آگاه: امروزه با گسترش فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی و ظهور پدیدهای به نام فضای مجازی، این بعد مهم هویتی دچار تهدیدات و تحولات فراوانی شده است. هویت دینی، در زندگی هر فردی نقش بسیار مهمی دارد که امروزه با گسترش فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی، بهویژه ظهور پدیدهای به نام فضای مجازی، دچار تحولاتی شده است. هویت، به معنای کیستی است و عامل اساسی در هویتهای اجتماعی، تعاملات انسانها با یکدیگر و بهشکل رودررو و در یک محیط اجتماعی است؛ اما هویت در فضای مجازی، به گونه دیگری تعریف میشود؛ فضای مجازی، بهویژه شبکههای اجتماعی و استفاده روزافزون جمعیت جوان ایرانی از این شبکهها، هم برای مسئولان و هم برای مردم ایران به یک دغدغه تبدیل شده است. پیامدهای فضای مجازی بر هویت دینی جوانان ایرانی جزو مقولاتی است که باید مورد مداقه و پیگیری جدی قرار گیرد.
در سالهای اخیر، از طریق گسترش فزاینده فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی، تحولات بنیادینی در زندگی انسانها در عرصه روابط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی به وجود آمده است. پیامد این امر، شکلگیری نوع جدیدی از ارتباطات و تعاملات انسانی است. ظهور فضای مجازی، بهخصوص اینترنت، بهعنوان مهمترین شاخصه فناوری ارتباطات، تاثیرات بسیاری در زندگی مردم، خاصه جوانان داشته است که ازجمله تاثیرات آن، میتوان به شکلگیری یک جامعه آنلاین اشاره کرد که کاربران آن از طریق ایمیل و چت با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند. درواقع، اینترنت با فراهمآوردن یک ارتباط شخصی و خصوصی که عموما از کنترل مراجع دولتی نیز خارج شده، به مهمترین وسیله در چنین فضایی تبدیل شده است.
ازاینرو، فضای مجازی، تحولات بنیادینی در تعاملات انسانها به وجود آورده است. یکی از این تحولات، تحول در معنا و مفهوم هویت است. در گذشته، هویت افراد از طریق تعاملات حضوری و بهشکل رودررو و در یک محیط جغرافیایی و سرزمینی مشخص شکل میگرفت. گرچه چنین تعاملی بهطورکلی از بین نرفته، ولی کمرنگتر شده است؛ درحالیکه امروزه با ظهور پدیدهای بهعنوان فضای مجازی، ضمن به چالش کشیدهشدن چنین الگوی ارتباطی سنّتی، عملا شرایط جدیدی در عرصه هویت انسانها به وجود آمده است. مفهوم بحران هویت، ناشی از همین شرایط جدید است که نتیجه چنین بحرانی را میتوان در روابط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی و دینی بهوضوح مشاهده کرد. گرچه شدت این بحران در همه جوامع یکسان نیست، اما یقینا هیچ جامعهای به دور از پیامدهای آن نیست.
جوانان امروز ایرانی نیز با هویتهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، قومی و دینی خود هر کدام بهنوعی با این بحران مواجهاند. سوال اینجاست که فضای مجازی، چه تاثیراتی بر هویت دینی جوانان امروز ایرانی داشته است؟ گرچه بحث درباره فضای مجازی و تاثیر آن بر هویت بسیار پیچیده است و بین صاحبنظران نیز درخصوص آثار مثبت و منفی چنین فضایی اختلافنظرهای فراوان وجود دارد، اما فرضیهای که در این خصوص میتوان مطرح کرد، این است که: فضای مجازی با کماهمیت و کمرنگ کردن سنتهای دینی و مولفههای آن، زمینهساز ایجاد بحران دینی در بین جوانان ایرانی میشود. ازاینرو، بر اساس پیمایشها و دادهکاویهای متعددی که صورت گرفته است بین استفاده از فضای مجازی و هویت دینی، رابطه معنادار معکوسی وجود دارد؛ بدین معنا هرچه وسعت حضور در فضای مجازی بیشتر باشد، سطح هویت دینی جوانان ایرانی تضعیف میشود. این مقوله یک پیام مهم و اساسی برای سیاستگذاران و مدیران عرصه فرهنگی و رسانهای کشور دارد و آن هم این است که فضای مجازی و محتواهای داخل آن اگر بهگونهای شایسته مدیریت نشود و مجاری ورود مطالب نادرست و ضد هویت دینی کنترل نشود بستر شبکههای اجتماعی به قتلگاهی برای اعتقادات و تفکرات دینی تبدیل خواهد شد و سستشدن مفاهیم دینی از مهمترین پیامدهای آن میشود.
کسب سواد رسانهای هم در این راستا از اولویتهای مهم است. سواد رسانهای یک نوع درک متکی بر مهارت است که میتوان براساس آن انواع رسانهها را از یکدیگر تمیز داد، انواع تولیدات رسانهای را از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد. همچنین سواد رسانهای آمیزهای از تکنیکهای بهرهوری موثر از رسانهها و کسب بینش و درک برای تشخیص رسانهها از یکدیگر است. لذا که این ابزار از جمله مهمترین سپرهای دفاعی در برابر هجمه به هویت دینی است.
۲۱ تیر ۱۴۰۳ - ۱۲:۱۰
محمد علی بیگی، روزنامهنگار: بحث درباره هویت در ایران امروز، بهویژه هویت دینی و مذهبی، در دهههای اخیر توجه بسیاری را در ایران برانگیخته است. هویت دینی، بهدلیل اهمیت اساسیاش در جامعه امروز ایران که یکی از مهمترین ابعاد هویتی است و نقش محوری در حفظ اتحاد و انسجام اجتماعی را در ایران دارد، توجه بیش از پیش محافل عمومی را به خود جلب کرده است.