‌های وجودی‌اش کمک می‌کند. درحقیقت عدالت تربیتی عدالتی است که به تربیت در همه ساحت‌های شش‌گانه زیستی بدنی، علمی فناوری، زیبایی‌شناختی هنری، اجتماعی سیاسی، اعتقادی اخلاقی و اقتصادی وجودی انسان بپردازد.
عدالت تربیتی مبتنی‌بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی بوده و با هدف تحقق شجره طیبه اجرا می‌شود. برای تحقق عدالت باید به همه ابعاد وجودی انسان در کنار هم توجه شود؛ به‌نحوی‌که از طریق رشد متعادل و متوازن، هیچ بُعدی به‌دلیل حاکمیت ابعاد دیگر فراموش نشده باشد.
عدالت تربیتی زمانی محقق می‌شود که عدالت آموزشی و فرصت یادگیری برای رشد همه‌جانبه مخاطب فراهم باشد. اگر نظام آموزش‌وپرورش بتواند این فرصت یادگیری را ایجاد کند و یک انسان چندبعدی تربیت کند، می‌توان گفت عادلانه برخورد کرده است. اما اگر در هر بُعدی کم بگذارد، به انسان بی‌عدالتی شده، زیرا اجازه رشد همه‌جانبه از او گرفته شده است.
پرداخت به مسئله عدالت در حیطه راهبردها و در حیطه راهکارها ناظر به این مسئله است که مسئله عدالت از مسائل مهم در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش است. در مسئله عدالت هم همانند سایر مسائل و موضوعات مطرح در سند شاخص مشخصی نداریم و مسئله دیگر این است که عدالت یک موضوع یکپارچه است که باید در همه ارکان و عرصه‌ها همچون حوزه تربیت معلم یا کتاب درسی خود را نشان دهد.
عدالت آموزشی کمی است
محمد رمضانی، مسئول کارگروه سند تحول سازمان بسیج فرهنگیان درباره میزان توجه به عدالت آموزشی در سند تحول گفت: نمی‌توانیم عدالت را فقط در حوزه مسائل کمی ببینیم؛ عدالت کیفی هم حائز اهمیت است. عدالت کمی به این موضوع می‌پردازد که هر دانش‌آموز به سطحی از امکانات آموزشی دسترسی داشته باشد اما عدالت کیفی به موضوع آموزش متناسب با هر دانش‌آموز و ویژگی‌هایش می‌پردازد. با وجود انتقادات کارشناسان از نبود شاخص، در نظام آموزش‌وپرورش و سند تحول، شاخص‌ها و مولفه‌هایی به‌عنوان مصداق‌های عدالت آموزشی تعیین شده‌اند و در منابع به‌صورت طبقه‌بندی‌شده وجود دارند. نسبت دانش‌آموز به معلم یا نسبت دانش‌آموز به فضا یا تراکم دانش‌آموز به کلاس ازجمله شاخص‌های موجود است؛ درحقیقت اینها شاخص‌های توزیع عدالت در آموزش‌وپرورش هستند. بااین‌حال این شاخص‌ها اولا عمدتا شاخص‌های کمی است ثانیاً میزان بهبود وضعیت شاخص‌ها چندان مورد ارزیابی عملکرد مدیران آموزشی قرار نمی‌گیرد.
رمضانی با بیان اینکه در چند جای سند به مسئله کمک سازمان‌های غیردولتی اشاره شده است؛ گفت: این نکته خودش به تنهایی می‌تواند ضد عدالت تربیتی باشد زیرا مسئله خصوصی‌سازی مغایر با مسئله حاکمیتی بودن آموزش است. از طرفی ما بر این موضوع تاکید می‌کنیم که آموزش مسئله حاکمیتی است که راهبردها و راهکارهای یک مدرسه آن نباید تغییر کند اگر می‌خواهیم درمورد مردمی شدن صحبت کنیم باید ایده‌مان در مورد مردمی شدن مشخص باشد.
مسئول کارگروه سند تحول سازمان بسیج فرهنگیان تاکید کرد: استفاده از ظرفیت حوزه علمیه یا گروه‌های مردمی خیلی خوب است اما همین گروه‌های جهادی و مردمی در فضای آموزش‌وپرورش با تشکیل مدارس غیردولتی گاهی ضد عدالت آموزشی عمل کرده‌اند؛ برخی مدارس غیردولتی که ازسوی گروه‌های مردمی ایجاد شده است، امروزه شهریه‌های بسیار بالا می‌گیرند. این مدارس به‌نوعی متعلق به طبقات خاصی از اجتماع شده است که عمده دانش‌آموزان قادر به ورود به این مدارس نیستند.
رمضانی افزود: برخی مدارس متعلق به دانش‌آموز پولدار غیرمذهبی و برخی مدارس برای دانش‌آموز پولدار مذهبی است. در این میان دانش‌آموزانی هم که از وضع مالی چندان بالایی برخوردار نیستند؛ ناچار به ثبت‌نام در مدارس عادی هستند. در حقیقت غیردولتی شدن مدارس به طبقاتی شدن آموزش منجر شده است.
یکی از انتقادات اصلی منتقدان به اجرای سند فعلی، فقدان ضمانت اجرای مناسب است. مدیری که نسبت به اهداف و راهکارهای سند بی‌توجه است یا درک درستی از آنها ندارد؛ مورد سوال قرار نمی‌گیرد یا مدیرکل آموزش‌وپرورش یک شهرستان خود را موظف به همکاری با تشکل‌های دانش‌آموزی نمی‌بیند. در چنین شرایطی منتقدان اجرای سند فعلی بر این زمینه تاکید دارند که برای تحقق کامل سند تحول با کمبود شاخص‌ها و ضمانت‌های اجرای مناسب مواجه هستیم؛ موضوعی که باید منتظر ماند و دید اعضای شورای عالی آموزش‌وپرورش تا چه میزان به آن توجه دارند.
آموزش و پرورش اعلام کرد
آغاز ثبت سفارش کتب درسی از امروز
دانش‌آموز یا اولیای دانش‌آموز صرفاً موظف به پرداخت هزینه کتاب درسی برابر با قیمت پشت جلد هستند. سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش از آغاز ثبت سفارش کتاب‌های درسی اول، هفتم و دهمی‌ها از فردا خبر داد.البته همان طور که پیش از این اعلام شده بود؛ مدارس موظفند با ورود به سامانه فروش و توزیع مواد آموزشی، نسبت به ثبت سفارش گروهی کتاب‌های درسی دانش‌آموزان اقدام کنند. ثبت سفارش گروهی و انفرادی کتاب‌های درسی پایه اول ابتدایی، آمادگی ۱ استثنایی، اول ۱ استثنایی و اول مقدماتی استثنایی، پایه‌های هفتم و دهم از فردا آغاز و تا نهم شهریور ادامه دارد دانش‌آموز یا اولیای دانش‌آموزان صرفاً موظف به پرداخت هزینه کتاب درسی برابر با قیمت پشت جلد کتاب‌ها هستند. به‌منظور تسهیل دسترسی دانش‌آموزان به کتاب‌های درسی، ثبت سفارش کتاب‌ها از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند به آدرس my.gov.ir یا پنجره واحد خدمات الکترونیک وزارت آموزش و پرورش my.medu.ir یا سامانه فروش و توزیع مواد آموزشی www.irtextbook.ir و برابر جدول تقویم زمانی پیوست انجام می‌شود افزود کتاب‌های درسی، بر اساس سفارشات ثبت‌شده در سامانه، توزیع می‌شود. دانش‌آموز یا اولیای دانش‌آموز از رجوع به کافی‌نت‌ها پرهیز کنند و در صورت تمایل می‌توانند از طریق سامانه مذکور نسبت به ثبت سفارش انفرادی اقدام کنند و برای ورود به سامانه کد ملی دانش‌آموز، نام کاربری و شش رقم سمت راست شماره سریال شناسنامه دانش‌آموز، «رمز عبور» ورود به سامانه است.
کتاب‌های درسی دانش‌آموزان تمامی دوره‌های تحصیلی هم همچون سال‌های قبل، از طریق مدرسه محل تحصیل آنان که در سفارش دانش‌آموز قید شده است، توزیع می‌شود.